Ótken 2016 jyly Qazaqstannyń densaýlyq saqtaý salasyna 1 trln 16 mlrd teńge bólingen. Biraq memlekettiń bul shyǵyny durys jumsalýda dep aıta alamyz ba? Óıtkeni qazaqstandyqtardyń dárigerlik kómek pen qyzmet sapasyna degen kóńili jyldan-jylǵa tolmaı keledi. Osy oraıda jaqyn arada elimizde engizilgeli otyrǵan mindetti medısınalyq saqtandyrý týraly Senat depýtaty Darıǵa Nazarbaeva oı tolǵaǵanyn kaz.365info.kz saıty habarlady.

Densaýlyq saqtaýǵa quıylatyn ınvestısıa nege nátıjesiz?

Eń basty sebep – qarjyny tıimsiz jumsaý. Basqarý, josparlaý jáne qarjylandyrýdaǵy kemshilikter:

1. Densaýlyq saqtaý salasynyń qazirgi ákimshilik júıesi kúrdeli, qymbat jáne aýqymdy. Medısınalyq mekemelerge qarajat túrli memlekettik jáne jergilikti basqarý organdarynyń eleginen áreń ótip, qatty «qysqaryp» jetedi. Bólingen aqshanyń 15-30% (!) ǵana naýqasty emdeýge qalady.


2. Bizdiń bilim berý júıemiz densaýlyq saqtaý salasy boıynsha kásibı basqarýshylardy daıyndaǵan emes. Jaqsy dáriger – mekemeniń jaqsy basqarýshysy bola almaıdy. Osydan medısınalyq mekeme de, pasıent te utylyp jatyr.


3. Medısına kadrlerin daıyndaýdy áli de jetildirý kerek. Oqý oryndarynyń komersıalanýy jaǵdaıdy qıyndatty. Dıplom satý – ulttyń densaýlyǵy men memleket múddesine shash-etekten zıan keltirýde.


4. Memleket «kereýet-oryn» esebin jaqsy tóleıdi. Osydan kelip gıperdıagnostıka, hırýrgıalyq operasıalardy qajet etpeıtinderge de ota jasaı berý kóbeıdi. Sozylmaly aýrýmen aýyratyn adamdar sany artty.


5. Birinshi orynda dárigerdiń nemese medbıkeniń biliktiligi emes, tikeleı tanystyq, telefon quqyǵy, basqa da jaıttar turady. Nátıjesinde biz shtattyq kesteniń ótirik kóbeıtilgenin, shyǵyndardy artyǵymen eseptegenderin kórip otyrmyz.


6. Emdeý jumystarynyń tıimdiligin bildiretin «ındıkatorlar» dárigerlerdiń dıagonozdy aýystyrýyna, jaǵdaıdyń naqty beınesin jasyrýǵa ıtermelep otyr. Aýrýdy shyn máninde anyqtaý jáne berilgen kórsetkish sanynan artyq ketýdiń arty aıyppul tóleýge soqtyrady. Bul júıe ózin-ózi aldap otyr.


7. Mınıstrlik qaǵaz júzindegi esep alýdy áli toqtatqan joq, ózindegi aqparattyq júıege senbeıdi. Biraq aqparattyq júıege edáýir qarjy bólýde. Esep berý júıesin qolaıly ári ońaı etý qajet.


8. Kepildendirilgen búdjettik qarjylandyrý azǵyndyq pen salaqtyqqa soqtyrady – óıtkeni únemdeýge, úzdik bolýǵa, jaqsy jumys isteıtindermen básekesýge tyrysýdy qajetsinbeıdi. Bólingen qarjyny der kezinde “ıgermeseń”, taıaq jeısiń. Al únemdep jumsaǵandardy qarjylandyrý kezinde az aqsha bólinip «jazalaıdy»…


9. Otandyq medısına salalyq standarttar qursaýynan shyǵa almaı keledi. Bul qyzmet kórsetý qunynyń qymbattaýyna, emdeý sharalaryn ótirik sanmen kóbeıtýge soqtyrady.

 

Aqshany qaıdan alý kerek?

Biz – medısınalyq saqtandyrý jolyn tańdadyq. Medısınalyq saqtandyrýdy engizý – salyqty shamaly ósirýdi bildiredi. Júkteme memleket, jumys berýshi jáne jumysshy arasynda ártúrli proporsıada bólinedi.

 

Reformadan qandaı nátıje kútemiz?

1. Memlekettiń, jumys berýshiniń jáne jumysshynyń jaýapkershiligi prınsıpin engizý. Jaqyn arada mindetti medısınalyq saqtandyrý júıesine kóshý bastalady. Reformanyń máni mynaý: jumys jasyndaǵy azamattardy medısınalyq qamtamasyz etý memlekettiń, jumys berýshiniń jáne shamaly deńgeıde – jumysshynyń óz esebinen iske asyrylady.

Memleket burynǵydaı kepildendirilgen tegin medısınalyq kómektiń barlyq kólemin tóleıtin bolady – jedel járdem jáne sanıtarlyq avıasıa, shuǵyl medısınalyq kómek, týberkýlez, dıabet, onkologıa, gepatıt, júıke aýrýlary sekildi áleýmettik mańyzdy aýrýlardy egý jáne emdeý jáne t.b. Sonymen qatar memleket tegin medısınalyq kómektiń kepildendirilgen kólemine kirmeıtin mańyzdy medısınalyq qyzmetti (alǵashqy medısınalyq sanıtarlyq kómek, josparly operasıalar…) qarjylandyrýdy óz moınyna alady. Bul qyzmetter halyqtyń áleýmettik az qamtylǵan bóligin medısınalyq saqtandyrý paketine kiredi, al bul 9,8 mıllıon adam. Olardyń ishinde zeınetkerler, múgedekter, barlyq jastaǵy balalar, joǵary oqý oryndarynyń stýdentteri – barlyǵy azamattardyń 15 sanaty bar. Olardyń árqaısysyna aı saıyn búdjetten ortasha aılyq jalaqynyń 7 paıyzyna teń qarajat bólinip otyrady.

