– Erulan Serikuly, búginde TjKB júıesi jaıynda sóz qozǵaǵanda «qarjy stýdent artynan júredi» degen jańa mehanızm jaıynda jıi estımiz. Muny qalaı túsinýge bolady? Jalpy jańa júıe qalaı jumys isteıtinin túsindirip berseńiz?
– Jańa júıe kolejdiń brend-ımıdji týraly, kolejdiń básekege qabilettiligin arttyrý jáne áleýetti talapkerler, ıaǵnı bizdiń tutynýshylar úshin onyń tartymdylyǵyn arttyra túsetinin atap aıtýǵa bolady. Eger kolej bilim alýshylardyń, ata-analardyń, áleýmettik seriktesterdiń senimine ıe bolsa, onda talapker sol oqýǵa túsip, bilim alý úshin mindetti túrde sol kolejdi tańdaıdy.
Al TjKB júıesinde jan basyna shaqqandaǵy normatıvtik qarjylandyrý júıesi birneshe jyldan beri tájirıbeden ótýde. Bul kolejdiń jalpy kontıngentin eskerip, bir stýdentke arnalǵan qarjylandyrý somasy anyqtalady. Iaǵnı, kolejdi tańdaǵan kez kelgen talapker ózimen birge kolejge qarjylandyrý ákeledi, osylaısha kolejde jalpy damý úshin kóbirek múmkindikter paıda bolady.
– Aǵymdaǵy jyly kolejderge túsý sharttary ózgerdi me?
– Iá, 2021 jyly birinshi kezekte bul memlekettik bilim berý tapsyrysyn qalyptastyrý jáne ornalastyrý qaǵıdalaryna, ıaǵnı, búdjet arqyly oqytý esebinen ózgerister oryn aldy. Jergilikti atqarýshy organnyń janyndaǵy komısıasy, halyqty jumyspen qamtý ortalyǵy men «Atameken» óńirlik kásipkerler palatasy usynǵan kadrlarǵa qajettilik nátıjeleri boıynsha memlekettik tapsyrysty qalyptasady.
Osydan keıin ǵana memlekettik tapsyrysqa talapkerlerdiń sany, qandaı mamandyqtar men biliktilikter jáne memlekettik tapsyrys qaı kolejderge bólinetini anyqtalady.
Ásirese bul ózgerister orta býyn mamandaryn (tehnologtar, menejerler, tehnıkter jáne t.b.) men joǵary kolejderdegi qoldanbaly bakalavrlardy biliktilikke qabyldaý boıynsha engizilgen.
Dál osyndaı biliktilikterge talapkerler ónirlik Bilim basqarmasynyń aqparattyq júıesi (budan ári – BBAJ) arqyly ótinish berip, beıindik pánder boıynsha baǵalardy saralaý arqyly memlekettik tapsyrys aıqyndalady.
Al pedagogıkalyq, shyǵarmashylyq, medısınalyq mamandyqtar boıynsha kolejderde aldyn ala shyǵarmashylyq nemese arnaıy emtıhandar ótkizedi. Olar da keıinnen saralaý kezinde ótetinin aıta ketýimiz kerek.
Ótinish bergen kezde árbir talapkerdiń BBAJ-de aldyn ala kásibı dıagnostıkadan ótý múmkindigi bar jáne oǵan qaı mamandyq eń qolaıly ekendigi týraly kásibı usynys alýyna bolady. Biraq bul tek usynymdyq sıpatta bolatynyn eskertemiz.
Sondaı-aq, BBAJ tapsyrý kezinde talapkerge grant alý úshin 2 kolejdi jáne 2 biliktilikti tańdaý múmkindigi berilgen.
Aýyldyq eldi mekenderde ornalasqan kolejderge, rýhanı (dinı) bilim berý uıymdaryna, qylmystyq-atqarý júıesiniń túzeý mekemelerindegi bilim berý uıymdaryna, sondaı-aq jumys biliktilikteri boıynsha daıyndyq júrgiziletin kolejderge qabyldaý BBAJ ótinim berý rásiminsiz, talapkerlerdi kolejderdiń bazasynda naqty qabyldaý qorytyndylary boıynsha júzege asyrylady.
Iaǵnı, jumysshy biliktiligine oqýǵa qabyldaý ózgerissiz qaldy jáne kolejder bazasynda ótinish berý, odan keıingi áńgimelesý arqyly júzege asyrylady.
– Erýlan myrza, jańa bastamalar aıasynda TjKB júıesine «Demonstrasıalyq emtıhandar» degen uǵym engizilip jatqanyn estidik. Bul synaqtyń qyry men syryn qysqasha túsindirip berseńiz?
– Demonstrasıalyq emtıhan – bul halayqaralyq WorldSkills standarttarynyń talaptaryna sáıkes naqty jaǵdaılarda emtıhan tapsyrýshylardyń bilimin, biligin jáne praktıkalyq daıyndyǵynyń deńgeıin anyqtaý úshin qajet synaq. Aıtalyq, aralyq nemese qorytyndy atestattaý qorytyndysy boıynsha bilim alýshylardyń bilim berý baǵdarlamasyn meńgerý deńgeıi baǵalanady.
WorldSkills – bul halyqaralyq komersıalyq emes qozǵalys, onyń maqsaty jumysshy mamandyqtarynyń bedelin arttyryp, dúnıejúzinde kásibı bilim berý salasyn damytýdy kózdeıtin uıym. WorldSkills – bul jumysshy mamandyqtarynyń halyqaralyq chempıonaty.
Demo-emtıhan bizdiń dástúrli biliktilik emtıhandarynan kelesý túrde erekshelenedi:
- negizgi aıyrmashylyq WorldSkills standarttarynyń talaptaryn baǵalaýdyń zamanaýı mýltıkrıterıaldyq ádisimen paıdalaný bolyp tabylady;
- baǵalaýǵa stýdenttiń/túlektiń daıyndyǵynyń sapasyna jáne onyń múmkindikterine kóz jetkizetin jumys berýshiler de, tıisti beıindegi táýelsiz sarapshylar da qatysady;
- CIS (Competition Information System) júıesin paıdalaný – bul demo-emtıhan kezinde baǵalaý maqsatynda aqparatty óńdeýge arnalǵan halyqaralyq mamandandyrylǵan baǵdarlamamen qamtamasyz etý, ony WorldSkills International chempıonattarynda álemdik tájirıbede paıdalanady.
- demo-emtıhandarǵa arnalǵan tapsyrmalardy jumys berýshilerden, táýelsiz sarapshylardan jáne kolej pedagogterinen turatyn saraptamalyq top ázirleıdi;
- demo-emtıhandardyń qorytyndysy boıynsha stýdentter/túlekter quzyrettilik pasportyn (Skills Passport) alady. Pasporttarda stýdent/túlek qansha bal jáne qandaı kásibı sheberlik pen daǵdy úshin baǵa alǵany kórsetiledi. Jumys berýshiler jáne ata-analar WorldSkills Kazakhstan saıttynda (www.worldskills.kz) emtıhan tapsyrýshylardyń tólqujatymen tanysýǵa múmkindikteri bar.
– Qazirgi tańda kásiptik bilim berý salasynda «dýaldy oqytý» júıesi keńinen qoldanyp jatqanyn bilemiz. Elimizdegi kolejderde «dýaldy oqytý» isi qalaı júzege asyp jatyr?
– «Dýaldy oqytý» kolejde oqytýdy jumys berýshiler kásipornyndaǵy praktıka kezeńderimen, sondaı-aq jumys berýshilerdiń, bilim beretin ornynyń jáne stýdenttiń teń jaýapkershiligimen bilim alýshylarǵa jumys oryndaryn usynýmen jáne ótemaqy tóleýmen úılestiretin kadrlardy daıarlaý júıesi bolyp tabylady.
Búgingi tańda kolejderde «dýaldy oqytýdy» (DO) engizýdiń barlyq alǵysharttary men múmkindikteri, onyń ishinde belgilengen reglamentter men erejelerimen normatıvtik-quqyqtyq júıesi qalyptasqan.
DO jumys berýshiler úshin óz qyzmetiniń erekshelikterin eskere otyryp, «ózderine» kadrlar daıarlaı alady. Osy oqytý tásili aıasynda kolej túlekteriniń eńbek naryǵynyń qajettilikterine barynsha sáıkes kelýine qol jetkiziledi. Budan basqa, kásiporyndar ózderine kadrlardy izdeep, irikteýge, olardy qaıta oqytýǵa jáne óndiristik jaǵdaılarda beıimdeýge qarajatty únemdeıdi. Sondaı-aq, DO eń jaqsy stýdentterdi tańdaýǵa múmkindik beredi. Oqýdy aıaqtaǵannan keıin kolej túlekteri kásiporynǵa jumysqa ornalasýyna kepildik beredi.
Qazirgi ýaqytta DO – Germanıa, Avstrıa, Italıa, Shveısarıa sondaı-aq Sıngapýr, Ońtústik Koreıa jáne ótpeli ekonomıkasy bar basqa da elderdiń ekonomıkalyq tabystylyǵy faktorlarynyń biri bolyp tabylady. DO – bıznes pen memleket, kolejder men kásiporyndardyń ózderine alǵan ortaq jaýapkershilikteriniń nátıjesi.
DO engizý kezinde kolejder ózderiniń oqý jumys josparlaryn aldyn ala jumys berýshilermen kelisip, «Atameken» Ulttyq Kásipkerler palatasynan maquldaıdy. Búgingi tańda bilim berý baǵdarlamalarynyń jumys berýshilerdiń ózderiniń talaptaryna sáıkestigi maqsatynda barlyq bilim berý baǵdarlamalary árbir kolej bazasynda qurylǵan ındýstrıalyq keńespen kelisiletin bolady.
Qazirgi ýaqytta Almaty qalasy boıynsha 43 kolejde 38 mamandyq boıynsha 351 seriktes kásiporyndarmen birlesip DO nysany bar kadrlardy daıarlaý júzege asyrylýda. Búgingi tańda DO boıynsha stýdentterdi qamtý 4790 quraıdy. Bul ótken jylmen salystyrǵanda 1290 adamǵa kóp.
2021-2022 oqý jylynda Almaty qalasy Bilim basqarmasymen DO boıynsha 8000 stýdentke deıin qamtýdy ulǵaıtý, 9 jáne 11-synyptar bazasynda bilim alýshylardy kóbinese jumysshy biliktilikteri boıynsha qabyldaýdy ulǵaıtý jáne DO boıynsha kolejdermen yntymaqtasýǵa daıyn kásiporyndar úlesin ulǵaıtý josparlanýda.
– Búginde «Jas maman» jobasy qyzý talqylanýda. Kolejderge materıaldyq-tehnıkalyq bazany nyǵaıtý jáne jańǵyrtý, basqa da birqatar máseleler boıynsha qoldaý kórsetilýde. «Jas maman» jobasy týraly aıta ketseńiz?
– Iá, «Jas maman» jobasy – bul el ekonomıkasy úshin kadrlar daıarlaý boıynsha TjKB júıesin damytý jónindegi biregeı joba. 2019 jyly QR Tuńǵysh Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń tapsyrmasyn iske asyrý aıasynda elimizdiń 180 koleji men 20 joǵary oqý orny suranysqa ıe 100 ındýstrıalyq jáne servıstik mamandyq, sondaı-aq halyqaralyq standarttar boıynsha bilikti mamandar daıarlaýdyń halyqaralyq tájirıbesin engizý boıynsha «Jas maman» jobasyna endi. İrikteý qatań ótti, onda QR Bilim jáne ǵylym mınıstrligi, «Atameken» QR UKP ókilderinen, jumys berýshilerden táýelsiz sarapshylardan turatyn komısıa boldy. TjKB júıesiniń ókili retinde qazir kolejderge qatysty boıynsha aıtaıyn.
«Jas maman» jobasynyń negizgi mindeti – bul:
- jumysshy kadrlar men orta býyn mamandaryn daıarlaý boıynsha jańa bilim berý baǵdarlamalaryn ázirleý. Bul halyqaralyq standarttar negizinde jasalǵan bilim berý baǵdarlamalary;
- kolejderdiń kásiptik bilim berý salasyndaǵy halyqaralyq standarttar talaptaryna sáıkestigine halyqaralyq akredıtteýden ótýi;
- tájirıbeni jınaqtaý úshin halyqaralyq deńgeıde tanylǵan sheteldik áriptesterdi kolejge tartý. Kolej basshylary men pedagogtaryn biliktilikti arttyrý kýrstarynan ótý;
- kolejdi jańǵyrtý úshin ınovasıalyq jabdyqtar satyp alý;
- WorldSkills standarttary boıynsha quzyrettilik ortalyqtaryn qurý jáne salalyq qaýymdastyqtardyń halyqaralyq standarttary boıynsha kadrlardy sertıfıkattaý;
- TjKB júıesiniń jáne Worldskills Kazakhstan ulttyq qozǵalysynyń bedelin kóterý.
– Endi bir toqtala ketetin másele, TjKB júıesinde «Akademıalyq derbestik» uǵymy engiziletini belgili boldy. Sizdiń oıyńyzsha, kolejderdiń «Akademıalyq derbestigi» nede?
– Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń tapsyrmasyn iske asyrý sheńberinde Ulttyq qoǵamdyq senim keńesiniń úshinshi otyrysynda TjKB júıesine akademıalyq derbestik engizilip, kredıttik oqytý júıesine kóshý júzege asyrylady. Jan basyna normatıvtik qarjylandyrý engizildi. Budan basqa tehnıkalyq jáne kásiptik bilimi bar kadrlardy daıyndaý, onyń ishinde NEET sanatyndaǵy jastar, az qamtylǵan, kóp balaly otbasylardan shyqqan balalar, aýyl jastary úshin memlekettik tapsyrys ulǵaıtylǵanyn aıta ketýimiz kerek.
Kolejderdiń akademıalyq derbestigi – bul eń aldymen búgingi kúnniń TjKB júıesine qajettiligi. Bul TjKB mazmunyna ıkemdilikti engizý. Kadrlardy daıarlaý júıesi eńbek naryǵynyń damý dınamıkasyna beıimdelýge árdaıym úlgere bermeıdi.
Iaǵnı, búginde TjKB júıesinde byraz kemshilikter bar:
- úlgilik oqý josparlary men baǵdarlamalary jumys berýshilerdiń talaptary men stýdentterdiń qajettilikterin tolyq eskerýge múmkindik bermeıdi;
- úlgilik josparlardyń oqý josparynyń qatań tory dýaldi oqytýdy tolyq kólemde júzege asyrýǵa múmkindik bermeıdi;
- eńbek naryǵyna shyǵatyn stýdentter úshin jeke traektorıalar boıynsha oqý múmkindigi joq;
- oqý merzimine qatań baılanystyrylǵan (1 jyldan 10 aıdan bastap 3 jyl 10 aıǵa deıin), ol jumys berýshiler men naryqtyń qajettilikteri boıynsha biliktilik alýǵa múmkindik bermeıdi.
Búginde kásiptik standarttardy eskere otyryp, bilim berý baǵdarlamalaryn ázirleýge múmkindik beretin TjKB mazmunyna ıkemdilikti engizý tetigi pysyqtaldy. Oqytý nátıjeleri boıynsha kredıtterdi paıdalaný (ECVET halyqaralyq ádisnamasyna sáıkes), formaldy jáne formaldy emes bilim berýdi oqytý nátıjelerin qaıta esepke alý, WorldSkills standarttary boıynsha kásibı quzyrettilik deńgeıin baǵalaýdy engizý múmkindigi bar. WorldSkills degen ne ekenin men joǵaryda aıtyp ketkem bolatynmyn.
Kolejderde «Akademıalyq derbestikti» engizý sheńberinde ne jasalǵanyn atap ótkim keledi:
- TjKB Memlekettik jalpyǵa mindetti standarty jobasy ázirlendi, onda oqý merzimderi alynyp tastaldy, jalpy bilim beretin pánderge, bazalyq jáne kásiptik modýlderge qoıylatyn talaptar, formaldy jáne formaldy emes bilim berýdiń aldyńǵy deńgeıiniń oqytý nátıjelerin qaıta esepteý múmkindigi, baǵalaýdyń baldyq júıesin engizý, oqytý nátıjeleri boıynsha kredıtterdi esepke alý, oqý josparynyń jańa modeli ózgertildi;
- «Talap» KEAQ janynan biryńǵaı aqparattyq bilim berý júıesiniń bazasynda bilim berý baǵdarlamalarynyń tizilimi qurylady;
- barlyq kolejderde jumys berýshiler men basqa da múddeli taraptardyń salalyq qaýymdastyqtary qatarynan Indýstrıalyq keńester quryldy;
- «Akademıalyq derbestikti» engizý boıynsha daıyndyq beıinderin eskere otyryp, óńirler boıynsha kolejder úshin oqytý semınarlary ótkizildi, bul Normatıvtik quqyq aktilerge, Bilim berý baǵdarlamalary tizilimine ózgerister, olardy ázirleý jáne engizý jumystary boldy;
- Jańa Memlekettik jalpyǵa mindetti standart, kásiptik standarttar men Worldskills standarttarynyń erejelerin eskere otyryp, TjKB bilim berý baǵdarlamalaryn ázirleý boıynsha ádistemelik usynym ázirlendi;
- ECVET ádisnamasy elementterin eskere otyryp, TjKB bilim berý baǵdarlamasynyń qurylymy ázirlendi;
- oqý josparynyń jańa modeli jasaldy;
- kolejderge oqýǵa qabyldaý erejelerine túsý emtıhandaryn alyp tastaý qarastyrylǵan jáne t.b.
– Áńgimeńizge rahmet!
Suhbattasqan Nazym RYSBETOVA.
