Ony qaıdan shyǵardy deseńiz, bıyl bizdiń el byltyr pandemıaǵa baılanysty keıinge shegerilgen «Dala qyrany» áskerı oqý-jattyǵý jıyndaryn ótkizýdi josparlap otyr, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Jattyǵýǵa Amerıka jetekshilik etedi. AQSH Orta Azıa elderin zamanaýı áskerı standarttyń qyr-syrymen tanystyrady. Buǵan deıin Qazaqstan aýmaǵynda ótetin aýqymdy sharaǵa AQSH-tan bólek, Ulybrıtanıa jáne Kanada elderi qatysady degen habar taraǵan. Áskerı májiliske NATO-ǵa múshe basqa da memleketter atsalysýy múmkin.
«Dala qyrany» oqý-jattyǵýlaryna ádette Ózbekstan men Tájikstan, keıde Qyrǵyzstannyń áskerı qyzmetshileri qatysady.
Reseı men Qytaı álgi sharaǵa shaqyrylmaǵan, tipti qonaq retinde de qatysa almaıdy. Shart boıynsha múlde mańaılamaýǵa tıis.
Máskeýge maza bermeı otyrǵan da osy jaıt. Shaǵymyn odaq pen Qazaqstan aýmaǵyndaǵy reseıshil sarapshylar arqyly aıtqyzyp, Soltústikatlantıkalyq alánstyń áreketinen saıası astar izdeýde.
Sonyń biri – Nıkıta Mendkovıch. Eýrazıalyq analıtıka klýbynyń jetekshisi. Kremldiń Orta Azıa, sonyń ishinde Qazaqstandy barlap, baqylap qaıtýǵa jóneltip otyratyn kóp sholǵynshylarynyń biri.
«Dala qyrany» áskerı oqý-jattyǵý jıyndaryna qatysty Máskeýdiń pozısıasyn Nur-Sultanǵa jetkize kelgen Mendkovıch:
«Reseı Qazaqstan aýmaǵynda álgindeı is-sharanyń ótkizilgenin quptamaıdy. Bul odaq aıasyndaǵy talap-shartty tabanǵa taptaýmen teń. Qazaqstan odaqqa kirgen bette birqatar mindetti moınyna alǵany málim. Áskerı jattyǵý ótkizý arqyly Nur-Sultan uıymnyń ustanymyn eskermeıtinin, sózimen sanaspaıtynyn kórsetip otyr. Aqorda bolsa «bul memlekettiń kópvektorly strategıasyna saı» ekenin aıtyp aqtalýda.
90-jyldary bul argýmentti qabyldaýǵa bolar edi. Biraq qazirgideı jaǵdaıda kópvektorly saıasatty sóz etý, sonyń jolymen júrý qısynsyz. Aqylǵa syımaıtyn saıasat. Qazaqstan osy áreketi arqyly saıası ádepsizdikke jol berdi…», – deıdi.
…
Reseılik ıdeologıa quraldarynyń paıymdaýynsha, bizdiń eldiń AQSH jáne NATO elderimen qoıan-qoltyqtasyp áskerı jattyǵý ótkizýi UQSHU ustanymyna qaıshy.
Bul turǵyda olar Qazaqstan men Reseıdiń 1992 jyly Ujymdyq qaýipsizdik shart týraly kelisimge qol qoıǵanyn, qujattyń 2-babynda: «bir nemese birneshe memlekettiń qaýipsizdigine, turaqtylyǵyna jáne terıtorıalyq tutastyǵyna qater tóngen jaǵdaıda buǵan birlese tótep berý týraly» talap baryn alǵa tartypty.
«AQSH – Reseıdiń ata jaýy. NATO naǵyz dushpan. Baıden Reseıdiń terıtorıalyq tutastyǵyn moıyndamaıdy. Pýtınge til tıgizip, sanksıa ataýlyny kúnnen-kúnge údetip jatyr. Mine, osyndaı qysyltaıań shaqta Qazaqstan Reseıdiń qas jaýyn qonaq qylyp, óz jerinde áskerı jattyǵý ótkizýge shaqyrǵany qaı sasqany? Muny qalaı túsinemiz? Strategıalyq qarsylasqa syr aldyrmaý kerek edik», – deıdi báz-baıaǵy Mendkovıch.
…
Qazaqstanda emin-erkin taralatyn ehonews.kz reseılik saıttardyń aıtqanyn aınytpaı qaıtalap, AQSH-pen áskerı jattyǵý ótkizýge bel býǵan bizdiń bılikti ábden sókken eken.
«Álemdegi áskerı-saıası jaǵdaı turaqsyz. AQSH pen odaqtasymyz Reseıdiń arasyndaǵy arazdyq búgin-erteń basylmaıdy. Batys Máskeýdiń basqan izin ańdyp, tyrnaq astynan kir izdeýdi toqtatar emes.
Minekeı, osyndaı mazasyz shaqta NATO-men birlesip áskerı jattyǵý ótkizgeli otyrǵan Qazaqstan bıligi aıdy aspanǵa bir-aq shyǵardy.
