Bıyl mamyr aıynda L.N. Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetine  25 jyl tolady. EUÝ osydan shırek ǵasyr buryn Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń pármenimen eki joǵary oqý orny – Selınograd ınjenerlik-qurylys ınstıtýty men Selınograd pedagogıkalyq ınstıtýtynyń birigýi negizinde qurylǵan. Sol jyldary munda 5 myńdaı ǵana stýdent oqyp, 300-ge jýyq oqytýshylar jumys istese, búginde EUÝ myqty ınfraqurylymdarymen damyǵan, oqý-zerthanalyq ǵımarattarymen, ǵylymı-zertteý ınstıtýttarymen, áleýmettik ári mádenı baǵyttaǵy nysandarmen tolyqqan oqý ordasy. Qazir munda 20 mynan asa  stýdent bilim alady, 3500-den astam qyzmetkerler jumys atqarsa, olardyń 1500-i profesor-oqytýshylar quramynyń ókilderi. Osynyń bári Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetiniń bilim berý isi men ǵylymı áleýetin arttyrýǵa ózindik úlesin qosyp jatqany anyq. 

Bizdiń tilishimiz Eltańba avtory, EUÝ profesory Jandarbek Málibekov pen shákirti Gúlnısa Merkebaıǵa jolyǵyp, áńgimelesin qaıtqan  edi.

 

Jandarbek MÁLİBEKOV, Eltańba avtory, EUÝ profesory:

-Qashanda sóz bastaý qıyn, dese de men qashan jáne qaı jerde  bolmasyn áńgimemdi bıyl 30 jyldyǵy atalyp ótip jatqan El Táýelsizdiginen bastaǵandy jón kóremin. Sebebi, meniń ómirim men ónerim jáne ózim qyzmet etetin  EUÝ-da osy Táýelsizdikpen baılanysty .

Elimiz Táýelsizdik alǵannan keıin Eltańba nusqasyn jasaýǵa baıqaý jarıalanǵany belgili. Nesin jasyraıyn, ózge elde, Ózbekstan jerinde júrsem de, eldegi jaǵdaıǵa kóńilim eleńdep, beı-jaı qaraı almadym. Negizgi maqsatym – baıqaýda jeńý emes, Eltańba arqyly halqymyzdyń tarıhyn, salt-dástúrin, jalpy, qazaqı bolmysyn kórsetý edi. Allaǵa myń da bir shúkir, baıqaýǵa usynylǵan 293 jobanyń ishinen meniń jobam qabyldandy. Tuńǵysh Prezıdentimiz – Elbasy Nursultan Nazarbaevqa rahmet, sodan keıin memleket jáne qoǵam qaıratkeri, marqum   Ábish Kekilbaevtyń Eltańbany elimizdiń basty nyshany etip qabyldarda sińirgen eńbegi ushan-teńiz, ol umytylmaq emes. Óıtkeni, depýtattardyń ishinde ulttyq naqyshtarǵa tıiskender kóp boldy, aqyry 306 depýtatyń 237-si jaqtap daýys berdi. Onyń ózi Ábish Kekilbaevtyń depýtattarǵa: «Sender qandaı adamsyńdar, ulttyq naqyshqa, tulparǵa, shańyraqqa til tıgizetin» dep sóılegeninen keıin ǵana baryp kóbeıdi. Nesin jasyraıyn, sol kezdegi qýanyshymda shek bolmady.

2001 jyly keshegi Astana, búgingi Nur-Sultan qalasyna kóship keldim. Bul – álemde teńdesi joq, jańa dáýirdiń jańa qalasy. Sheteldik qonaqtar  bul qalanyń adamǵa jańa qýat beretinin aıtady. Shynynda da bul qala – tatýlyqty, dostyqty bildiretin qala bolyp qalyptasty.

Meniń qolymnan shyqqan jobalar Ózbekstannyń barlyq qalasynda bar. Elimizdiń astanasy Nur-Sultan qalasynda da jeterlik, túlep, túrlengen Túrkistanda da tur. 2017 jyly ótken halyqaralyq EXPO kórmesine de meniń ulttyq naqyshtaǵy jobalarym engizilgen.

Men ózim «astanalyq» degen atty arqalaý – úlken jaýapkershilik, dep sanaımyn. Oılaý deńgeıiń, jumys isteý qabiletiń ózgeshe bolady. Sebebi, keshegi Astana, búgingi Nur-Sultan– qazaq halqynyń myńdaǵan jyldar boıy armandaǵan qalasy. Osy qalanyń shyraıyn kirgizip turǵan L.N. Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ulttyq ýnıversıteti, óıtkeni munda bilim berýmen qatar, elimizdiń bolashaǵyna qatysty kóptegen ıgi is-sharalar jıi ótip turady.

Árıne, ýnıversıtet ashyp, ony barlyq qajetti oqý-ádistemelik, materıal­dyq bazamen, oqytýshylar quramymen qamtamasyz ete salý ońaı sharýa emes. Aıtýǵa ońaı bolǵanymen, tabandylyq pen orasan qajyr-qaıratty jumyldyratyn qyrýar jumystary bar. Sonyń bárin eńserip, qalyptasý kezeńinen ótken ýnıversıtet shırek ǵasyrda aýyz toltyryp aıtarlyqtaı jetistikterge jetip otyr.

Ásirese, sońǵy on jylda rektor Erlan Sydyqovtyń basshylyǵymen qarqyndy damyp keledi. Atyn Qazaqstan kóleminde ǵana emes, álemdik bilim keńistiginde de abyroımen tanytýda. Sonyń bir aıǵaǵy – L.N.Gýmılev atyndaǵy EUÝ osy ýaqyt aralaǵynda QR Prezıdentiniń «Altyn sapa» syılyǵyn ıelendi, álemniń aldyńǵy qatarly 50 joǵary oqý orny reıtıńine kirdi, jyl saıynǵy jetistikteri jetip artylady. Shırek ǵasyr tolǵan ýnıversıtettiń marapattar tizimi men sapa moıyndaýlaryn odan ári jalǵastyra berýge bolady. Sońǵylardyń ishinde Halyqaralyq deńgeıge umtylyp, álemniń eń bedeldi oqý oryn­darymen tyǵyz baılanystar ornatyp, qazaq memleketin, qazaqtyń jaýharlaryn tanystyrý baǵytynda da eńbektenip jatyr. Mysaly, AQSH, Anglıa, Vengrıa, Qytaı, Reseı ýnıversıtet­terimen baılanys ornatyldy. Júz jylǵa jýyq tarıhy bar Ar­menıa ýnıversıtetinde, Ázerbaıjan ýnıversıtetinde Abaı ortalyqtary ashylyp, Vengrıanyń ortalyq saıabaǵyna Abaı músini qoıyldy. Músin avtory bizdiń sáýlet-qurylys fakýltetiniń oqytýshysy ekeni eki ese maqtanysh. Kóptegen halyqaralyq kon­feren­sıalar ótip jatady. Munyń syrtynda halyqaralyq konferensıalarǵa, meıli ol shetelde nemese ózimizde ótsin, baıandamasy qabyldanǵan ǵalymdar men oqytýshy­lardyń qatysýyna keń jol ashylǵan.

Sondaı-aq elimizge kelgen shet memleket­terdiń basshylary, halyqaralyq dárejede tanylǵan ǵalymdardyń Eýrazıa ýnı­versıtetine arnaıy soǵyp, stýdentter aldynda dáris oqýy da jaqsy dástúrge aınaldy. Mysaly, Nobel syılyǵynyń laýreattary da kelip dáris oqyǵany kópke aıan. Al ýnıversıtettiń óz ishinde naryqtyq qaǵıdalar engizilip, kafedra, fakúltetterdi, oqytýshylardy yntalandyrý maqsatynda da úzdik bolýǵa umtyldyratyn sharalar men syılyqtary bar.

Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetiniń Bilim berý isindegi  betalysy jaqsy. Nazarbaev ýnıversıteti sekildi jańa zamanaýı oqý oryn­dary men ǵylymı ortalyqtar ashylyp, jastarymyz ǵylymǵa qaraı bet buryp jatyr.

Jańa jobalarym joq emes, solardyń biri qazaq arhıtektýrasyn damytýǵa baǵyttalǵan – «Oitek» arhıtektýrasy. Bul joba EUÝ stýdentteri –

óz shákirtterimniń qatysýymen júzege asyrylýda.

«Oitek» degenimiz ne? «Oitek» - oıdyń tektiligi degen sózden shyqqan, aqyl, parasat, sana – bul stıldiń túıin sózderi. Ulttyq stıl negizinen  qoǵamdaǵy ózekti máselelerdi qamtıdy: jastar arasyndaǵy ajyrasý sanyn azaıtý, jetimder men qarttar úıin boldyrmaý.

Júıeniń negizgi konsepsıasy - úsh urpaqqa arnalǵan turǵyn úıdiń jobasyn qurý, turǵyn úıdiń fýnsıonaldyq aımaqtanýyn qazaqı baǵytta jasaý. Bul jobada  men  ǵana emes, sáýlet-qurylys fakýltetiniń tórtinshi kýrs stýdentteri Amangeldına Danel,  Ádilbekova  Gúlim,  Myrzahan Áıgerim,  Dáýletova Aqerke, taǵy basqa  da shákirtterim bar.

«Oitek» arhıtektýrasy óz bastaýyn kıiz úı qurylymdarynan alady. «Oitek»  arhıtektýrasyndaǵy ǵımarattar, keshendi jumystar, ıdeologıa, salt-dástúr, qoǵamdyq, áleýmettik mádenıet, tarıhı máni bar rýhanı qundylyqtar ulttyq sana turǵysynan qarastyrylady. «Oitek» arhıtektýrasynyń ustanatyn mańyzdy baǵyttary arhıtektýrada jańa baǵyt bolǵandyqtan úlken eńbekti qajet etedi. Alaıda, ata-baba rýhyn boıyna sińirgen jas urpaq, bolashaq jastar úshin qolymyzdan kelgenniń bárin jasaıtyn bolamyz.

Gúlnısa MERKEBAEVA, sáýlet-qurylys fakúltetiniń 4 kýrs stýdenti:

– EUÝ-ǵa túsýdi mektepte júrgende oılap, bolashaq mamandyǵymdy  sáýlet ónerimen baılanystyrǵym keletin. Munda elimizdiń Eltańba avtory  Jandarbek Málibekulynyń dáris beretini meni odan saıyn qýantyp qoıdy. Jolym boldy, armandar oryndalady degen ras eken. Oqýǵa túskendegi qýanyshymdy aıtyp jetkize almaımyn.

Ýaqyt – júırik, tórt jyl da zýyldap óte shyqty. EUÝ-da kóptegen tájirıbe jınadym. Kafedramyzda óte bilikti mamandar jumys isteıdi. Tek qana sapaly bilim berip qana qoımaı, árdaıym damý úshin bizdi qoldap, ár túrli konkýrstarǵa qatysýǵa usynystar jasaıdy. Jyl saıyn tanymal halyqaralyq konkýrstarǵa bilikti mamandardyń jetekshiligimen qatysyp kelemiz jáne jańa jobalar jasaýda árdaıym qoldaý tabamyz.

Sol jobalardyń biri Qazaqstan Respýblıkasynyń Eltańba avtory  Jandarbek Málibekulynyń bastaýymen qolǵa alynǵan «Oitek»  jobasy.

Ulttyq stıldi zertteı kele, bul stılde jumys jasaý bizge bir jańalyq boldy: bir jaǵynan qyzyqtyrsa, ekinshi jaǵynan qobaljytady. Óıtkeni, «Jumysymyzdy jurt qalaı qabyldar eken?», «El ne deıdi?»,  «Adamdardyń reaksıasy  qandaı bolady?» degen san-saýaldar maza bermeıdi. Qansha adam bolsa, sonsha pikir bar: bireýleri bizdi qoldasa, bireýleri bizdi tyńdamaıtyn shyǵar, al keıbireýleri, tipti túsinbeýi de múmkin. Biraq osynyń bárine qaramastan, biz áýel bastan-aq qandaı qadam jasaıtynymyzdy bildik, alǵa qoıǵan maqsatymyzdan taıynbadyq jáne sońyna deıin jumys jasaımyz degen oıdamyz.

Egemendi elimizdiń erteńi – jastardyń jan-jaqty damyǵan, tálim-tárbıelik is-áreket bilim tereńdigimen ólshenedi. Bilimdi urpaq – ultymyzdyń baǵa jetpes qazynasy. Halqymyzdyń ǵasyrlar boıy ómir synynan ótip kelgen urpaq tárbıesi, jınaqtalǵan taǵlymy, tálim-tárbıelik úlgileri jáne mádenıet pen ónerdi baǵalaý, mádenı minez-qulyqtarynyń qalyptasýy rýhanı qundylyqtar arqyly beriletini dáleldendi.

Bul máseleniń durys jolǵa qoıylmaýy nátıjesinde jastardyń tárbıelik máni tómen jat eldik týyndylarǵa elikteýshilik, rýhanı kedeıshilikke ákelip soǵady. Biz usynyp otyrǵan jobamyz arqyly qazaq arhıtektýrasyn bólek,  zamanaýı stıl retinde kórsetýge bolatynyn dáleldedik dep oılaımyz.

Bul jobanyń maqsaty – tek qazaq arhıtektýrasyn tanystyrý emes, sonymen birge qazaq jastarynyń patrıottyq sezimin oıatý, salt-dástúrlerimizdi, tarıhymyzdy, tilimizdi, dinimizdi arhıtektýra arqyly nasıhattap, fılosofıalyq bilim retinde bolashaq urpaqqa mura retinde qaldyrý. Jas qazaq arhıtektýrasynyń avangardıstteri retinde, osy stıldi basqa da jobalar aıasynda  qoldanyp, damytýdy maqsat etemiz. Eń birinshi qazaq halqyna, keıin halyqaralyq arhıtektorlar qaýymdastyǵyna qazaq arhıtektýrasynyń ulttyq erekshelikterin jáne onyń baı ári tereń tárbıelik mánin dáleldep shyǵý bizdiń  armanymyz ári maqsatymyz.

Mine, ózimniń bala kúnnen armandap túsken oqý ornym – L.N. Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetine 25 jyl tolyp otyr. Bul mereıli toıdyń biz ýnıversıtet qabyrǵasynda oqyp júrgende toılanýy eki ese qýanysh ári baqyt. Endeshe, bizdiń bul  jobamyz súıikti ýnıversıtetimizdiń toıyna tartý desek te bolady.