Qazaqstanda ınklúzıvti bilim berý salasy sońǵy jyldary qarqyndy ári júıeli túrde damyp keledi. Bul baǵyt memleketimizdiń áleýmettik jáne gýmanıtarlyq saıasatynyń negizgi basymdyqtarynyń biri sanalady. Inklúzıvti bilim berý – erekshe bilim berý qajettiligi bar balalardy oqytý prosesine tartýmen qatar, olardyń qoǵam ómirine tolyqqandy aralasýyna jaǵdaı jasaýǵa baǵyttalǵan tutas áleýmettik júıe. Árbir balanyń jeke qabileti men ereksheligin eskere otyryp, bilimge teń qoljetimdilikti qamtamasyz etý – ádiletti jáne órkenıetti qoǵam qalyptastyrýdyń basty qaǵıdalarynyń biri.
Osy maqsatta memleket pen qoǵam kúsh biriktirip, bilim berý ınfraqurylymyn damytý, pedagogterdiń kásibı quzyrettiligin arttyrý jáne qoldaý tetikterin jetildirý baǵytynda naqty sharalar qabyldap keledi. Qazirgi tańda elimizde ınklúzıvti bilim berýdi damytýǵa arnalǵan strategıalyq baǵdarlamalar men ınovasıalyq jobalar júıeli túrde iske asyrylyp, olardyń nátıjeleri bilim berý júıesinde aıqyn kórinis tabýda.
Elimizde ınklúzıvti bilim berýdi damytýda sheshýshi ról atqaryp otyrǵan jetekshi mekemelerdiń biri – QR Oqý-aǵartý mınıstrliginiń Arnaıy jáne ınklúzıvti bilim berýdi damytýdyń Ulttyq ǵylymı-praktıkalyq ortalyǵy. 1992 jyly qurylǵan bul ortalyq erekshe bilim berý qajettiligi bar balalardyń sapaly bilimge qol jetkizýin ǵylymı jáne ádistemelik turǵydan qoldap keledi. Ortalyq tek dıagnostıkamen shektelmeı, ǵylymı zertteýler men ınovasıalyq tásilderge negizdelgen oqý-ádistemelik quraldar ázirlep, pedagogterge keshendi kásibı súıemeldeý kórsetedi.
Búginde elimizde erekshe bilim berýdi qajet etetin balalardyń sany 240 myńnan asty. Bul kórsetkish – jaı statısıkalyq derek qana emes, memleket pen qoǵamnyń áleýmettik jaýapkershiligin aıqyndaıtyn mańyzdy ólshem. Osy mindetti júzege asyrý maqsatynda memleket naqty sharalar qabyldap otyr. «Bilim týraly» zańda ár balanyń sapaly bilim alý quqyǵy zańmen kepildendirilse, jaqynda «Múmkindigi shekteýli balalardy (tulǵalardy) keshendi qoldaý týraly» jańa zań jobasy ázirlendi. Bul qujat balany erte jastan bastap kámeletke deıingi kezeńde júıeli súıemeldeýge baǵyttalǵan.
Inklúzıany damytýdyń mańyzdy jańalyqtarynyń biri – 2021 jyldan bastap jalpy bilim beretin mektepterdiń shtattyq kestesine pedagog-assıstent laýazymy engizildi. Bul mamandar balany jeke oqytý traektorıasy boıynsha súıemeldep qana qoımaı, onyń oqý prosesine belsendi qatysýyna jáne áleýmettik ortaǵa beıimdelýine jan-jaqty qoldaý kórsetedi. Qazirgi tańda pedagog-assıstentter mekteptermen qatar mektepke deıingi uıymdar men tehnıkalyq jáne kásiptik bilim berý mekemelerinde de qyzmet atqaryp keledi. Sonymen qatar, jalpy bilim berý uıymdarynyń qurylymyna arnaıy pedagogter engizilip, olar mekteptiń psıhologıalyq-pedagogıkalyq qoldaý qyzmetiniń negizgi býynyna aınaldy.
