Iá, ata-babasy ǵasyrlar boıyna ustanyp kelgen qasıetti de qasterli dástúrli dininen búgingi urpaǵynyń qaǵynan jerigen qulandaı jırenýine ne sebep sonda? Júz otyzdan astam ulys pen ult ókilderiniń balasyn keń qushaǵyna syıdyra bilgen saıyn dala tósinde qazaqtyń balasynyń biri sáláfı, biri ýahabı, endi biri quranshyl bolyp, basy qosylmaıtyny nesi? Já, olar birdeńeni bilip aıtsa, jón dersiń-aý. Al eshteńeniń baıybyna barmastan, eliniń, jeriniń, ata-babasy júrip ótken san ǵasyrlyq jolynyń talaıǵy tarıhyn bilmeı turyp, «anaý aıtty» men dúrmekke aıqaı qosyp: «Namaz oqymaǵannyń bári kápir» nemese «Ákeń namaz oqymaıtyn bolsa, tilin alma, shesheń namaz oqymasa, qolynan sháı ishpe», «Paıǵambardyń (s.ǵ.s.) súnnetin oryndaý mindet emes» jáne t.s.s. dep júrgenderdiń is-áreketi qaı aqylǵa qonady?
Aǵaıynyn «adastyǵa» sanap júrgen ondaı baýyrlarymyz – týǵanyna, qala berdi eli men jerine opasyzdyq jasaýmen qatar, eń aldymen ózderiniń adasyp júrgenin bile me eken? Qasıetti Quranda: «Áı múminder! Alladan shynaıy qorqýmen qorqyńdar da, musylman bolǵan kúıde ǵana ólińder. Túp-túgel Allanyń jibine (dinine) jabysyńdar da bólinbeńder» («Álı Ǵymran» súresi, 102-103-aıattar), – degen aıattary kúlli musylman balasyna bólinbeńder dep ashyq aıtyp tur-ǵan joq pa?
Shyntýaıtyna keler bolsaq, jatjurttyqtarǵa seniń óziń de, diniń de kerek emes. Olardyń kózdegeni basqa. Kóbisiniń aýzynyń sýy qurı baǵyp otyrǵany – seniń ulanǵaıyr jeriń men jerasty qazba baılyqtaryń.
Kezindegi «bólip al da bıleı ber» dep qazaq jerin emen-erkin bılep-tóstegen otarshyl patshalyq Reseıdiń saıasatyn búgingi tańda muhıttyń arǵy jaǵyndaǵy mysyqtileýliler qoldanǵysy keledi jáne musylmandy musylmanǵa aıdap salyp, qoldanyp ta júr. Tóskeıde maly, tósekte basy qosylǵan qarǵa tamyrly qazaq balasynyń bolmashyǵa bola júz shaıysyp, bet jyrtysyp júrgeni jymysqy áreketti saıasattyń qurbany bolǵany emeı nemene? Al bul kórinis qalypty júıege aınalyp ketetin bolsa, az ýaqyttan keıin «Bólingendi bóri jeıdiniń» kebin kıip, toz-toz bolyp ketpesimizge kim kepil?
Jastarymyzdyń bir bóligi ómirge osy jat jalǵan dinı kózqarasty kózsiz qabyldaıdy, óıtkeni, bizdiń qoǵamnyń bir bóliginde shetten kelgen jalǵan dinı áserlerge ımýnıteti álsiz.
Qazir keıbir syrtqy kúshter jastarymyzdy Islam dininiń haq jolynan adastyryp, teris baǵytqa tartýǵa tyrysýda. Mundaı ulttyq tabıǵatymyzǵa jat keleńsizdikterden boıymyzdy aýlaq salýymyz kerek», – deı kelip: «Bizdiń Konstıtýsıa senim bostandyǵyna kepildik beredi, bul – fakt. Biraq, ózderińiz biletindeı, sheksiz erkindik degen bolmaıdy. Ol degenimiz – haos. Barlyǵy da Konstıtýsıa men zańdar aıasynda bolýǵa tıis», – dep qadap aıtqanyn árbir sanaly azamat esinde myqtap ustaǵany abzal.
