Ótken aptada Qazaqstan Parlamenti jańa alym túrin qyzý talqylaı bastady. Bul joly mobıldi telefondar salasyndaǵy tólemder paıda bolyp otyr. Depýtattardyń aıtýynsha, usynylyp otyrǵan júıe boıynsha árbir ákelingen qurylǵy úshin jeke menshik kompanıa 4 myń teńge almaq.
Halyq qalaýlylarynyń narazylyǵy oryndy. Sebebi ekologıalyq alym syltaýymen monopolıa qurý ádeti áli de joıylmaǵan. Bul jalǵyz mysal emes. Sonymen qatar Týrızm jáne sport mınıstrligi "Býkmekerlik stavkalardy esepke alýdyń biryńǵaı júıesi" atty jobany ilgeriletip jatyr. Bul joba da jeke menshik kompanıaǵa berilmek. Júıeniń maqsaty - býkmekerlik bıznesti tolyq baqylaýǵa alý. Alaıda, shyn máninde bul jobanyń artynda birneshe aı buryn ǵana tirkelgen, shtaty da, ınfraqurylymy da joq belgisiz fırma turǵany anyqtaldy.
Reforma degen jeleýmen eski shemalar qaıta usynyla bastady
Qazaqstan bankterine "jańa" júıe týraly usynyspen beıtanys bir kompanıa kelip, olardan rezerv suraýda. Bul usynys otandyq qarjy sektory ókilderin tańǵaldyrdy. Sebebi, býkmekerlik stavkalarǵa qatysty tólemderge baqylaý reseılik tamyry bar qurylymǵa berilmek. Osylaısha, "Biryńǵaı esep júıesi" (BEJ) degen ataýmen burynǵy "SÝPIS" qaıta oralǵany belgili boldy. Bul joly ol tek otandyq brend túrinde usynylǵan.
Eń tańǵalarlyǵy, bul júıeni kezinde "eski Qazaqstannyń arhaızmi" dep synaǵan sol depýtattar endi ony qyzý qoldap otyr. Resmı ıdeıasy durys, memleket býkmekerlik bıznestiń kóleńkeli aınalymyn ashyq qylyp, kiristiń bir bóligin sportqa baǵyttaǵysy keledi. Qaǵaz júzinde bári qısyndy kórinedi. Biraq ar jaǵy basqa. BEJ memleket pen býkmekerler arasyndaǵy tehnıkalyq deldaldy qaıta engizý áreketi ekeni daýsyz.
2020 jyly Mádenıet jáne sport mınıstrligi býkmekerlik keńseler men totalızatorlardyń aınalymynan 4% ustaıtyn jeke "Stavkalardy esepke alý ortalyǵyn" engizbek boldy. Bul deldal kompanıa tek "aqparattyq shlúz" rólin atqardy, eshqandaı naqty qyzmet kórsetpeı mıllıardtaǵan teńge jınady. Aıaǵy janjalmen aıaqtalǵan edi. SÝPIS basshysy sport vıse-mınıstrine quny mıllıondaǵan teńge turatyn sómke syılaǵan. Ekeýine de aıyppul salynyp, kompanıa jabylyp tyndy. Artynan «Qańtar oqıǵasy» bastalyp, bári umytylyp ketti.
Biraq bir jyldan soń bul ıdeıa qaıta tirilgen sıaqty. Qazir júıeni memlekettik qurylym basqaryp otyrǵandaı kórinedi, al komısıa 1%-ǵa tómendetilgen. Alaıda, bul jaǵdaıda da kiris jylyna 13–15 mlrd teńgeni quraıdy. Eń basty másele mıllıardaǵan aqshany búdjetten tys jeke jınaıtyn deldalda.
Bul júıe - tek esep emes, býkmekerlik stavkalardan túsetin barlyq qarjy aǵyndaryn ortalyqtandyrý quraly. Jańa monopolıany lýdomanıamen kúres degen syltaýmen zańdastyryp, basqarýdy reseılik IT-sheshimge negizdelgen syrtqy operatorǵa berip otyr. Bul tek ekonomıka máselesi emes. Bul Qazaqstannyń sıfrlyq egemendigine tóngen naqty qaýip.
Bizge tanys shema qoldanylǵan. Senimdi tulǵalar tirkegen JSHS qurylyp, oǵan mindetti tólemderdi jınaý quqyǵy beriledi. Mundaı kompanıalar Joǵarǵy aýdıtorlyq palatanyń tekserisine ilinbeıdi jáne búdjet zańnamasynan tys ómir súredi. Al halyq pen bıznes tólep jatqan jańa alymdardyń qaıda ketip jatqanyna eshkim bas qatyrmaıdy.
Ókinishke oraı, mundaı shemalar el ekonomıkasyna keminde eki baǵyt boıynsha zıan keltiredi. Birinshiden, mundaı alymdar taýar men qyzmet qunyna qosylady. Sonyń kesirinen telefon, saqtandyrý, avtokólik, stavkalar bári birden qymbattaıdy. Ekinshiden, baǵanyń burmalanýyna baılanysty memleket ınflásıamen tıimdi kúrese almaıdy. Baǵa óskendikten, Ulttyq Bank bazalyq mólsherlemeni túsire almaıdy. Sonyń saldarynan nesıeler qymbattap, halyq qaryzǵa bata beredi. Nátıjesinde mundaı shemalardyń artynda turǵan dókeıler jaqsy ómir súrýi úshin búkil halyq qınalatyn bolady.
