Ózimiz tabıǵı ýran óndirý boıynsha álemde birinshi oryn ala otyryp, atom tehnologıasyn ıgerýde damymaı qalsaq, atymyzǵa syn bolar edi.
Sondyqtan Qazaqstan beıbit atomnyń barlyq sıklyn ıgerýge úlken qadam jasap kele jatyr. AES salýǵa daıyndyq kezeńi qyzý júrýde.
Mysaly, ótken jyly Úlbi metalýrgıa zaýytynda atom elektr stansıasyna arnalǵan ıadrolyq otyn óndiretin zaýyt ashyldy. Ony ózimizdiń mamandar júrgizip otyr.
Kadr daıyndaý máselesinde basqa jetekshi eldermen memorandýmǵa qol qoıyldy. Qazirgi jospar boıynsha, eki energoblogy bar atom elektr stansıasyn salatyn bolsaq, osy AES-ti tolyq júrgizip otyrý úshin, aýysymdardy eseptegende 2 myń adam kerek. Jáne olar oqýdy jańa bitirgen jas maman emes, tájirıbeli kásipqoılar bolýy tıis.
Qazaqstan atom kadrlaryn qalaı daıyndaýda?
Dalanews.kz «Qazaqstan atom elektr stansıalary» jaýapkershiligi shekteýli seriktestiginiń Jańa ıadrolyq jáne energetıkalyq tehnologıalar boıynsha bas menejeri Asýan Sıabekovpen tildesip, osy ózekti máseleni talqylady.
- Asýan Ońǵarbekuly, startegıalyq mańyzy bar nysan – AES ózimizdiń basqarýymyzda bolýy tıis. Ol úshin bizde bilikti maman bolýy kerek. Qazaqstanda osy másele qalaı sheshilgen? Bizde atom energetıkasy salasynyń mamandary qaı oqý oryndarynda daıarlanady, olardan jylyna qansha maman túlep ushady?
- Qazaqstanda atom energetıkasy mamandary, meniń bilýimde, úsh joǵary oqý ornynda daıarlanady. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń fızıka fakúltetinde «Iadrolyq fızıka» degen mamandyq burynnan bar. Al byltyr osy JOO qabyrǵasynda Máskeý ınjenerlik-fızıkalyq ınstıýtynyń fılıaly ashyldy, onda atomdyq reaktorlar mamandyǵy da daıarlanady. Ǵ.Dáýkeev atyndaǵy Almaty energetıka jáne baılanys ýnıversıtetinde de osyndaı mamandyq ashylǵaly jatyr.
Lev Gýmıleev atyndaǵy Eýrazıalyq ulttyq ýnıversıtetinde atomdyq reaktorlar jáne ıadrolyq energetıka mamandyǵy bar. Pedagogıkalyq quram tolyqqandy, jalpy Qazaqstanda atom energetıkasy boıynsha bilim alýǵa bolady.
Odan bólek, shetelde «Bolashaq» baǵdarlamasymen «Atom ónerkásibi», «Atom ıadrosy jáne bólshekter fızıkasy», «Tehnıkalyq fızıka» jáne «Iadrolyq ınjenerıa» mamandyqtary boıynsha oqyp kelgen, oqyp jatqan azamattarymyz da barshylyq.
Sonyń arqasynda qazirgi tańda elimizde atom salasynda jumys isteıtin adamdardyń sany 20 myńnan asyp jyǵylady.
- 20 myń maman bar degen kózge tolymdy, jaqsy aqparat eken. Olardyń barlyǵy reaktormen jumysqa mamandanǵan ba?
- Atom degende bul reaktorlar ǵana emes. Máselen, Kýrchatov qalasynda Iadrolyq ortalyq bar. Biraq ortalyqta atom energetıkasymen emes, ǵylymmen aınalysatyn mamandar jumys isteıdi.
Almaty qalasynda Iadrolyq Fızıka ınstıtýty bar. Munda JOO-dan keıin bilim men kásibı biligin shyńdaýǵa úzdik mamandar jiberiledi.
Ózińizge málim, Qazaqstan ýran qazba baılaǵynyń kólemi boıynsha álemde birinshi oryn alady. Ońtústigimizde de ýran kenishi bar. Sonyń barlyǵyn qosa eseptegende, bizdiń salamyzda búgingi tańda 20 myń adam eńbek etip jatyr.
- Olardyń barlyǵy tek qana reaktor emes, jalpy salada bolsa, naqty AES-ke bizde maman tapshylyǵy týmaı ma?
- Joq, olaı ýaıymdamańyzdar. AES salynyp, qoldanysqa berilgen jaǵdaıda kadr tapshylyǵy degen másele bolmaıdy.
Óıtkeni, aldyn-ala esep boıynsha, AES qurylysyna 7-8 myń adam jumyldyrylsa, al salynyp bitken soń onda turaqty túrde jumys isteıtin 2 myń adam qajet bolady. Al sol 2 myń adamnyń ishinde 20 paıyzy, demek 300-400-i ǵana atom reaktory, ıadrolyq energetıka boıynsha jumysqa tartylady. 2 myń adamnyń ishinen úzdik 300-400 mamandy iriktep alý qıynǵa soqpaıdy.
https://www.youtube.com/watch?v=-5h9l2zlX8s
Onyń ústine AES-ti salý bir kúndik nemese bir jyldyq jumys emes.
Máselen, AES qurylysy úshin 5 jyl kóleminde qujattardy rásimdeý jumystaryn júrgizý qajet bolady. Ary qaraı negizgi qurylys jumystary, kem degende 6 jyldy qamtıdy.
Mine, osy ýaqyt aralyǵynda biz atalǵan 300-400 mamandy saqadaı saı etip daıyndap úlgere alamyz. Al bul qandaı daıyndyq degenge keletin bolsaq, ázirge Qazaqstan «vendor» tańdaǵan joq.
Vendor – AES qurylysyna jaýap beretin, ıaǵnı negizgi merdiger kompanıa. Mine, sol «vendor» tańdalyp alynsa, biz mamandardy naqty reaktor tehnologıasyna saı bilimi men biligin ushtaý úshin shetelge jiberemiz.
- Sonda bizdiń mamandar Fransıa, Koreıa, Japonıa syndy damyǵan elderge baryp, atom reaktory boıynsha taǵlymdamadan qazir ótip jatqan joq pa?
- Birinshi tehnologıa tańdalýy kerek. 2019 jyldan beri biz reaktorlardy zerdelep, ózimizge keledi-aý degenderinen «short-paraq» toltyryp kelemiz.
Qazirgi tańda 4 kompanıa ilinip otyr oǵan. Atap aıtqanda, Reseıdiń Rosatomy, Qytaıdyń CNNC, Ońtústik Koreıanyń KHNP jáne Fransıanyń EDF kompanıasy. Endi reaktorlaryna keletin bolsaq, barlyǵynyń qýaty shamalas: 1200 megaVt. KPD-lary 37 paıyzdan asyp jyǵylady. KIÝM – 95 paıyz.
Búgingi tańda 95 paıyz energıa generasıalaıtyn atom elektr stansasynan basqa energıa kózi joq. Bul 60 jyl boıyna úzdiksiz energıamen qamtamasyz etý degendi bildiredi.
Qazirgi kezde, mine osy tórt reaktordyń ishinen bireýin tańdap alý ǵana qalyp tur bizge.
- Jaqsy. Búgin mamandar daıyndyǵy jaıly keleli suhbat boldy. Salanyń ishki qurylymyn túsindirgenińiz úshin alǵys aıtamyz.
