Kezdesý tańerteń 9:30 shamasynda, aldymen, mınıstrdiń kómekshisimen, sodan soń orta bilim departamentiniń dırektory Jańyl Alpamysqyzymen kezdestik. Sońǵy bir jarym saǵat ýaqyt mınıstrmen ashyq dıalog boldy. Meniń ne aıtqanymdy emes, aldymen mınıstrdiń ne aıtqanyn baıandaı keteıin.

Sonymen, ne talqyladyq, qandaı qorytyndyǵa keldik, soǵan toqtalaıyn.

Úsh tuǵyrly til máselesi

Bastaýysh synyptardan bastap, úsh til birdeı oqytylady, bastaýyshta ár pánge baǵyttalǵan jańa pánder de engiziledi.

BUU – nyń júrgizgen zertteýi boıynsha, bizdegi 8 – synyp oqýshylary damyǵan elderdiń 8 – synyp oqýshylarynan keminde 2,5 jylǵa artta qalyp qoıǵan.

Qandaı pánder aǵylshyn tilinde oqytylady?

Pánderdi úsh tilde oqytý tek 10 – 11 synypta júrgiziledi.  Negizgi mektep, ıaǵnı, 1 – 9 – synyptarda burynǵydaı qazaq nemese orys tilinde júrgiziledi. Al, 10 – 11 synyptan bastap, aǵylshyn tilinde ótiletin pánder: ınformatıka, hımıa, bıologıa jáne fızıka. Qazaq tilinde ótiletin pánder: qazaq tili, qazaq ádebıeti, Qazaqstan tarıhy. Orys tilinde ­– orys tili men ádebıeti (ekeýin biriktirý josparlanýda) jáne dúnıe júzi tarıhy. Orys ádebıeti degen bólek pán bolmaıtyn kórinedi. Orys tilinde dúnıe júzi tarıhy páni oqytylmaq eken. Bul standart, meıli qazaq tildi bolsyn, meıli orys tildi bolsyn, barlyq mektepte osylaı bolmaq.

Muǵalim máselesi qalaı sheshiledi?

Muǵalimderge bastapqyda aǵylshyndy «sýper» deńgeıde bilý shart emes, olar pándi óz tilinde (Qazaq nemese orys tilderinde) túsindire beredi. Bastysy, kitap aǵylshynsha bolsa boldy. Degenmen, ustazdar birte – birte aǵylshyn tilin úırene beredi. Ol túrli biliktilikti joǵarylatý kýrstary, aǵylshyn tilin úırenýdiń tıimdi mobıldi qosymshalary (mysaly, dualingua), jazǵy mektepter jáne t.b.

Ustazdardy onlaın – oqytý júıesi júzege asatynyn málimdedi. Ol úshin qazirgi tańda 5000 mektepti ınternetpen jabdyqtaý kózdelip otyr. Bul salada búginde ekonomıkasy áldeqaıda alda ketken Sıngapýr, Malaızıa elderiniń mol tájirıbesi eskerilgen. Úsh tildi mektep jasaqtamaı, keri ketkenimiz ketken. Onsyz da qazir bizdiń 8 – synyptyń oqýshysynyń bilimi Reseıdiń 7, al batys elderiniń 6 – synyp oqýshysynyń bilimimen teńesip, tómen túsipti. Demek, oqýshylar 2 jylǵa bilim deńgeıimen qalyp qoıypty. Tek matematıkalyq bilim deńgeıinde qazaqstandyq oqýshylar kúlli álem elderi ishinde 49 orynda eken.

Bes kúndik oqý máselesi:

Vıse – premer Darıǵa Nazarbaevanyń: «Múmkin oqýdy shildege deıin sozarmyz» – degen pikirinen burys aqparat tarap ketti. Negizinde oqý bir aıǵa emes, ary ketse 2 aptaǵa sozylady. Esesine, biz 6 kúnnen 5 kúnge aýysyp jatyrmyz. Álemde bizden basqa (burynǵy KSRO elderinen basqa) oqýshylary 3 aı demalatyn elder joq. Zertteý nátıjesi 3 aılyq demalystyń tym kóp ekenin kórsetken. 3 aıda bala mektepte ne úırengenin umytyp, sabaq oqýdan shyǵyp qalady. Muny jıynǵa kelgen muǵalim – blogerler de rastady. Onyń ústine bizde toqsandyq demalystar bar. Sondaı – aq bizde meıram kúnderi kóp. Munyń bári oqý baǵdarlamasynyń asyǵys jáne sapasyz ótýine ákeledi.

Oqý merziminiń jazǵa deıin sozylýyna qatysty mınıstr bul jerde merzim tek ári ketse, 2 aptaǵa sozylatynyn aıtty. Damyǵan batys elderiniń ózinde demalys tek 1 aı nemese 1,5 aı beriledi. «Burynǵy Keńes odaǵynyń elderiniń oqýshylary sıaqty 3 aı demalatyn basqa el joq», –  dedi mınıstr.

Biryńǵaı Ulttyq testileýge baılanysty mınıstr: «Bıyl tek bir ret qana qaıta tapsyrýǵa múmkindik beriledi», – dedi. Al, keler jyly qaıta tapsyrýǵa ruqsat beriledi. Birinshi tapsyrǵan testtiń nátıjesi memlekettik grantty bólý konkýrsyna ketedi. Ekinshi jáne keıingi tapsyrýlardyń nátıjeleri kelesi jylǵy konkýrsqa joldanady. Qaıta tapsyrý 50 balǵa jete almaı qalǵandar úshin ǵana qoljetimdi bolmaq.
«UBT – ny qaıta tapsyrý boıynsha usynystar engizdik, qarastyryp jatyrmyz», – dedi E. Saǵadıev.

Kelesi jyldan bastap, test eki kezeńnen turady. Birinshi kezeń mektep bitirý úshin mekteptiń ózinde onlaın túrinde, ekinshisi ýnıversıtetke oqýǵa túsý úshin bolady.

Qazaq tilin damytý týrasynda:

Kedeı halyqqa aldymen keregi mádenıet emes. Eń bastysy – bilim. Áleýetti kótersek, til de, mádenıet te damymaq. Bizdiń jastardyń káristerge elikteýi, japon sakýrasyna tamsanýy, Amerıka armanyn qıaldaıtyny – olardyń ultynyń ulyq bolýynda emes, olardyń ómir deńgeıiniń, bilimi men tehnologıasynyń damýynda.

Qazaq tilin úırenýge qatysty mınıstr: «Osy kúnge deıingi oqytý ádistemeleri tıimsiz bolǵanyn ýaqyt kórsetti. Sol sebepten biz qazir «DuaLingua» atalǵan ádisteme boıynsha mobıldi qosymsha ázirlep jatyrmyz»,- dedi. Oǵan qosa, mektep baǵdarlamasyna qazaq tiliniń qosymsha saǵattary engiziledi.

Bul jolǵy ózgeristi aýyldan bastalady. Aýyl balalaryn qala mektepteriniń deńgeıine kóterýge jumys jasalynady. Aýyl mektepteriniń barlyǵy derlik ınternetpen qamtamasyz etiledi. Odan keıin elimizdiń úzdik muǵalimderiniń vıdeo – sabaqtary barlyq balalarǵa kórsetiledi. Al mekteptegi muǵalimder asıstent qyzmetin atqarady.

Sonymen birge, saıttarda óte kóp taraǵan 101 adam qol qoıǵan hatty mınıstrlik kórip, ol týraly tolyq aqparattanyp jatqandyǵyn, baspasózdegi ár máseleni saraptap otyratynyn kórsetti. Budan basqa da óte kóp másele kóterildi…

Al men ne dedim, jurt ne dedi?

Elimizde «bloger» atanyp júrgen úlkeni hám uıymdastyrýshylardyń biri Esen Eleýken aǵamyzdan bastap, ár bloger halyqtyń kókeıinde júrgen barlyq máseleni jetkizýge tyrysty. Óte kóp usynystar jasaldy. Kezdesken ulttyń erteńi úshin shyryldaǵan bloger ini – aǵalaryma úlken alǵysymdy bildiremin.

Al, óz basym ustaz retinde, osy salany zerttep, qyr – syryna úńilip, balamen jumys istep júrgen maman retinde kókeıdegi kóp oıymdy jetkizdim. Ózim oılap dittep barǵan máselelerimdi tolyq jetkizip, eń sońyna da ózekti dep, aldyn ala jazyp barǵan dúnıemdi qolyna aıaqtap, qoshtasar sátte buryla bere ustatyp jiberdim. Ol kisi de, árıne, «bir qarap, ár pikirińdi oılanamyn» dep qaldy.

Osy jerde aıtpasam bolmas, ustaz retinde basa aıtqan isim ustazdardyń moınyndaǵy aýyr júk pen statýsyn kóterý, zań qabyldaý kerek degen sekildi ótinishimdi kómekshisi ekeýi de quptap máseleni jan jaqtyly qaraımyz dep ýáde etti. Al bir ókinerligi, qatarymyzdaǵy bir eks muǵalim muǵalimderdiń qaǵazy men artyq sharýaǵa jegiletinin múlde joqqa shyǵarǵany kóńilge kirbeń uıalatty. Biraq mınıstr myrzaǵa dálelmen biraz nárseni túsindirdim.

Jalpy óz istegenimdi aıtpaı – aq qoıaıyn, bir aýyz sóben aıtqanda, men azamattyq kózqarasy bar azamat retinde, ustaz retinde óz pozısıamdy tolyq atqaryp shyqtym. Ári osyndaǵy ustazdardyń ótinishin tolyq qaǵazǵa túsirip bas muǵalimge usyndym. Usynys – bizden, al, sheshim – mınıstr men úkimetten.

Meniń túıgenim:

Burynǵy mınıstrge qaraǵanda, basty erekshelik, bul mınıstr kez kelgen adammen ashyq kezdesýge daıyn ekendigin, tolyq pikirlesýge, usynystardy saralaýǵa daıyn ekenin kórsetti.

Bul kezdesý aıynda bir márte nemese odan da jıi kezdesýge ýáde berdi. Bastysy, «usynystar iske assa eken» degen tilek qana.

(Aa, aıtpaqshy, ustazdardyń quqyǵy máselesinde meniń jumystan shyǵý jaǵdaıymdy aıtyp bir kúlip aldyq)

Aıatjan Ahmetjan,

kazbilim.kz