Janýarlarǵa gýmanısik kózqaras, janýarlar quqyn qorǵaý degen máseleni bizdiń qoǵam kóbine qaladaǵy qańǵybas ıtter pen mysyqtardy qorǵaý dep qabyldaıdy. Tipti google-dan terseńiz de aldymen osy úı janýarlaryn qorǵaıtyn aqparattar men sýretter tolyp shyǵady, odan keıin jabaıy ań-qustardy qorǵaýǵa qatysty dúnıelerdi kezdestiremiz. Sebebi bul baǵytta memleketten de, qoǵamnan da qyrýar qarjylar bólinip, arnaıy toptar men uıymdar qurylyp, aqparattyq «shýmdar» jasalap, jobalar júrgizilip jatyr.
Al ózimiz qolda ustap, ónimin alyp otyrǵan aýyl sharýashylyǵy janýarlarynyń jaǵdaıyn, mal ıeleriniń jaýapsyzdyǵynan qorǵaý máselesi kópshiliktiń qaperine de kirip-shyqpaıdy. Óıtkeni bizdiń kúndelikti maldy baǵyp-qaǵý jumystarymyz, basqa tásil-balamasy joq, ózgertýge bolmaıtyn qalypty dástúr sıaqty qabyldanyp ketken.
Dinimizde tek adamdarǵa ǵana emes, jan-janýar, jándik ataýlyǵa qatysty musylmannyń mindetteri bar. Janýardy qınaý musylman bolmaǵan azamatty azaptaýdan da úlken kúná delingen.
Mysaly, saýmal men qymyzdy jurttyń bári tamsanyp ishedi, al maldyń tóli – qulyndardyń jelide qańtarylyp, kúnniń astynda, jeldiń ótinde, tańnan keshke deıin basyn jerden 50 sm-den joǵary kótere almaı, qınalyp turatyny jurttyń janyna batpaıdy. Tóldiń kóktemnen kúzge deıin, enesinen sýalǵansha kóretin kúni osy. Bala kezden kóz úırenip ketkendikten, qalypty jaǵdaı retinde qabyldana beredi. Budan keletin zardapty tizbelep aıtpaı-aq qoıaıyq. Osylaısha maldyń sapasyn qurtamyz da, shetelden qyrýar aqshaǵa sapaly mal tasyp shyǵandalamyz.
Tehnologıa damyǵan ýaqytta dástúrimizdi saqtaı otyryp, álemde bolyp jatqan ınovasıalyq prosesterdi qabyldaıtyn mezgil jetti.
Mysaly qulyndy jelide baılamaı-aq «jyljymaly jaıylym» ádisimen de bıe saýýǵa bolady. Munda qulyn, buzaý, bota sıaqty maldyń tóli taza aýada, erkindikte baılaýsyz ósedi. Oǵan qosa ishinde avtopoılka, sýy-jemi barlyǵy bar. Tóbesinen kóleńkeli shatyr, jan-jaǵynan jaýyn-shashyn, ystyq pen sýyq jelden qorǵaıtyn jınalmaly qorǵanysh perdeleri bar. Kóleńkede turý nemese kún kózine shyǵýdy maldyń ózi tańdaıdy. Tóldiń ujymdyq (tabyn, úıir) ınstınkti qalyptastady. Belgisiz jaqqa aýyp, joǵalyp ketpeıdi, ıt-qustan keletin qaýip joq. Eneleri mańaıynda jaıylyp júredi.
Kúnine eki-úsh ret manejdi jyljytyp, jaılym aýystyryp otyrasyz. Jer ýchaskeńizdi únemdep, josparly túrde paıdalanasyz. Ýchastok terıtorıasyna túgel jaıylyp kelgenshe, birneshe kún ishinde bastapqy jaıylyp ketken jerdiń shóbi jaıqalyp ósip turady. Tól baǵýǵa qosymsha adam jaldamaısyz, maldyń tezegin tazalaý qajet emes. Ol organıkalyq qaldyq retinde jerdi tyńaıta beredi. Muny qurastyryp, qaıta jınaýǵa ne bary 30 mınýt jetkilikti. Bir qondyrǵy 10 bas tólge arnalǵan. Qosymsha eshki nemese qoı sıaqty azdaǵan usaq mal ustaýǵa da yńǵaıly.
Bul bir ǵana mysal. Biraq osy sıaqty aýyl sharýashylyǵy janýarlaryn qorǵaýǵa baǵyttalǵan 100 shaqty naqty keıs, mysaldarymyz bar. Ol ózimiz oılap tapqan, otyndyq jáne álemdik jańa úlgiler. Biz janýarlarǵa kómektese otyryp amadardar ómirin jeńildetetin 100 naqty tehnologıalar men tehnıkalardy, qurylyǵylar men qondyrǵylardy, laıfhaktardy jınaqtap mal ustaıtyn aýyldaǵy aǵaıyndarǵa, fermerlerge kórsetip túsindirý jumystaryn júrgizip jatyrmyz. Bul granttyq shara úkimettiń qoldaýymen Azamattyq bastamalardy qoldaý ortalyǵynyń qatysýymen iske asyrylatyn «Qazaqstannyń ÚEU arasynda áleýmettik kásipkerlikti yntalandyrý jáne tanymal etý» respýblıkalyq jobasy aıasynda júzege asyp otyr.
Maqsat – bul máselege qoǵamnyń nazaryn aýdarý jáne áleýmettik belsendilikti arttyrý, aýyl sharýashylyǵy janýarlaryna izgilikti kózqarasty nasıhattaý. Qatygez qarym-qatynastyń aldyn alý jáne janýarlarǵa jaýapkershilikpen qaraýdy qalyptastyrý boıynsha usynymdar ázirleý.
Aıdos AMANKELDİULY,
"Exclusive Fund"
qoǵamdyq qorynyń jetekshisi