LAŃKESTİK ÁREKET DİNNEN EMES
Óz zamanynyń uly oıshyly F. Gastenkerdiń: «Dúnıedegi tepe-teńdikti ustap turǵan – Islam dini. Din shaıqalsa, álem shaıqalady», – degeni bar. Biz búgin sonyń kýási bolyp otyrmyz.
Máselen, búgingi tańda musylman álemindegi Iran, Irak, Sırıa, Palestına sıaqty memleketterdegi beıbit turǵyndardyń úreıin týǵyzyp, tynyshtyǵyn qashyryp otyrǵan dúrbeleń jaǵdaı shynaıy dinniń áreketi emes, ol sol jerlerdiń baılyǵyna kóz súzgen, dindi ja-mylǵy etýshi syrttan kelgen saıası kúshterdiń yqpaly ekendigi jasyryn emes. Burnaǵy jyly elimizdiń batys óńirlerinde oryn alǵan lańkestik áreketterdi de el ishine iritki salý arqyly turaqtylyqty shaıqaltqysy kelgen dindi jamylǵy etýshi buzaqy pıǵyldylardyń áreketi dep bilgen jón.
Munyń eń qaýiptisi – din jolynda júrmiz degen jastarymyzdyń jasaǵan amaldarynyń sońy nege ákep soǵaryna jete mán bermesten áldekimderdiń qarapaıym qýlyǵyna túsip qalǵandyǵynda. Sonyń saldarynan jas ǵumyryna balta shabýmen qatar ata-anasyna da qaıǵy ákelýinde.
Dinniń dittegeni – búlik emes, birlik», – dep «dinı ekstremızm» dep at qoıyp, aıdar taǵyp júrgen lańkestik áreketterdiń qaı-qaısysy bolmasyn dinnen emes ekendigin kópshilikke qarata aıta otyryp, odan ári qaraı: «Tórteý túgel bolsa, tóbedegi keledi, altaý ala bolsa, aýyzdaǵy ketedi», – dep dana halqymyz beker aıtpaǵan. Osynaý almaǵaıyp zamanda musylmandardyń basyn biriktirip, el ıgiligi men birligi sekildi ortaq maqsattarǵa jumyldyrý basty nazarda bolmaq. Rasynda da, jeri keń, al sany az qazaq halqyna aýyzbirshilik kerek. Ol úshin birigip is jasaýymyz qajet. Uly Jaratýshymyz Qasıetti Quranda: «…Jaqsylyqqa, taqýalyqqa járdemdesińder. Kúnáǵa jáne dushpandyqqa járdemdespeńder. Alladan qorqyńdar! Kúdiksiz Allanyń azaby qatty» («Máıda» súresi, 2-aıat), – degen. Al Alashtyń ardaqty azamattarynyń biri Álıhan Bókeıhanov babamyzdyń: «Qazaq balasy birigip, tize qosyp is qylsa – halyqtyq maqsat sonda oryndalady», – degen sózi bar. «Birińdi, qazaq, biriń dos, kórmeseń istiń bári bos», – dep hákim Abaı aıtpaqshy, shyn máninde, bes Fransıa syıyp ketetin osynaý ulanǵaıyr jerdi meken etken at tóbelindeı az ǵana qazaqqa ǵasyrlar boıyna ata-babasy: «Alla bir, paıǵambar haq» dep ustanyp kelgen dástúrli dininen qol úzip, jat aǵymdardyń shylaýynda ketip, altybaqan alaýyz bolýdyń qajeti bar ma?
