Ydyrysov qashan qazaqsha sóıleıdi? Eshqashan. Ol memlekettik tildi ómir baqı úırenbeı ótetinderdiń biri. Mundaılar kóp, óte kóp, ókinishke oraı. Olar memlekettik tilge búgin qalaı qarasa, erteń de, bolashaqta da solaı qaraıdy.
Dýman BYQAI
Sebebi, búginge deıin Qazaqstanda eshbir adam memlekettik tildi bilmegeni úshin jumystan shyǵarylǵan joq. Estigen joqpyz, shynymyzdy aıtaıyq. Biraq, zań bar deıdi. Bar-joǵy qazir mańyzdy emes. Báribir «bárine túsinikti bolý úshin» oryssha sóıleımiz.
Endeshe, Erlan Ydyrysov ta memlekettik tildi bilmegeni úshin «taıaq» jemeıdi, jemegen de. Ornymnan qýylam dep qoryqpaıdy, qoryqpaǵan da.
Qazaqstan Premer-mınıstri Kárim Másimov pen osy Ydyrysov uqsaıdy bir-birine. Aýmaıdy bir-birinen. Ekeýi de birneshe til biledi.
Mysalǵa, Ydyrysov aǵylshyn tiline aǵyp tur. Az-muz fransýzshasy da bar. Pákistannyń resmı tili – ýrdý tilin bir kisideı biledi. Oǵan qoımaı hındı tilin taǵy úırenip alǵan. Ol oryssha sóılep otyryp, bir kezde aıaq astynan aǵylshynshaǵa aýysyp ketýi múmkin. Mundaılardy polıglot deıdi.
Ydyrysov ishteı bul qabiletimen maqtanatyn da shyǵar. Iá, maqtanady. Memlekettik tildi bilmegeni úshin uıalmaıdy, alaıda. Ózge tildiń bárin biledi, biraq, óz tilin bilmeıdi... Pafos, biraq shyndyq. Sherhan Murtaza, mundaıda «bir kem dúnıe» dep aıtar edi. Iá, aıtar edi.
Osy Ydyrysov tárizdilerdiń «arqasynda» álem Qazaqstandy Reseıdiń bir gýbernıasy retinde tanıdy. Joq, ras.
Qazirgi Qazaqstannyń Reseıdiń qol astyndaǵy Bashqurtstannan nemese Tatarstannan qandaı aıyrmashylyǵy bar? Eshqandaı. Biz oryssha sóıleıtin ultpyz.
Ol úlken qyzmette otyr. Ol bútin bir eldiń sózin sóıleıdi. Ol kásibı dıplomat. Qazaqstannyń kópvektorly saıasatyn syrtqa jarnamalaıtyn, nasıhattaıtyn osy – Ydyrysov.
Qatelespesek, shetelde Qazaqstannyń 89 dıplomatıalyq ókildigi bar. Onyń ishinde 57 elshilik, halyqaralyq uıymdardyń janyndaǵy 5 turaqty ókildik, 3 dıplomatıalyq mısıa, 10 bas konsýldyq, 12 konsýldyq jáne 2 elshilik bólimsheleri bar.
Bulardyń barlyǵyn bir shetke ysyryp qoıalyq ta, tek 57 elshilikti nazarǵa alaıyq.
57 elshilik. Az emes. Olarǵa ne júktelgen? «Eldestirmek elshiden» deýshi edi. Eki eldiń arasyndaǵy yqpaldastyqty arttyrý, áriptestikti jaqsartý, taǵysyn taǵy... Bul belgili. Biraq, elshi bolǵan soń barǵan jerińde óz memleketińniń mádenıetin, ónerin, salt-dástúrin az-kem bolsa da kórsetýge tıisti shyǵarsyń. Biz solaı oılaımyz.
Endeshe, Ydyrysovqa saýal: búgingi qazaq dıplomatynyń bet-beınesi qandaı? Elshiler memlekettik tildi meńgergen be?
Belgili bir elshiliktiń kómegimen Qazaqstannyń kelbetin qalyptastyrý qalaı, qanshalyqty júzege asyp jatyr?
Syrtqy ister mınıstrliginde memlekettik tildiń qoldanys aıasyn keńeıtý týraly oı bar ma ózi? Qujat aınalym qazaq tiline ótken be?
Qazaqstanda ornalasqan sheteldik elshilikter men halyqaralyq uıymdar Syrtqy ister mınıstrligine joldaıtyn notalaryn qaı tilde jiberedi?...
Ol osynshama saýalǵa jaýap berýi de, bermeýi de múmkin. Ol sıaqtylar qazaq basylymdaryn moıyndaı bermeıdi. Oqymaǵasyn, oqı almaǵasyn...
Ydyrysov qashan qazaqsha sóıleıdi? Eshqashan. Ol memlekettik tildi ómir baqı úırenbeı ótetinderdiń biri.
Taǵy bir qazaq basylymy jazǵan bul týraly. 2002 jyly Parlamentte, depýtattardyń aldynda esep bergen Erlan Ydyrysov mynadaı «saıası málimdeme» jasaǵan eken: «Eger sizder meniń mıymdy aýystyrmasańyzdar, men endi qazaq tilin úırene almaımyn». Osylaı degen ol.
Óziniń memlekettik tildi úırenbeı óterin sol kezde-aq bilgen.
Biz bolsaq «elshiler memlekettik tildi meńgergen be?» deımiz oǵan. Bulaı saýal qoıýdyń ózi qısynsyz ba, qalaı? Ydyrysovtyń tili túzelmeı, Qazaqstan dıplomatıasy qazaqsha sóılemeıdi, anyǵy.
«Qazaq tili – dıplomatıanyń tili emes, qazaq tili dıplomatıanyń, halyqaralyq saıasattyń tili bola almaıdy» degen osy Ydyrysov.
Nazarbaev óz qolymen bekitken Qazaqstannyń syrtqy saıasatynyń 2014-2020 jylǵa arnalǵan tujyrymdamasynda bizdiń azamattardyń sheteldegi jeke, otbasylyq, iskerlik múddesi men quqyǵyn qorǵaýdy kúsheıtý kerek degen naqty tapsyrmasy bar eken. Bálkim, osy tujyrymdamaǵa «Qazaqstan dıplomatıasynyń barlyq ókili (úlkeni de, kishisi de) memlekettik tildi meńgerýi tıis» degen tarmaqty, talapty engizgen jón shyǵar. Biraq, budan ne paıda? Báribir «bárine túsinikti bolý úshin» oryssha sóıleımiz ǵoı.
Erlan Ydyrysov belgili ádebıetshi-ǵalym Ábilfaıyz Ydyrysovtyń uly. Aqsaqal ulyna osyndaı tárbıe bergen. Tym bolmasa turmystyq tildi de úıretpepti ulyna. Qazaq tilin múlde qajetsinbegen.
Ákeniń tárbıesi ulyna jalǵasty, nemeresine beriledi, shóberesine taraıdy. Saıyp kelgende, biz úshin túk ózgergen joq. Erteń «men oryssha oqydym, oryssha tárbıe aldym» deıtin taǵy bir býyn ósip shyǵatyn sıaqty. Bári neden bastaldy?..
