– Qýańshylyqty boldyrmaýdyń jáne onyń qolaısyz áserin azaıtýdyń qarapaıym eki joly bar. Birinshiden, atmosferadaǵy kómirqyshqyl gazdarynyń araqatynasyn durys saqtap, ekologıalyq daǵdarysty jaǵdaılardyń aldyn alý úshin munaı ónimderi men kómirdi jaǵý mólsherin azaıtyp, balamaly energıany kóbirek paıdalaný kerek. Ekinshiden, Qazaqstan aýmaǵynda emen, arsha, akasıa, bozarsha, úıeńki, kashtan, jıde, qaraǵash, terek sıaqty aǵashtardy kóptep ósirý kerek. Bul óskinder kúshti fotosıntezdeýshi ári uzaq jyl ómir súredi, – deıdi Kelis Jaılybaı.
Ǵalymnyń paıymdaýynsha, qorshaǵan ortany saqtaý úshin jastardy ekologıalyq patrıotızmge tárbıelep, aǵash otyrǵyzýǵa kópshilikti jappaı tartý qajet. Bul ıgilikti iske ásirese aýyldyq eldi mekenderdegi mektep oqýshylary men turǵyndardy jumyldyrý kerek.
– Árbir oqýshy, jas maman men jergilikti turǵyn eń kemi 5 nemese 10 aǵashtan egip, ósirýi tıis. Sonda jylyna shamamen 12 mıllıon túp aǵashty ósimdik ósiriledi eken. Bul proses 45-50 jyl boıy úzdiksiz jalǵasyn tapsa, elimizde orasan kóp mólsherde aǵashtar boı kótermek. Babalarymyzdyń «Eger aldaǵy bir jyldy oılasańdar astyq ósirińder, eger aldaǵy júz jyldy oılasańdar aǵash ósirińder» dep ósıet qaldyrýy beker emes ǵoı, – dep atap ótti ǵalym.
Kelis Jaılybaı mektepterde 5-6 synyptardan bastap «Ekologıa» pánin oqý úrdisine engizgen jón degen pikirde. Jastarǵa mektep kezinen bastap Qazaqstandaǵy ekologıalyq ahýaldy túsindirip, tabıǵatty qorǵaý jáne aıalaý kerektigin qaperlerine únemi salyp otyrý kerek. Sonda óskeleń jastyń tabıǵatqa degen sana-sezimi, kózqarasy túbegeıli ózgeredi. Sondaı-aq oqýshylar arasynda arnaıy ekologıalyq baıqaýlar men jarystar uıymdastyrǵan jón. Jyl saıyn jáne árbir úsh jyldan keıin oń nátıje kórsetken oqýshylardy arnaıy marapattarmen yntalandyryp otyrǵan abzal.
– Osy oraıda atap ótken jón, byltyrǵy jyldan bastap Qazaq ulttyq qyzdar pedagogıkalyq ýnıversıtetinde arnaıy ekologıalyq joba qolǵa alynǵan bolatyn. Búginde bul tarapta naqty sharalar júzege asyrylýda. Atap aıtqanda, oqý ornynyń ǵalymdary men stýdentteri arsha, úıeńki, emen, bozarsha, akasıa aǵashty ósimdikterin tuqymynan ósirip, kóshetterdi kútip-baptaýdyń eń arzan ádistemesin jasady. Bul ádisteme óskinderdi kóptep ósirýge múmkindik beredi jáne qarjylyq turǵydan tıimdi. Bul – alyp shahardyń syn kótermeıtin ekologıasyn tazartýǵa septigin tıgizedi degen oıdamyz, – deıdi Qyzdar ýnıversıtetiniń Baspasóz jáne qoǵammen baılanys bóliminiń basshysy Jandar Asan.
Arnaıy júrgizilgen zertteý qorytyndysy kórsetkendeı, sońǵy jyldary ǵalamdyq jylyný kórsetkishi aıtarlyqtaı artqan. Bul ǵylymda jáne qoǵamdyq pikirde dáleldengen fakt. Máselen, Qyzylorda, Túrkistan, Jambyl jáne Almaty oblystary aýmaǵynda jaz aılarynda termometr baǵamy 38-50 gradýsty kórsetken ystyq jıi bolady. Mundaı qolaısyz aptap buryn-sońdy tirkelmepti. Bul óz kezeginde elimizde azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etýge de teris yqpalyn tıgizip otyr. Sebebi 2019 jylǵy qýańshylyq áserinen astyq daqyldarynyń túsimi kúrt kemip, jaıylymdarda shóp nashar ósken.
Ulybrıtanıanyń Lıds ýnıversıtetiniń ǵalymdarynyń boljamyna qaraǵanda, 2050 jylǵa qaraı dúnıejúzinde qurǵaqshylyq sharyqtaý shegine jetedi. Atalǵan qýańshylyq jaǵdaılardyń áseri Qazaqstannyń shól jáne shóleıtti aımaqtarynda óte kúshti bolady dep kútilýde. Klımattyń ózgerýi tushshy sý tapshylyǵyn týyndatyp, aptap ystyqtyń áserinen orman órtteri kóbeıedi. Qýańshylyqtyń kesirinen túrli áleýmettik qıyndyqtar paıda bolyp, onyń sońy janýarlar men adam shyǵynyna jáne aıtarlyqtaı ekonomıkalyq daǵdarysqa alyp kelmek.