ADASQANNYŃ ALDY JÓN, ARTY SOQPAQ
Ardaqty paıǵambarymyz Muhammed Mustafanyń (s.ǵ.s.) bir hadısinde: «Amal nıetke baılanysty», – delingen. Demek, din jolyna túsken ár azamat, ıakı azamatsha eń áýeli ne isteýi kerek, árıne, nıetin durystaýy kerek. Abaısha aıtar bolsaq: «Árbir adam balasyna eń áýeli aqyl kerek, aqyldy adamǵa ıman kerek, ımandy adamǵa ǵıbadat kerek».
Taǵy da hákim Abaıdyń: «Kóp adam dúnıege boı aldyrǵan, boı aldyryp aıaǵyn kóp shaldyrǵan», – degenindeı, Qasıetti Qurannyń dara jolynan, ardaqty paıǵambarymyz Muhammedtiń (s.ǵ.s.) sara jolynan adastyrýshy teris aǵymdardyń jeteginde júrgen kóptegen jastarymyzdyń aıaqtaryn shalys basýynyń birden-bir sebebi de – dindi jete túsinbeýinen, onyń ishki ıirimderine boılap, túpkilikti maqsattyń baıybyna barmaýynan. Bul bir.
Ekinshiden, óz eliniń tarıhy men ǵasyrlar boıy qalyptasqan salt-dástúrin bilmeýi, oǵan qurmet kórsetpeýi de adasýshylyqqa aparar jol ekeni daýsyz.
Úshinshiden, tól dininen de, dilinen de, ana tilinen de maqurym qalǵan ateısik otbasynyń tálimin terip ósken balanyń týra joldan adaspaýy neǵaıbil. Óıtkeni, jat aǵymdardyń jasaǵyn tolyqtyryp júrgenderdiń deni orys tilinde sóıleýshiler bolyp keledi. Ondaılarǵa «nege ana tilińde sóılemeısiń» deseń, «dinge onyń qajeti qansha» degen jaýap alasyń.
Osydan keıin-aq, ol adamnyń til turmaq, dinnen de maqurym ekenin baıqaısyń. Sebebi Qasıetti Quranda: «…Eger Alla qalasa edi, barlyǵyńdy bir-aq úmmet qylar edi. Alaıda senderge bergen jol-jobalarynda synamaqshy» («Máıda» súresi, 48-aıat), – dep Uly Jaratýshynyń adamzat balasyn bir-birin tanyp, ajyratý úshin ultqa, ulysqa bólip, qarym-qatynas quraly, tirshilik tiregi retinde til bergenin túsinbeımiz be?
Olaı bolsa, Alla Taǵalanyń qazaq balasyna bergen kóp nyǵymetteriniń biri – ana tiline qurmet kórsetýdiń ornyna, teris aınalyp tárk etip, ózge tilde shúldirlep júrgen qandastarymyzǵa jol bolsyn?! Qazir de osy saıasatty tilden de, dinnen de maqurym jastar arasynda jalǵan aǵymnyń jetekshileri ońtaıly qoldanyp otyr. Sonyń saldarynan bozókpe jastarymyz jaqsydan jamandy aıyra almaı, ótkenge kesek atyp, alashaqpyn bolyp júr. Ókinishtisi de osy.
SÓZ SOŃY
«Birlik – bereke bastaýy» dep uqqan babalarymyzdyń jolymen júrsek, aýyzbirshiligimizdi joǵaltpaıyq. «Jumyla kótergen júk jeńil» demekshi, Táýelsiz elimizdiń baıandy bolashaǵy jolynda judyryq bolyp jumyla bilýimiz kerek.
Qudireti kúshti Alla taǵala el irgesin aman saqtap, el basqarýshy azamattarǵa amandyq-saýlyq berip, halqymyzdyń yntymaq-birligin jarastyryp, jaqsyǵa janas-tyryp, jamannan alas qylyp, bizderdi óziniń sıraatal-mýstaqım bolǵan týra jolyna, nyǵmetke bólengenderiniń jolyna bastap, sol jolda eki dúnıeniń ıgiligin násip etkeı. Áýmın!
RAHMETOLLA QAJY SMAǴUL
Qazaqstan Jýrnalıser odaǵynyń múshesi, Dintanýshy
