قازاقستاندا ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ سالاسى سوڭعى جىلدارى قارقىندى ءارى جۇيەلى تۇردە دامىپ كەلەدى. بۇل باعىت مەملەكەتىمىزدىڭ الەۋمەتتىك جانە گۋمانيتارلىق ساياساتىنىڭ نەگىزگى باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى سانالادى. ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ – ەرەكشە ءبىلىم بەرۋ قاجەتتىلىگى بار بالالاردى وقىتۋ پروسەسىنە تارتۋمەن قاتار، ولاردىڭ قوعام ومىرىنە تولىققاندى ارالاسۋىنا جاعداي جاساۋعا باعىتتالعان تۇتاس الەۋمەتتىك جۇيە. ءاربىر بالانىڭ جەكە قابىلەتى مەن ەرەكشەلىگىن ەسكەرە وتىرىپ، بىلىمگە تەڭ قولجەتىمدىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ – ادىلەتتى جانە وركەنيەتتى قوعام قالىپتاستىرۋدىڭ باستى قاعيدالارىنىڭ ءبىرى.
وسى ماقساتتا مەملەكەت پەن قوعام كۇش بىرىكتىرىپ، ءبىلىم بەرۋ ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ، پەداگوگتەردىڭ كاسىبي قۇزىرەتتىلىگىن ارتتىرۋ جانە قولداۋ تەتىكتەرىن جەتىلدىرۋ باعىتىندا ناقتى شارالار قابىلداپ كەلەدى. قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋعا ارنالعان ستراتەگيالىق باعدارلامالار مەن يننوۆاسيالىق جوبالار جۇيەلى تۇردە ىسكە اسىرىلىپ، ولاردىڭ ناتيجەلەرى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە ايقىن كورىنىس تابۋدا.
ەلىمىزدە ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدا شەشۋشى ءرول اتقارىپ وتىرعان جەتەكشى مەكەمەلەردىڭ ءبىرى – ق ر وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگىنىڭ ارنايى جانە ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ ۇلتتىق عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعى. 1992 جىلى قۇرىلعان بۇل ورتالىق ەرەكشە ءبىلىم بەرۋ قاجەتتىلىگى بار بالالاردىڭ ساپالى بىلىمگە قول جەتكىزۋىن عىلىمي جانە ادىستەمەلىك تۇرعىدان قولداپ كەلەدى. ورتالىق تەك دياگنوستيكامەن شەكتەلمەي، عىلىمي زەرتتەۋلەر مەن يننوۆاسيالىق تاسىلدەرگە نەگىزدەلگەن وقۋ-ادىستەمەلىك قۇرالدار ازىرلەپ، پەداگوگتەرگە كەشەندى كاسىبي سۇيەمەلدەۋ كورسەتەدى.
بۇگىندە ەلىمىزدە ەرەكشە ءبىلىم بەرۋدى قاجەت ەتەتىن بالالاردىڭ سانى 240 مىڭنان استى. بۇل كورسەتكىش – جاي ستاتيستيكالىق دەرەك قانا ەمەس، مەملەكەت پەن قوعامنىڭ الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگىن ايقىندايتىن ماڭىزدى ولشەم. وسى مىندەتتى جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا مەملەكەت ناقتى شارالار قابىلداپ وتىر. «ءبىلىم تۋرالى» زاڭدا ءار بالانىڭ ساپالى ءبىلىم الۋ قۇقىعى زاڭمەن كەپىلدەندىرىلسە، جاقىندا «مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردى (تۇلعالاردى) كەشەندى قولداۋ تۋرالى» جاڭا زاڭ جوباسى ازىرلەندى. بۇل قۇجات بالانى ەرتە جاستان باستاپ كامەلەتكە دەيىنگى كەزەڭدە جۇيەلى سۇيەمەلدەۋگە باعىتتالعان.
ينكليۋزيانى دامىتۋدىڭ ماڭىزدى جاڭالىقتارىنىڭ ءبىرى – 2021 جىلدان باستاپ جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردىڭ شتاتتىق كەستەسىنە پەداگوگ-اسسيستەنت لاۋازىمى ەنگىزىلدى. بۇل ماماندار بالانى جەكە وقىتۋ تراەكتورياسى بويىنشا سۇيەمەلدەپ قانا قويماي، ونىڭ وقۋ پروسەسىنە بەلسەندى قاتىسۋىنا جانە الەۋمەتتىك ورتاعا بەيىمدەلۋىنە جان-جاقتى قولداۋ كورسەتەدى. قازىرگى تاڭدا پەداگوگ-اسسيستەنتتەر مەكتەپتەرمەن قاتار مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمدار مەن تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە دە قىزمەت اتقارىپ كەلەدى. سونىمەن قاتار، جالپى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ قۇرىلىمىنا ارنايى پەداگوگتەر ەنگىزىلىپ، ولار مەكتەپتىڭ پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق قولداۋ قىزمەتىنىڭ نەگىزگى بۋىنىنا اينالدى.
