Bilikti dintanýshy maman Keńshilik Tyshhan elimiz táýelsizdikke ıe bolǵan toqsanynshy jyldary qoǵam tarapynan dintanýshylarǵa suranystyń anaý aıtqandaı bolmaǵanyn alǵa tartty.
– Biz eń alǵash dintaný mamandyǵy boıynshy bilim alǵanymyzda, «qoǵamǵa dintanýshy maman kerek pe» degen suraq týyndady. Sol sebepti dintaný mamandyǵy kóp jerde ógeı balanyń kúıin keship, arbany besinshi dońǵalaǵy sekildi jaǵdaıǵa tap bolǵany jasyryn emes. Dintaný mamandyǵyn fılosofıa fakúltetiniń ishindegi bir bólimniń biri boldy. Al bul mamandyqty meńgerýge ańsary aýǵan jastar oqý oryndy bitirgennen keıin qaıda baryp jumys isteıtini belgisiz bolǵandyqtan, keıbir jyldary dintanýshy mamandarǵa arab tiliniń mamany degen ataq qosaqtap bergeni de esimizde. Osylaısha toqsanynshy jyldary dintaný mamandyǵy qazaq qoǵamynan óz orynyn taba alǵan joq. Tek 2010 jyldan keıin jaǵdaı kúrt ózgerdi. Dál osy ýaqytta elimizde bóten aǵymnyń sońynda ketken ekstremıstter tóbe kórsetip, elimizdiń qaýipsizdigine qaýip tóndire bastaǵan bolatyn. Mine, osydan keıin dintanýshy mamandyǵyna degen qurmet paıda boldy, – deıdi Keńshilik Tyshhan myrza.
Iá, aıtsa aıtqanda o basta dintanýshy mamandarǵa degen qoǵamdyq ómirimizdi durys kózqaras qalyptaspaǵany jasyryp jabýdyń jóni joq. Tipti, sol kezde dintanýshy mamandardyń dıplomyna «molda» dep jazyp beremiz be dep ázildegen adamdar da bolǵan edi.
Qazirgi tańda dintanýshy mamandardyń qoǵam úshin qanshalyqty mańyzdy ekeni aıqyndalyp keledi. Osy ýaqytqa deıin jastarymyzdyń túrli jat aǵymdardyń sońynda ketip adasýyna olarǵa durys joldy nusaqaıtyn mamandardyń bolmaýy kóp zardabyn tıgizdi.
Elimizde dintaný mamandyǵyna qatysty mundaı kózqarastyń qalyptasýyna ne sebep boldy? Bizdińshe, munyń basty sebebi retinde Qazaqstan óziniń táýelsizdigin alǵanǵa deıin ateısik qoǵamda ómir súrip, kúndelikti ómirde dintanýshy mamanǵa múlde oryn bolmaǵanymen baılanystyrýǵa bolatyn sıaqty.
2010-2011 jyldary elimizde jat aǵymnyń sońynda túsken ekstremıstterdiń áreketinen keıin bılik oryndary dintanýshynyń qoǵamdaǵy oryny jaıynda oılana bastady. Mine, osydan keıin dintanýshy mamandardy daıyndaý, qoǵamdyq ortada ózin bilikti dintanýshy retinde tanytqan mamandardyń oı-pikirine qulaq asý, olarmen keńesý ádepki dúnıege aınaldy.
Halyqtyń dinı saýattylǵyn ashý úshin arnaıy úgit-nasıhat toptary qurylyp, oǵan bilikti dintanýshylardy tartyp, profılaktıkalyq jumystar bastalǵanyn bilemiz. Mundaı mańyzdy is-sharalar el ishinde áli de jalǵasýda.
Dintanýshy maman Keńshilik myrzamen pikirleskenimizde qazirgi qoǵamda dintanýshyǵa qatysty naqty kózqaras áli tolyq qalyptaspaǵanyn alǵa tartty.
– Táýelsizdik alǵan alǵash jyldary dintanýshy mamandardy daıarlaǵanda qazaq qoǵamnyń maqsaty aıqyn bolmady. Dál sol tusta eıforıalyq kúıdi bastan keshekn el azamattary óziniń rýhanı qundylyqtaryn oralyp jatty. Jer-jerde meshitter ashylyp, biraz jurt óz betinshe Islam dinin tanyp bilýge umtyldy. Sol kezde bolashaqta dintanýshy mamandardyń qajet bolatyny jaıyndaǵy alǵashqy belgiler paıda bolǵan soń, oqý oryndar dintanýshy mamandar daıarlaýǵa den qoıǵanyn bilemiz. Dál sol tusta qoǵamnyń dinge qarsy kózaqarasy qalaptaspaǵan edi. Sonyń kesirinen jat aǵymdar da Qazaqstanǵa enip, jastardy óz qataryna tarta bastady. Qoǵamda dintanýshy mamannyń oryny aıqyndalmaǵandyqtan elimizdegi joǵary oqý oryndary dintanýshy mamandardy daıarlaýda naqty qolmen ustap kórsetip, sózben jetkizetindeı ustanymdary bolmady. Sonyń saldarynan dintanýshylardyń bir bóligi fılosofıalyq baǵytta bilim alsa, endi bir bóligi taza teologıa boıynsha bilimin jetildirdi, – deıdi sala mamany.
Shyny kerek qazir sol tustaǵy keıbir kózqarastar áli de saqtalyp qalǵany jasyryn emes. Damyǵan batys elderinde dintanýshy degen maman joq. Taza din máselelerimen aınalysatyn mamandardy teolog dep ataıdy. Din men qoǵamnyń arajigi anyqtalǵan. Dinı ustanym jeke adamnyń ishki dúnıesi bolyp eseptelinedi.
Bul úshin olar kóshede dinı ustanymyna baılanysty daýlasyp jatpaıdy. Al bizde jaǵdaı kersinshe qalyptasqan, din jolynda júrgen azamattar dinı amaldardy ózin musylman dep sanaıtyn adamdardyń múltkisiz orndaýy kerek dep esepteıdi. Sol úshin daýlasyp, qyzyl keńirdek bolyp jatatyny ádetke aınalǵan. Búginde daýlasýshy taraptardy ortaq mámilege keltiretin maman dy dintanýshy bolýy kerek.
Osy rette Keńshilik Tyshhan kez kelgen dintanýshy maman jurttyń ortaq pikirge uıystyrý úshin ulttyq qundylyqtardy, memlekettik baǵyt-baǵdaryn sóz etip, daýlasqan taraptardy ortaq mámilege kelýine kúsh salýy kerek dep esepteıtinin aıtty. Bul rette dintanýshynyń qoǵamdaǵy qyzmeti medıatorlyqpen ushtasyp jatatynyn ańǵarýǵa bolady.
Elimizdiń memlekettik ustanymy, jergilikti halyqqa tán dástúrli qundylyqtary dinı kózqarastan joǵary turýy kerek. Sol kezde qoǵam kemeldenip, damýdyń bıik satysyna jetedi. Osy turǵydan alyp qaraǵanda elimizde bilikti dinı mamandardyń qalyptasýy qoǵamnyń jańa sapaǵa aıaq basýymen astasyp jatqanyn baıqaýǵa bolady.
Sondyqtan memleketimiz bilikti dintanýshy mamandardy jergilikti jerlerdegi din isteri ortalyqtaryna jumysqa tartyp, memleket múddesi jolynda jumys isteýine jaǵdaı jasaýy kerek. Sol kezde qazaq qoǵamy gúldenip, úlken mádenıetke qol jetkizetin bolady.
Nurlan Jumaqanov