Kadrlyq qoldaý sharalarymen qatar, júıelik jańashyldyqtar da engizilýde. 2022 jyly erekshe bilim berý qajettilikterin baǵalaý jáne psıhologıalyq-pedagogıkalyq súıemeldeý qaǵıdalary bekitilip, olardyń negizinde úsh deńgeıli jańa model qalyptastyryldy. Sondaı-aq, erekshe qajettiligi bar balalarǵa arnalǵan qoldaý kabınetteri men jeke oqý baǵdarlamalary jańartylyp, sapaly bilim alý úshin qosymsha jaǵdaı jasaldy. Bul – halyqaralyq standarttarǵa sáıkes keletin tıimdi ári júıelengen úlgi.
Infraqurylymdyq turǵydan da eleýli ózgerister baıqalady. Qazirgi tańda elimizde 509 arnaıy bilim berý uıymy jumys isteıdi. Olardyń qatarynda 46 arnaıy balabaqsha, 99 arnaıy mektep, 110 psıhologıalyq-medısınalyq-pedagogıkalyq konsýltasıa (PMPK), 230 psıhologıalyq-pedagogıkalyq túzetý kabıneti (PPTK), 11 aýtızm ortalyǵy jáne 13 ońaltý ortalyǵy bar. Sońǵy jyldary ınklúzıvti kabınetterdiń sany artyp, búginde 1000-nan astam qoldaý kabıneti ashyldy. Mundaı qadamdar qoǵamda ınklúzıvti bilim berýge degen senimdi kúsheıtti. Elimizdegi mektepterdiń 91 paıyzy erekshe balalarǵa qolaıly jaǵdaı jasaǵan.
Arnaıy jáne ınklúzıvti bilim berýdi damytýdyń Ulttyq ǵylymı-praktıkalyq ortalyǵy pedagogterge ádistemelik qoldaý kórsetýdi jalǵastyryp keledi. Sońǵy eki jylda 97 oqýlyq pen oqý-ádistemelik keshen, 16 ádistemelik usynym jáne 88 tıptik oqý baǵdarlamasy ázirlenip, oqý tájirıbesine engizildi. Bul – kadr daıarlaý isindegi júıeli jańashyldyq pen sapaly bilim berýdiń kepili.
Qazaqstandaǵy ınklúzıvti bilim berý tek ulttyq deńgeıde ǵana emes, halyqaralyq yntymaqtastyq aıasynda da damyp keledi. Bul baǵyttaǵy mańyzdy oqıǵalardyń biri – Almaty qalasynda alǵash ret ótken World Inclusion Congress (WIC 2025). Aýqymdy halyqaralyq shara Qazaqstannyń ınklúzıvti bilim berý salasyndaǵy tájirıbesin álemge tanytyp qana qoımaı, elimizdiń jahandyq bilim berý bastamalaryna belsendi qatysýyn kórsetti. Dúnıejúzilik kongres aıasynda álemdik sarapshylardyń qatysýymen Inklúzıvti bilim berý jónindegi Almaty deklarasıasy talqylanyp, ınovasıalyq jobalar men sıfrlyq sheshimder usynyldy. Bul bastama Qazaqstannyń aımaqtyq kóshbasshy ári jahandyq bastamalardy damytýshy el retindegi rólin kúsheıtip, eldi ınklúzıvti bilim berýdiń halyqaralyq habyna aınaldyrdy.
Inklúzıvti bilim berý – ádilettilik, teń múmkindik jáne adamgershilik qaǵıdattaryna negizdelgen damyǵan qoǵamnyń aıqyn kórsetkishi. Ár balaǵa sapaly bilim alý múmkindigi jasalǵan jaǵdaıda ǵana eldiń adamı kapıtaly nyǵaıyp, órkenıetti qoǵam qalyptasady. Memleket pen qoǵamnyń ortaq mindeti – árbir balaǵa sapaly bilim alý múmkindigin qamtamasyz etý. Qazaqstannyń osy baǵyttaǵy tájirıbesi men halyqaralyq yntymaqtastyǵy ınklúzıvti bilim berýdi odan ári damytýǵa tyń serpin beretini sózsiz.
Laýra Butabaeva,
Arnaıy jáne ınklúzıvti bilim berýdi damytýdyń
Ulttyq ǵylymı-praktıkalyq ortalyǵynyń dırektory