كادرلىق قولداۋ شارالارىمەن قاتار، جۇيەلىك جاڭاشىلدىقتار دا ەنگىزىلۋدە. 2022 جىلى ەرەكشە ءبىلىم بەرۋ قاجەتتىلىكتەرىن باعالاۋ جانە پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق سۇيەمەلدەۋ قاعيدالارى بەكىتىلىپ، ولاردىڭ نەگىزىندە ءۇش دەڭگەيلى جاڭا مودەل قالىپتاستىرىلدى. سونداي-اق، ەرەكشە قاجەتتىلىگى بار بالالارعا ارنالعان قولداۋ كابينەتتەرى مەن جەكە وقۋ باعدارلامالارى جاڭارتىلىپ، ساپالى ءبىلىم الۋ ءۇشىن قوسىمشا جاعداي جاسالدى. بۇل – حالىقارالىق ستاندارتتارعا سايكەس كەلەتىن ءتيىمدى ءارى جۇيەلەنگەن ۇلگى.
ينفراقۇرىلىمدىق تۇرعىدان دا ەلەۋلى وزگەرىستەر بايقالادى. قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە 509 ارنايى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمى جۇمىس ىستەيدى. ولاردىڭ قاتارىندا 46 ارنايى بالاباقشا، 99 ارنايى مەكتەپ، 110 پسيحولوگيالىق-مەديسينالىق-پەداگوگيكالىق كونسۋلتاسيا (پمپك)، 230 پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق تۇزەتۋ كابينەتى (پپتك)، 11 اۋتيزم ورتالىعى جانە 13 وڭالتۋ ورتالىعى بار. سوڭعى جىلدارى ينكليۋزيۆتى كابينەتتەردىڭ سانى ارتىپ، بۇگىندە 1000-نان استام قولداۋ كابينەتى اشىلدى. مۇنداي قادامدار قوعامدا ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋگە دەگەن سەنىمدى كۇشەيتتى. ەلىمىزدەگى مەكتەپتەردىڭ 91 پايىزى ەرەكشە بالالارعا قولايلى جاعداي جاساعان.
ارنايى جانە ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ ۇلتتىق عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعى پەداگوگتەرگە ادىستەمەلىك قولداۋ كورسەتۋدى جالعاستىرىپ كەلەدى. سوڭعى ەكى جىلدا 97 وقۋلىق پەن وقۋ-ادىستەمەلىك كەشەن، 16 ادىستەمەلىك ۇسىنىم جانە 88 تيپتىك وقۋ باعدارلاماسى ازىرلەنىپ، وقۋ تاجىريبەسىنە ەنگىزىلدى. بۇل – كادر دايارلاۋ ىسىندەگى جۇيەلى جاڭاشىلدىق پەن ساپالى ءبىلىم بەرۋدىڭ كەپىلى.
قازاقستانداعى ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ تەك ۇلتتىق دەڭگەيدە عانا ەمەس، حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق اياسىندا دا دامىپ كەلەدى. بۇل باعىتتاعى ماڭىزدى وقيعالاردىڭ ءبىرى – الماتى قالاسىندا العاش رەت وتكەن World Inclusion Congress (WIC 2025). اۋقىمدى حالىقارالىق شارا قازاقستاننىڭ ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى تاجىريبەسىن الەمگە تانىتىپ قانا قويماي، ەلىمىزدىڭ جاھاندىق ءبىلىم بەرۋ باستامالارىنا بەلسەندى قاتىسۋىن كورسەتتى. دۇنيەجۇزىلىك كونگرەسس اياسىندا الەمدىك ساراپشىلاردىڭ قاتىسۋىمەن ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ جونىندەگى الماتى دەكلاراسياسى تالقىلانىپ، يننوۆاسيالىق جوبالار مەن سيفرلىق شەشىمدەر ۇسىنىلدى. بۇل باستاما قازاقستاننىڭ ايماقتىق كوشباسشى ءارى جاھاندىق باستامالاردى دامىتۋشى ەل رەتىندەگى ءرولىن كۇشەيتىپ، ەلدى ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋدىڭ حالىقارالىق حابىنا اينالدىردى.
ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ – ادىلەتتىلىك، تەڭ مۇمكىندىك جانە ادامگەرشىلىك قاعيداتتارىنا نەگىزدەلگەن دامىعان قوعامنىڭ ايقىن كورسەتكىشى. ءار بالاعا ساپالى ءبىلىم الۋ مۇمكىندىگى جاسالعان جاعدايدا عانا ەلدىڭ ادامي كاپيتالى نىعايىپ، وركەنيەتتى قوعام قالىپتاسادى. مەملەكەت پەن قوعامنىڭ ورتاق مىندەتى – ءاربىر بالاعا ساپالى ءبىلىم الۋ مۇمكىندىگىن قامتاماسىز ەتۋ. قازاقستاننىڭ وسى باعىتتاعى تاجىريبەسى مەن حالىقارالىق ىنتىماقتاستىعى ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋدى ودان ءارى دامىتۋعا تىڭ سەرپىن بەرەتىنى ءسوزسىز.
لاۋرا بۇتابايەۆا،
ارنايى جانە ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ
ۇلتتىق عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى
