1) Turǵyn úı jaǵdaılaryn jaqsartý jáne/nemese emdelýge aqy tóleý maqsatynda zeınetaqy jınaqtarynan qansha qarajatty qandaı jaǵdaılarda paıdalanýǵa bolady?

Birjolǵy zeınetaqy tólemi (BZT) – Qazaqstan Respýblıkasynyń Áleýmettik kodeksinde belgilengen tártippen mindetti zeınetaqy jarnalarynyń salymshysy (zeınetaqy tólemderin alýshy) turǵyn úı jaǵdaılaryn jaqsartý jáne (nemese) emdelýge aqy tóleý maqsatynda biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qorynan alatyn mindetti zeınetaqy jarnalary esebinen qalyptastyrylǵan zeınetaqy jınaqtarynyń somasy. BZT-ny ózine nemese jubaıy/zaıyby ne jaqyn týystarynyń paıdasyna mynadaı sharttardyń biri bolǵan kezde alýǵa bolady:

• Eger salymshynyń mindetti zeınetaqy jarnalary (MZJ) esebinen qalyptastyrylǵan jeke zeınetaqy shotyndaǵy (JZSH) zeınetaqy jınaqtarynyń somasy QR Úkimeti bekitken ádistemege sáıkes aıqyndalǵan zeınetaqy jınaqtarynyń eń tómengi jetkiliktiligi sheginen (TJSH) assa (TJSH-dan asatyn somany paıdalanýǵa bolady);

• Eger zeınetkerdiń zeınetaqysy onyń eńbekke jaramdy kezinde alyp júrgen ortasha aılyq kirisiniń keminde 40%-na teń almastyrý koefısıentin qamtamasyz etetin bolsa; Kiristi almastyrý koefısıentiniń mólsheri Qazaqstan Respýblıkasynyń Úkimeti bekitken tártip boıynsha aıqyndalady. Ortasha aılyq kiristi almastyrý koefısıentin esepteý kezinde alýshynyń bazalyq jáne yntymaqty quramdaýyshtar esebinen qalyptasqan zeınetaqysynyń mólsheri jáne zeınetkerlikke shyqqan kúnniń aldyndaǵy, biraq respýblıka boıynsha ortasha aılyq kiristen aspaıtyn tabysy eskeriledi (jınaqtardyń 50% - na deıin paıdalanýǵa bolady);
• Eger MZJ-nyń salymshysy saqtandyrý uıymymen zeınetaqy anýıteti shartyn jasasa (jeke zeınetaqy shotyndaǵy jınaqtardyń 100%-na deıin paıdalanýǵa bolady);
• Eger azamat eńbek sińirgen jyldary úshin zeınetaqy alýshy bolsa (JZSH-daǵy jınaqtardyń 100%-na deıin paıdalanýǵa bolady).

Bul rette BJZQ-dan zeınetaqy jınaqtaryn alý bolashaq zeınetaqy tólemderiniń mólsheriniń azaıyp, kezeńiniń qysqarýyna sebep bolatynyn eskerý qajet. Sondyqtan, zeınetaqy qarajatyn alý týraly sheshim qabyldamas buryn, zeınet jasyna jetkende zeınetaqynyń qaı deńgeıine ıek artatynyńyzdy sheship, ózińiz úshin basymdyqtardy anyqtaýyńyz kerek.

2) Turǵyn úı jaǵdaılaryn jaqsartý jáne/nemese emdelý aqysyn tóleýge arnalǵan tólemderdi alý úshin qaıda júginýge bolady?

Zeınetaqy jınaqtaryn tek ýákiletti operatorlar – ekinshi deńgeıdegi bankter arqyly paıdalanýǵa bolady. BJZQ turǵyn úı jaǵdaıyn jaqsartý jáne/nemese emdelýge aqy tóleý maqsatynda birjolǵy zeınetaqy tólemin paıdalaný boıynsha ózara is-qımyl týraly kelisimder jasaǵan ýákiletti operatorlardyń tizimi:

• "Otbasy banki" turǵyn úı qurylys jınaq banki " AQ (Turǵyn úı jáne emdelý);

• "Qazaqstan Halyq Banki" AQ (Turǵyn úı);
• "Bank Sentr Kredıt" AQ (Turǵyn úı);
• "Altyn Bank" AQ (China Citic Bank Corporation Ltd EB) (turǵyn úı);
• "Bank Frıdom Fınans Kazahstan" AQ (Turǵyn úı).

BZT-ny júzege asyrý tártibi tómendegideı:

- alýshylar BJZQ saıtyndaǵy nemese mobıldi qosymshasyndaǵy jeke kabınet arqyly alýǵa bolatyn jeke zeınetaqy shotynyń (JZSH) úzindi kóshirmesinen turǵyn úı jaǵdaılaryn jaqsartý maqsatynda alýǵa qoljetimdi mindetti zeınetaqy jarnalary (MZJ) esebinen qalyptastyrylǵan zeınetaqy jınaqtarynyń somasy týraly málimetterdi alady;

- sodan keıin alýshy ýákiletti operatorǵa ýákiletti operatordyń ınternet-resýrsy arqyly BZT alý týraly ótinishpen júginedi jáne ótinishke elektrondyq sıfrlyq qoltańbamen qol qoıady;

- ýákiletti operator eki jumys kúni ishinde BJZQ-ǵa BZT alý týraly alýshylar tarapynan túsip, tirkelgen ótinishter týraly elektrondyq habarlama jiberedi;

- BJZQ óz ókilettigi sheńberinde jeke zeınetaqy shotynda suraý salynǵan somanyń bolýyn tekseredi jáne bas tartýǵa negizder bolmaǵan jaǵdaıda elektrondyq habarlama kelip túsken kúnnen bastap bes jumys kúni ishinde ýákiletti operatorǵa ótinishte kórsetilgen BZT somasyn (kórsetilgen soma JZSH-da bolǵan kezde) alýshynyń turǵyn úı jaǵdaılaryn jaqsartý maqsatynda birjolǵy zeınetaqy tólemi úshin ýákiletti operator arnaıy ashqan shotqa esepteý úshin aýdarady;

- zeınetaqy jınaqtarynyń maqsatty paıdalanylýyn rastaıtyn qujattardy alýshylar tek ýákiletti operatorlarǵa usynady.

Qujattardy tekserip, qarajatty ótinish berýshiniń túpki maqsatyna aýdarý týraly sheshimdi ýákiletti operator qabyldaıdy.

Eger alýshy turǵyn úıge nemese emdelýge zeınetaqy jınaqtarynyń paıdalanylǵanyn rastaıtyn qujattardy belgilengen merzimde usynbasa, onda qarajat BJZQ-daǵy jeke zeınetaqy shotyna qaıtarylady. 

3) Eń tómengi jetkiliktilik sheginen asatyn zeınetaqy jınaqtaryn merziminen buryn alý bolashaq zeınetaqy mólsherine áser ete me?

Elimizdiń jınaqtaýshy zeınetaqy júıesi eń aldymen azamattardy zeınetkerlikke shyqqannan keıin qamtamasyz etýge baǵyttalǵan. Otandastarymyzdyń zeınetaqy jınaqtary zeınetaqy jarnalary, sondaı-aq zeınetaqy aktıvteri boıynsha ınvestısıalyq tabys esebinen qalyptastyrylady. Bolashaq zeınetaqy deńgeıine jarnalardyń júıeliligi men mólsheri, sondaı-aq zeınetaqy aktıvteriniń ınvestısıalyq kiristiligi áser etedi.

BJZQ-dan zeınetaqy jınaqtaryn alý bolashaq zeınetaqy tólemderiniń mólsheri men kezeńiniń azaıýyna sebep bolady. Joǵaryda aıtylǵandardy eskere otyryp, zeınetaqy qarajatyn merziminen buryn alý týraly sheshim qabyldamaı turyp, zeınetkerlik jasqa jetkende qandaı zeınetaqy alatynyńyzdy sheship, ózińiz úshin basymdyqtardy anyqtaýyńyz kerek. Bolashaq zeınetaqynyń mólsherin bilý úshin Siz zeınetaqynyń neden quralatynyn kórsetetin boljamdy zeınetaqy kálkýlátoryn paıdalana alasyz. Ony úsh senarı boıynsha esepteıdi: pesımısik, shynaıy jáne optımısik, bul salymshyǵa naqty ınvestısıalyq kiristiń boljamdy deńgeıin eskeretin barlyq múmkin nusqalarmen tanysýǵa kómektesedi. Sonymen qatar, bul qural árbir salymshyǵa bolashaq zeınetaqy mólsheriniń merziminen buryn paıdalanylǵan jáne paıdalanylmaǵan jaǵdaıda qandaı bolatynyn esepteýge kómektesedi. "Zeınetaqy kálkýlátory" qyzmetimen BJZQ saıtynda nemese mobıldi qosymshasynda tolyǵyraq tanysýǵa bolady.

Esterińizge sala keteıik, eń tómengi jetkiliktilik shegi (TJSH) – bul eń tómengi zeınetaqy mólsherinen tómen emes (eń tómengi bazalyq zeınetaqy tólemin eskere otyryp) aı saıynǵy tólemdi qamtamasyz etý úshin qajetti zeınetaqy jınaqtarynyń eń tómengi mólsheri. Basqasha aıtqanda, eń tómengi jetkiliktilik shegi – bul salymshy zeınetkerlik jasqa tolǵan kezde eń tómengi zeınetaqy mólsherinen kem emes zeınetaqy tólemderin (memlekettik búdjetten eń tómengi bazalyq zeınetaqy tólemin eskere otyryp) alýy úshin shotta qalýy tıis eń tómengi kórsetkish.

4) Zeınetaqy jınaqtary men ınvestısıalyq kiris neden turady? Nelikten ınvestısıalyq kiris ózgeredi?

BJZQ-nyń ár salymshysynyń zeınetaqy jınaqtary onyń zeınetaqy shotyna túsetin jarnalar men ınvestısıalyq kiristerden quralady. BJZQ barlyq jınaqtardyń esebin júrgizedi, al QR UB men salymshy tańdaǵan ınvestısıalyq portfeldi basqarýshy (IPB) olardy basqarady. Tabys alý maqsatynda zeınetaqy aktıvteri eldegi jáne sheteldegi ártúrli valútadaǵy túrli qarjy quraldaryna ınvestısıalanady. Investısıalyq kiris ártúrli kózderden quralady: baǵaly qaǵazdar (salymdar jáne basqa operasıalar) boıynsha syıaqy túrindegi kirister; qarjy quraldaryn naryqtyq jáne valútalyq qaıta baǵalaý túrindegi kirister; syrtqy basqarýdaǵy aktıvter boıynsha kirister jáne t. b.

Qarjy naryqtaryndaǵy jaǵdaı baǵaly qaǵazdar (salymdar jáne basqa operasıalar) boıynsha syıaqy, qarjy quraldaryn naryqtyq jáne valútalyq qaıta baǵalaý, syrtqy basqarýdaǵy aktıvter boıynsha tabystarǵa jáne t. b. áser etetin ekonomıkalyq, saıası jáne basqa faktorlardyń áserinen ózgerýi múmkin. Sondyqtan keıde ınvestısıalyq kiris oń da, teris te bolýy múmkin. Bul zeınetaqy jınaqtarynyń jalpy somasyna ýaqytsha áser etedi. Investısıalyq qyzmettiń nátıjelerin orta jáne uzaq merzimdi kezeń aralyǵynda baǵalaǵan jón.

Zeınetaqy aktıvterin ınvestısıalyq basqarý men esepke alýdyń búkil júıesi ashyq – árbir salymshy óziniń ınvestısıalyq tabysyn enpf.kz saıtynda nemese mobıldi qosymshadaǵy jeke kabınette 24/7 rejıminde kóre alady.

5) QR qoldanystaǵy Salyq kodeksine jeke tabys salyǵyn óndirip alý merzimderine qatysty qandaı ózgerister engizildi?

Qoldanystaǵy salyq zańnamasyna sáıkes turǵyn úıge nemese emdelýge birjolǵy zeınetaqy tólemderin (BZT) paıdalanǵan kezde salymshy jeke tabys salyǵyn (JTS) óz qalaýyna qaraı tóleı alady: BZT alǵan kezde birden nemese zeınetaqyǵa deıin keıinge qaldyryp tóleý. Sonymen qatar, 2024 jylǵy 1 qańtardan bastap mundaı tulǵalardyń BZT túrindegi salyq salynatyn tabysyna standartty salyq shegerimderi (882 AEK sheginde) qoldanylady. Bul osy sanatqa jatatyn alýshylar BZT alǵan kúnnen bastap úsh jyl ishinde JTS qaıta esepteý men óteýdi qoldaný úshin BJZQ-ǵa tıisti ótinishpen jáne rastaıtyn qujattarmen júgine alatynyn bildiredi. Alaıda, BZT-ny 2021-2022 jyldary alǵan azamattar túrli sebeptermen bul múmkindikti paıdalana almady. Endi QR Salyq kodeksine ózgerister men tolyqtyrýlardyń engizilýine baılanysty 2025 jylǵy 15 shildeden bastap jeke tulǵalardyń osyndaı ótinishteri úshin belgilengen talap qoıý merzimi 3 jyldan 5 jylǵa deıin ulǵaıtyldy. Biraq bul ereje tek 2025 jyldyń 31 jeltoqsanyna deıin qoldanylady, óıtkeni 2026 jyldyń 1 qańtarynan bastap jańa Salyq kodeksi kúshine enedi. Onda JTS-ty qaıtarý úshin kózdelgen merzim – 3 jyl. Sondyqtan JTS qaıtarýǵa quqyǵy bar adamdarǵa qujattaryn 2025 jyly tapsyryp úlgerý týraly keńes beremiz.

6) JTS-ty qaıta eseptep, qaıtaryp alýǵa kimniń quqyǵy bar?

Salyq salynatyn tabys pen JTS-ty qaıta esepteýge quqyǵy bar jeke tulǵalardyń tizbesi qoldanystaǵy Salyq kodeksinde aıqyndalǵan. Bul birinshi, ekinshi nemese úshinshi toptaǵy múgedekter, múgedek balalardyń ata-analarynyń nemese qamqorshylarynyń biri, bala asyrap alýshylardyń biri, jetim balalardyń asyrap alýshy ata-analary, soǵys ardagerleri jáne basqa sanattar. Mundaı azamattardyń tolyq tizbesi Salyq kodeksiniń 346-babynda kórsetilgen. JTS qaıtarýǵa qajetti qujattardy berý merzimi úsh jyldan bes jylǵa deıin uzartyldy. Alaıda, ol 2025 jyldyń 31 jeltoqsanynda aıaqtalady, óıtkeni 1 qańtardan bastap jańa Salyq kodeksi kúshine enedi. Sondyqtan BJZQ-nyń jaqyn jerdegi fılıalyna baryp, ótinishińiz pen qajetti qujattardy tapsyrý qajet. Qaıta eseptelgennen keıin aqsha sizdiń zeınetaqy shotyńyzǵa qaıtarylady.

7) Eger birjolǵy zeınetaqy tólemderin alǵan kezde keıinge qaldyrylǵan JTS tańdalsa, 2026 jyldan bastap JTS-tyń joıylýyna baılanysty zeınetaqy jınaqtary osy somaǵa ulǵaıa ma?

2026 jylǵy 1 qańtardan bastap QR jańa Salyq kodeksiniń engizilýine baılanysty:

• alýshy Qazaqstan Respýblıkasynyń rezıdenti bolsa, JTS zeınetaqy tólemderiniń barlyq túrlerinen ustalmaıdy, onyń ishinde BZT da bar.

• Ózgerister sondaı-aq 2026 jylǵy 1 qańtardan bastap turǵyn úıge/emdelýge alynǵan BZT-dan zeınetkerlikke shyqqanǵa deıin keıinge qaldyrylǵan salyqtar boıynsha mindettemelerdiń kúshin joıýdy qamtıdy. Biraq búdjetke buryn tólengen salyqtardy qaıtarý kózdelmegen. 

Alaıda keıinge qaldyrylǵan JTS-tyń kúshin joıý – alýǵa bolatyn qoljetimdi somany qosa alǵanda, MZJ/MKZJ esebinen zeınetaqy jınaqtary somasynyń ulǵaıýy degen sóz emes. Bul keıinge qaldyrylǵan JTS somasy esepten shyǵarylatynyn jáne salymshynyń JTS boıynsha memleket aldynda bereshegi bolmaıtynyn bildiredi.

Esterińizge sala keteıik, 2026 jylǵy 1 qańtarǵa deıin BZT alý kezinde JTS ustap qalýdyń eki tásili qoldanylady: BZT alǵan kezde birden tóleý jáne zeınetaqy alǵanǵa deıin keıinge qaldyrý (barlyq paıdalanylatyn zeınetaqy jınaqtarynyń 10%-y alýshy zeınetkerlikke shyqqannan keıin ustalady. Bul rette salyq somasy teń bólikterge bólinedi jáne 16 jyldan aspaıtyn merzim ishinde alýshynyń aı saıynǵy zeınetaqy tólemderinen shegeriledi). JTS-ty qalaı ustaý kerektigin ýákiletti operatorǵa ótinish bergen kezde BZT alýshy ǵana sheshedi.