Novorossıısk teńiz porty akvatorıasyndaǵy Kaspıı qubyr konsorsıýmynyń (KTK) ınfraqurylymyna jasalǵan drondyq shabýyldar Qazaqstan aqparattyq keńistiginde aıtarlyqtaı rezonans týdyrdy. Sebebi KTK – elimizdiń munaı eksportyndaǵy basty baǵyt, tıisinshe, onyń jumysynyń buzylýy ekonomıkalyq táýekelderdi kúsheıtedi.
Keshe Qazaqstan Syrtqy ister mınıstrligi resmı túrde málimdeme jasap, bul shabýyl “halyqaralyq deńgeıde qorǵalatyn azamattyq nysanǵa qarsy baǵyttalǵan agresıalyq akt” dep atady. Aıta ketý kerek bul – KTK ınfraqurylymyna osymen úshinshi ret jasalǵan soqqy.
Dalanews.kz osy mańyzdy oqıǵaǵa qatysty sarapshylardyń pikirin bere otyryp, taqyrypty taldaıdy. QR SİM málimdemesinde Qazaqstannyń jahandyq energetıkalyq naryqtaǵy jaýapty oıynshy retindegi róli, energıa tasymalynyń turaqty ári úzdiksiz júzege asýynyń mańyzdylyǵy aıtylǵan. Resmı Astana bul oqıǵanyń Qazaqstan–Ýkraına qatynastaryna keri áser etýi múmkin ekenine nazar aýdarady. Kıevten mundaı jaǵdaılardyń qaıtalanýyna jol bermeý jóninde sharalar kútetinin jetkizedi.
Ýkraınanyń resmı jaýaby da shyqty. Bul el soqqy Qazaqstanǵa qarsy emes, dep málimdedi. Qazaqstan syrtqy vedmostvosynyń málimdemesinen keıin Ýkraına Syrtqy ister mınıstrliginiń ókili Georgıı Tıhıı Qazaqstannyń alańdaýshylyǵyn eskeretinin aıtty. Degenmen Ýkraına bul operasıany ózin-ózi qorǵaý maqsatynda, BUU Jarǵysynyń 51-babyna sáıkes júrgizilip jatqanyn alǵa tartqan. Ol Ýkraına tarapynan jasalǵan áreket Qazaqstanǵa nemese úshinshi taraptarǵa qarsy baǵyttalmaǵan. Barlyq soqqylar agresordyń áskerı áleýetin arttyratyn ınfraqurylymǵa jasaldy, dedi. Ýkraına tarapy óz jaýabynda Qazaqstannyń buǵan deıin Reseıdiń Ýkraınadaǵy azamattyq nysandarǵa jasalǵan shabýyldaryn aıyptamaǵanyn da eske saldy.
Qazaqstandyq ekonomıs Tóleýtaı Raqymbekov bul ınsıdenttiń zardaptary týraly pikir bildirdi. Qazirgi ekonomıkalyq jaǵdaıda Qazaqstan úshin KTK-nyń orny erekshe. Eger 2024 jylǵy derekterge súıensek, Qazaqstan munaıynyń 80%-y dál osy KTK arqyly eksporttalǵan. Munaı eksporty eldiń jalpy eksporttyq tabysynyń 52,6%-yn qamtamasyz etken, deıdi sarapshy.
“Qazaqstannyń valútalyq túsiminiń jartysyna jýyǵyna tikeleı qaýip bul. Energetıkalyq sektor men búdjet turaqtylyǵyna qysym. Bul jaǵdaıdyń áleýmettik jelilerde qyzý pikirtalas týdyrýy da zańdylyq. Álbette ol Qazaqstanǵa tikeleı baǵyttalmasa da, elimizdiń ekonomıkalyq qaýipsizdigine nuqsan keltirip, dıplomatıalyq teńgerimdi saqtaýda kóptegen suraqtar týǵyzyp otyr”,- deıdi Raqymbekov.
Geosaıasat turǵysynan qaraǵanda Qazaqstan Reseımen de, Ýkraınamen de dıplomatıalyq qatynastardy saqtaýǵa múddeli. Astana óz ustanymyn beıtaraptyq pen halyqaralyq quqyqqa qurmet kórsetý qaǵıdattaryn birneshe ret ashyq alańdarda aıtyp, eshkimmen talas-tartysqa barmaıtynyn málimdeýmen keledi, deıdi Tóleýtaı Raqymbekov.
“Dese de Kaspıı qubyr konsorsıýmynyń búlinýi Qazaqstan da soǵystyń janama bolsa da yqpalynda ekenin kórsetedi. Eksporttyq ınfraqurylymnyń osyndaı táýekelderge ushyraýy artyp keledi. Osyndaı jaǵdaılar munaı tasymaly baǵyttaryn ártaraptandyrý isin jedeldete túsýi kerek. Alaıda balama qubyrlar men basqa da munaı tasymaldaý baǵyttary damymaı otyr. Olardyń bárin qossań da qýaty KTK-nyń ornyn tolyq basa almaıtyny ókinishti”,- deıdi sarapshy.
Qazaqstandyq saıası sholýshy Ǵazız Ábishev bul oqıǵaǵa saıası reńk berýge tyrysady. Ýkraına Qarýly kúshteriniń KTK nysanyna jasaǵan shabýyldaryn jáne buǵan ýkraınalyq Buqaralyq aqparat quraldarynyń reaksıasyn pikirge arqaý etken.
“Qazaqstan úkimetiniń ustamdy narazylyǵyna olar óktem pamfletpen jaýap berdi. Iaǵnı Qazaqstanǵa óz eksporttyq ınfraqurylymyna jasalǵan soqqylardy únsiz ǵana qabyldaýdy usynady. Sonymen qatar, Reseımen ekonomıkalyq qatynastardy da úzý kerek degendi meńzep otyr. Al bul qatynastarǵa da talaı nárse táýeldi”,– dep jazdy Ábishev óz Telegram arnasynda.
Ol Qazaqstan ekonomıkasynyń damýy jáne qarapaıym azamattardyń ómiri tikeleı osy munaı qubyrymen baılanysty ekenin atap ótken. Sondaı-aq ýkraınalyq BAQ Ýkraınaǵa dostyq nıetpen qaraıtyn elderdiń sanyn barynsha azaıtýdy kózdep otyr, dep pikirin túıindepti.
Aıta ketý kerek, Kaspıı qubyr konsorsıýmy (KTK / Caspian Pipeline Consortium, CPC) — Qazaqstannyń negizgi munaı eksporttyq arterıasy. KTK resmı túrde 1992 jyly qurylǵan. Bul konsorsıým — Reseı, Qazaqstan jáne Omanda tirkelgen halyqaralyq jobanyń nátıjesi. Jalpy uzyndyǵy shamamen 1,510 shaqyrym.
Quramy men aksıonerleri týraly ashyqderekkózerinde aqparattarǵa qaraǵanda, KTK-nyń aksıonerlik qurylymy ártúrli elder men kompanıalardy biriktiredi. Negizgi úlesteri mynalarǵa tıesili:
Transneft (Reseı) - 24 %
KazMunayGas (Qazaqstan)- 19 %
Chevron (Chevron Caspian Pipeline Consortium Co.)- 15 %
LUKOIL (LUKARCO B.V.) - 12.5 %
Basqa halyqaralyq jáne memlekettik kompanıalar (Mobil, Rosneft-Shell, Mobil Caspian Pipeline, BG, Eni jáne t.b.) qalǵan úlesteri bar.
Qoryta aıtqanda, kez-kelgen qıyndyq, ınfraqurylymǵa jasalǵan shabýyl nemese tasymaldaý úzilýi Qazaqstannyń eksporttyq túsimine tikeleı áser etedi. KTK arqyly eksporttalǵan munaı kólemi men tranzıttik tasymaldaýlary elimizdiń syrtqy saýdadaǵy logıstıkasy úshin óte mańyzdy. Qazirgi geosaıası shıelenister men áskerı qaqtyǵystar jaǵdaıynda mundaı ınfraqurylymdarǵa jasalǵan shabýyldar, apattar nemese sanksıalar alyp munaı qubyryna táýeldi elderdiń eksporttyq qaýipsizdigine úlken qater tóndirip otyr. Joǵaryda aıtqandaı, aksıonerlik qurylymnyń halyqaralyq turpatta bolýy táýekelderdi bólýge ákeledi. Biraq bul da ózimen birge kúrdeli geosaıası táýeldilikke uryndyrady. Sondyqtan bul oqıǵa Qazaqstan úshin logıstıkalyq táýeldilikti tómendetý, eksport baǵyttaryn ártaraptandyrý jáne ınvestısıalyq saıasatty qaıta qaraýǵa jeteı me? Ýaqyt – tóreshi.
