«Ol talap etilmeıtin qyzmetke jyl saıynǵy kelisimshart jasaý arqyly úlestes kompanıanyń múddesin qorǵap, memleketke úlken zıan keltirdi. Aktıvterdi qaıtarý boıynsha jumys jalǵasyp jatyr. Qylmystyq-prosestik kodekstiń 201-babyna sáıkes ózge aqparat jarıalanbaıdy», – dep málimdedi QR Sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl agenttiginiń resmı ókili Arman Álibek.
Áýelgide kýáger retinde, keıinnen kúdikti retinde uzaq ýaqyt boıy tergeýde bolǵan Marat Baqytjanuly elden ketpeý týraly qolhatpen bostandyqta júrgen. BAQ onyń áýejaıǵa jasyrynyp kelip, «Astana-Ystambul-London» baǵytynda bılet satyp almaqshy bolǵan áreketi kezinde tutylǵanyn habarlady.
...
«Bolashaq» baǵdarlamasynyń túlegi M.Beketaevtyń bılik basynda únemi yqpaldy tulǵalarǵa jaqyn júrgeni jıi aıtylady. Ol úkimet músheligine 2006 jyly kirip, mansaby jyldam óskenderdiń biri.
Sol jyly 29 jasynda vıse-premerdiń (Kárim Másimov) keńesshisi qyzmetine taǵaıyndalyp, týra bir jyldan soń K.Másimov QR Premer-mınıstri bolǵanda keńesshi retinde qyzmeti birge kóterilgen. Kóp uzamaı Ádilet vıse-mınıstri qyzmetine taǵaıyndalyp, bul laýazymda 2007-2010 jyldar aralyǵynda boldy.
Beketaevtyń jeke basyna qatysty alǵashqy shýly oqıǵa da osy qyzmette júrgen kezinde jarıa boldy.
Onyń 2009 jyly maýsym aıynda Astana qalasynyń Beıbitshilik kóshesiniń boıynda túngi saǵat 02.00-ler shamasynda «Toıota-Kamrı» avtokóligin mas kúıinde júrgizip, jol ınspektorlaryna baǵynbaı birneshe baǵdarshamnyń qyzyl túsine ótip ketken áreketi erteńine-aq aqparat kózderi arqyly taraǵan.
Alaıda, bul aqparatty Astana qalasy jol polısıasy basqarmasynyń sol ýaqyttaǵy bastyǵy Baqytkeldi Aıhymbekov óz aýzymen aıtyp, jol erejesin buzǵan laýazymdy tulǵanyń atyn atap, túsin tústep kórsetkenimen is «jabýly qazan» kúıinde qaldy.
Beketaev bul joly jazadan bultaryp, «taza» kúıinde qutylyp ketti. Ádilet mınıstriligi ókiliniń «ádiletsiz isi» osylaısha el esinde qalǵan bolatyn. Aıta keteıik, 2009 jylǵy zańnama boıynsha kólikti mas kúıinde tizgindeýshi azamatty sot eki jylǵa kólik júrgizý quqyǵynan shekteı alatyn, búginde ol zań qatańdatylǵan, júrgizý quqyǵynan aıyrý merzimi – 7 jyl.
...
Ashyq derek kózderde Marat Beketaevtyń Samat Ábishpen jaqyn dostyǵy týraly da kóp jazyldy. Ekeýiniń qanshalyqty jan qıyspas joldas bolǵandyǵyn kim bilsin.
Degenmen, qyzmet jolynda birge istes bolǵany anyq. Máselen, Beketaev QR Ádilet vıse-mınıstri qyzmeti laýazymynda júrgen kezde Samat Ábish osy mınıstrliktiń jaýapty hatshysy (2008-2010 j.j.) qyzmetin atqarǵan.
Joǵaryda jazylǵan aty shýly oqıǵa da osy kezde oryn alǵan-dy. 2010 jyly Samat Ábishtiń qyzmeti QR Ulttyq qaýipsizdik komıtetine aýysqan kezde onyń ornyn (Ádilet mınıstrliginiń jaýapty hatshysy) Marat Beketaev basady.
DALA INSIDE telegram arnasy "bul iske Nazarbaevtyń nemere inisi tikeleı aralasqan..." degen boljam aıtady.
Ol ýaqyttary mınıstrlikterdegi jaýapty hatshylardyń dárejesi men yqpaly asa joǵary bolatyn. Bul laýazymda Marat Baqytjanuly 2015 jylǵa deıin otyrdy.
2015 jyldyń jeltoqsanynda ol QR Prezıdenti ákimshiligi basshysynyń (N.Nyǵmatýllın 2014-2016 j.j.) orynbasary qyzmetine taǵaıyndaldy.
Al, 2016 jyldyń 13 qyrkúıeginde Ádilet mınıstri laýazymyna kelip, 2022 jylǵy qańtar oqıǵasyna deıin alty jyldaı mınıstr qyzmetin atqardy. Qańtardyń dúmpýinen keıin mınıstr oryntaǵyn bosatqanymen, premer-mınıstrge keńesshilik qyzmetke qaldyrylǵan-dy.
...
Marat Beketaevqa qatysty daýly máseleniń jáne biri – ákeli,balaly bıznesmender Anatol jáne Gabrıel Statılerge qatysty is.
Moldovaıalyq olıgarhtardyń esimi qazaqstandyqtarǵa kópten tanys. 1990 jyldary Qazaqstanǵa kelip, munaı-gaz ken oryndaryn ıgerýge kirisken kásipkerlerge qatysty qylmystyq is 2008 jyly bastaldy.
Qadaǵalaýshy organdar Statıdiń ıeligindegi ofshorshylyq kompanıa Tristan Oil Ltd men Ascom Group kompanıasyna qarasty Tolknynneftegaz jáne Kazpolmunay kásiporyndary Qazaqstannyń salyq zańnamasyn buzǵanyn anyqtaǵan.
Sol ýaqyttaǵy resmı málimette atalǵan kásiporynnyń munaıgaz qubyryn lısenzıasyz paıdalanyp, 21.67 mlrd teńgeni zańsyz tapqany aıtyldy. Osy oqıǵadan keıin Kazpolmunay-dyń dırektory Sergeı Kornegrýs tutqyndalyp, tórt jyl bas bostandyǵynan aıyrý jazasyna kesildi. Statıdiń ıeligindegi «Tolqyn» jáne «Borankól» ken oryndary «QazMunaıGaz» ulttyq kompanıasynyń basqarýyna berildi.
Bir qyzyǵy, bir jyl ótken soń qamaýdaǵy Kornegýrstiń jazasy jeńildetilip, Atyraýdaǵy ÝG-157/10 qonys-kolonıasy mekemesine jazasyn shartty túrde óteýge aýystyrylady.
Al, ertesine ıaǵnı 2010 jyldyń 26 tamyzynda S.Kornegýrstiń ushaqqa minip Almatyǵa, ary qaraı Ystambul-Kıshınevke ketkeni málim boldy. Árıne, bul oqıǵadan keıin qadaǵalaýshy organdardyń laýazymdy tulǵalarynyń ústinen is qozǵalyp, birazy qamaldy.
Biraq, «Statı isi» munymen jabylǵan joq. Anatol men Gabrıel Statıler «Qazaqstanda bıznesimizdi joǵalttyq, sonyń óteýin qaıtarýymyz kerek» dep halyqaralyq sottar men quqyq qorǵaý uıymdaryna shaǵymdanyp júrip, 2013 jyldyń 19 jeltoqsanynda Stokgolm arbıtrajdyq (tórelik) soty arqyly Qazaqstan Ascom Group-qa 500 mln dollar tóleýi kerek sheshimdi shyǵartyp alady. Al, Qazaqstan tarapy apelásıalyq sotta tórelik sot sheshimniń kúshin joıýǵa bastama kóterdi.
Bul kezde M.Beketaev Ádilet mınıstrliginde jaýapty hatshy (2010-2015 j.j.) qyzmetin atqaratyn. Iaǵnı «Statı isi» oǵan erteden tanys. Dese de Marat Beketaevtyń bul ispen shyndap aınalysqany 2016 jyldan bastaldy, ol sol jyly Ádilet mınıstri laýazymyna taǵaıyndalǵan.
Qazaqstan úkimeti men Statı arasyndaǵy daýly sot uzaq jylǵa jalǵasyp, sozbaqqa salynyp keldi. Moldovıalyq olıharh Anatol Statı AQSH, Shvesıa, Nıderlandy, Belgıa, Lúksembýrg memleketteriniń sot organdaryna neshe qaıtara júginip, Qazaqstandy «ınvestısıamdy zańsyz tartyp aldy» dep aıyptasa, QR Ádilet mınıstriligi kásipkerdi «alaıaqtyq jasady» dep kinalaıdy.
Esterińizge sala keteıik, 2017 jyldyń qazan aıynda Statı tarapy Belgıa sotynyń sheshimi arqyly QR Ulttyq Bankiniń 21,5 mlrd dollarǵa jýyq shotyn buǵattap tastaǵan bolatyn. Bul qordaǵy qarjynyń jartysyna jýyq (2014 jyly onyń kólemi 77 mlrd dollar boldy) qarajat edi.
Oǵan qosa sol jyly qazan aıynda Statıdiń shaǵymy boıynsha Amsterdamnyń aımaqtyq soty «KMG Kashagan B. V.» golandıalyq kompanıasyndaǵy «Samuryq-Qazynaǵa» ulttyq ál-aýqat qoryna tıesili 5,2 mlrd dollar kólemindegi aksıalarǵa tyıym saldy.
Degenmen, 2018 jyldyń 25 mamyrynda Qazaqstan úkimeti men QR Ulttyq bank apelásıalyq shaǵym arqyly buǵattaýly 21,5 mıllıard dollar qarjyny bosatyp alýǵa qol jetkizdi. Al, «Samuryq-Qazynaǵa» tıesili aksıalar bolashaǵy bertinge deıin kúmándi bolyp keldi.
Aıtpaqshy, 2023 jyldyń 25 qyrkúıeginde QR Ádilet mınıstrligi oǵan qatysty jaǵymdy jańalyq taratty. «Qazaqstan Respýblıkasy Ádilet mınıstrligi men «Samuryq-Qazyna» AQ Nıderlandy Joǵarǵy sotynda somasy 4 mlrd AQSH dollaryna teń «KMG Kashagan B.V.»-daǵy aksıalaryna baılanysty Anatol Statı, Gabrıel Statı, Ascom S. A. jáne Terra Raf Trans Trading Ltd (Statı) qarsy is júrgizýde túpkilikti jeńiske jetti»,– delingen mınıstrlik taratqan aqparatta. Alaıda, resmı málimette joǵarydaǵy 5,2 mlrd dollardyń qalaısha 4 mlrd dollarǵa azaıǵany týraly túsinikteme berilmegen.
Jalpy, Qazaqstannyń Statıge qarsy sottarda halyqaralyq sot organdaryna osy ýaqytqa deıin qansha qarajat jumsaǵany jaıly naqty málimet joq. Rastalmaǵan keı derekterde sot tartysyna ketken qarjy 350 mıllıon dollardan joǵary ekeni aıtylady.
Ádilet mınıstri Marat Beketaevtyń ózi 2020 jyly jeltoqsan aıynda jýrnalıserge bergen jaýabynda moldovalyq bıznesmenderge qarsy istiń shyǵynyn ashyp aıtpaǵanymen, jalpylama osyndaı halyqaralyq daýlar men izdestirý isine baılanysty jylyna shamamen 11-13 mlrd teńge jumsalatynyn jetkizgen.
Eks-mınıstrdi kúdikti retinde qamaýǵa alýdyń bir sebebi osy qarajattyń naqty kólemine baılanysty bolýy da múmkin.
...
Aıtqandaı, Anatol men Gabrıel Statılerdi óziniń týǵan eli Moldovada jaqsy atamaıdy. Gabrıel Statı 2009 jyly Moldovada narazylyq aksıasyn uıymdastyryp, tóńkeris jasamaq boldy degen aıyppen ustalyp, bir jylǵa jazasyn ótep shyqqan.
«Bir joq bir joqty tabady» demekshi, Marat Beketaevtyń tergelýi 2008 jyldan beri shyrmaýyqsha sozylǵan «Statı isindegi» bylyqtyń da betin ashyp, biraz qylmysqa qatysty jiptiń ushyn shyǵarary anyq. Óıtkeni, 2009 jyly oǵan tańylǵan aıyp boıynsha Statı ıeligindegi kompanıa Mańǵystaý jerindegi munaıgaz qubyryn on jyldaı «lısenzıasyz paıdalanyp kelgeni» aıtyldy emes pe?!
Qalaı desek te elimizden syrtqa ketken kapıtaldy qaıtarý úderisiniń aldaǵy kúnderi usynar tosyn syıy kóp bolmaq.
Baýyrjan BAZAR