Jumys berýshiler 2017 jyldan bastap jumysshynyń ortasha tabysynyń 2 paıyzynan bastap, 2020 jylǵa qaraı 5 paıyzyna deıin aýdarady.

Jumysshylar medısınalyq saqtandyrý úshin tek 2019 jyldan bastap qana jalaqysynyń 1 paıyzyn, al 2020 jyldan bastap 2 paıyzyn tóleı bastaıdy.

Azamattardyń densaýlyǵyna ınvestısıalarǵa jumysshylar men jumys berýshiler tarapynan qatysý — jalpyálemdik tájirıbe, damyǵan elderde ondaǵan jyldardan bergi eńbek shartynyń mindetti bóligi.

2. Bul júıege saqtandyrý polısin jeńil baǵamen satyp alý múmkindigin berý arqyly «ózin-ózi jumyspen qamtýshy» halyqty tartý. «Ózin-ózi jumyspen qamtýshylar» qataryna 2,1 mıllıon azamatty jatqyzý qabyldanǵan. Olar jumyssyzdar retinde tirkelmegen, jumysqa resmı qabyldanǵandar bolyp sanalmaıdy, salyq tólemeıdi, áleýmettik saqtandyrý qory men zeınetaqy qoryna tólemder jasamaıdy, biraq áleýmettik sfera qyzmetin belsendi paıdalanady: járdemaqylar alady, medısınalyq qyzmetterdi paıdalanady, balalardy mektepte oqytady jáne t.b. Bul qyzmetterdiń aqysyn salyq tóleýshiler tóleıdi.


3. Jeke menshik erikti medısınalyq saqtandyrýdy damytý, olar joǵary deńgeıdegi qyzmet túrlerin bere alady, mindetti saqtandyrýdy damytý sekildi ol da mańyzdy. Álemdegi bir de bir memlekettiń búdjet qarjysy esebinen halyqty medısınalyq qyzmetpen 100 paıyz qamtamasyz etýge shamasy kelmeıdi. Bul taqyryptaǵy barlyq áńgimeler ýtopıa nemese jaýapsyz popýlızm bolyp tabylady. Memleket erikti saqtandyrýdy damytý saıasatyn qoldaý saıasatyn jetildirýi kerek.


4. Aýrýlardyń aldyn alý boıynsha jumystardy kúsheıtý:

— emhanalyq kómekti damytýǵa basymdyq berý,

— jalpy tájirıbe jáne otbasy dárigerleri rólin nyǵaıtý,

— salamatty ómir saltyn jappaı nasıhattaý, densaýlyq pen ádemilik kúltin engizý,

— balalyq kezden sport pen jaqsy taǵamdarǵa degen súıispenshilikke tárbıeleý, mektep dárigerleri men medısınalyq kabınetter rólin arttyrý.

Bul mańyzdy iske densaýlyq saqtaý, bilim, mádenıet, sport, áleýmettik jeliler jáne komersıalyq emes uıymdardyń, jalpy alǵanda qoǵamnyń barlyq júıesin tartý qajet.

Usynylyp otyrǵan aldyn alý sharalary men ambýlatorlyq-emhanalyq qyzmetter halyqtyń densaýlyǵyn jaqsartady, sozylmaly aýrý adamdardyń sanyn qysqartady, qymbat turatyn aýrýhanalyq kereýet sanyn azaıtady, al jalpy alǵanda densaýlyq salasyna ketetin shyǵystardy ońtaılandyrady. Damyǵan elder bul jolmen tabysty júrip keledi, al bizge olardyń tájirıbesinen úırený kerek.

Medısınalyq saqtandyrý – densaýlyqty qorǵaý salasyndaǵy memleket pen jeke menshik bıznestiń ózara árekettesýiniń yńǵaıly quraly. Ol ár adamdy jeke qarjylandyrýdy bildiredi, atap aıtqanda, ár azamat, óz saqtandyrý polısiniń qojaıyny, «jaǵdaıdyń ıesi» bolyp, dáriger men medısınalyq mekemeni ózi tańdaı alatyn múmkindikke ıe bolady. Klınıkalar men aýrýhanalar ár pasıent úshin jaqsy dárigerlerdi tartý, sapaly emdeý, shyǵystardy azaıtý, sonyń arqasynda jaqsy aqsha taba bilý arqyly kúresetin bolady.

Medısınalyq saqtandyrý júıesiniń qalyptasýy – bul kúrdeli jáne uzaq ýaqytty qajet etetin proses. Densaýlyq júıesiniń barlyq qatysýshylaryna jańa jaǵdaılarda oqyp, eńbek etýge týra keledi. Bul kezeń jeńil bolmaıdy. Tájirıbe ylǵı óziniń túzetýlerin engizip otyrady.

Minsiz ádis ázirshe eshkimde de joq. Biraq saladaǵy qazirgi jaǵdaıǵa endi tózýge bolmaıdy!