AQSH áskerılerine ilesip Ulybrıtanıa jáne Kanada jaýyngerleri qosa keledi eken. Aqorda «bul kópvektorly saıasatty ustanǵanymyzdyń belgisi» dep aqtalmaı-aq qoısyn. Kópvektorly saıasat borsyǵan dúnıe. Eýrazıalyq odaq pen UQSHU-ny attap ótip, «qylaryńdy qylyp al» degendeı qyr kórsetip otyr.
Kremldiń shyn mánindegi senimdi seriktesi, adal odaqtasy bolsa «Dala qyrany» áskerı oqý-jattyǵýyna Reseıdiń qatysýyn tabandy túrde talap etsin. Sharaǵa muryndyq bolǵan el retinde Qazaqstannyń bulaı aıtatyn qaqy bar. Alaıda eldiń Syrtqy mınıstrligi bul áńgimeni jyly japqysy keletindeı», – degen eken saıttyń saıası sholýshysy.
Ehonews.kz munymen de shektelmeı, Qazaqstandy «Dala qyrany» áskerı oqý-jattyǵý jıyndaryn ótkizýden bas tartýǵa shaqyrypty.
Maqala avtorynyń habarlaýynsha, Kreml Qazaqstannyń áreketin arandatý dep baǵalap úlgergen.
«Nur-Sultandaǵylar qazirgi jaǵdaıda kópvektorly saıasattyń paıdasynan buryn, zıany basym ekenin uǵynýy kerek. AQSH pen Batys elderi Orta Azıa, onyń ishinde Qazaqstannyń áskerı-ekonomıkalyq saıasatyna aralasar bolsa, munyń túbi jaqsylyqqa ákelmeıdi.
Bir atanyń balasyndaı tatý-tátti turyp jatqan kórshiler erteńgi kúni ıtshe yryldasyp, aımaqtyń apaı-topaıy shyǵýy múmkin. Kreml odaqtasyna renjýli. Túsinbestiktiń sońy aıǵaı-shýǵa ulasyp ketpesin...», –dep «eskertipti» Ehonews.kz.
…
Al sarapshy Nıkıta Mendkovıch «Dala qyranynan» keıin Qazaqstan men AQSH-tyń arasyndaǵy áriptestik baılanys tereńdeı túsedi dep qaýiptenedi. Aıtýynsha, Amerıkanyń túpki maqsaty aımaqty Reseıden aıyryp alý.
«Eki el áskerı áriptestikti damytý týraly osymen tórtinshi kelisimshartqa qol qoıyp úlgerdi. Qujattyń detaldaryn qupıa ustaýda. Odaqtasymyz bul týraly tis jaryp aıtqysy joq. Soǵan qaraǵanda, Qazaqstannyń «kópvektorly saıasaty» AQSH-pen, Batyspen astyrtyn sóz baılasýdyń amalyna uqsaıdy.
Kópvektorly saıasat? Álgindeı shala pisken strategıadan bas tartatyn kez keldi. Odaqtas ekeni ras bolsa, Qazaqstan kez-kelgen jaǵdaıda Kremldiń sózin sóıleýi kerek. Óıtpedi eken, erteńgi kúni qaýipsizdigine qater tónedi. AQSH pen NATO Qazaqstannyń tilin taýyp, belsendi baılanys ornatýǵa tyrysqan saıyn Pýtınniń qabaǵy qurysa túsetinin umytpaǵaısyzdar…», – deıdi ol.
Qazaqstannyń aqparattyq keńistiginde esh kedergisiz taralatyn «Rossıa segodná» agenttigine tıesili sputnik.kz saıty da «Soltústikatlantıkalyq alánstyń qazaqstandyq polıgondardaǵy áskerı operasıalary kórshi elderge, sonyń ishinde Reseıge qaýip tóndirýi múmkin» degen oıdy orystildi aýdıtorıanyń sanasyna sińdirýde.
…
Buǵan deıin Dalanews-ke suhbat bergen saıasattanýshy Dosym Sátpaev Kremldiń Qazaqstanda derbes memleket dep esepteıtinin aıtqan (tómende siltemede).
«Kreml bıliginiń tóbe basynda otyrǵan top úshin biz satellıtpiz. Eýrazıalyq odaqqa qosylǵannan keıin Máskeý qol-aıaǵymyzdy baılap-mataı bastady. Pýtın men onyń aınalasy úshin Qazaqstan Reseıdiń bir bólshegi ǵana. Bas erkinen aıyrylǵan, bodan el.
Demek, jahandaǵy jaǵdaıǵa da Máskeýdiń kózimen qaraýy kerek dep sanaıdy. Halyqaralyq qatynasta Pýtınniń pozısıasyn quptap, odaqtasynyń soıylyn soǵýy qajet dep biledi.
Olar osy kúnge deıin úndemeı keldi. Kúnderdiń-kúni Kreml óziniń geosaıası keńistigine kiretin shabarman elderden Batysqa qarsy shyǵýdy, AQSH-ty aıyptaýdy, demokratıalyq qundylyqty keketip-muqatýdy ashyq túrde talap ete bastaıdy. Qyzyqtyń kókesin sonda kóremiz», – degen bolatyn saıasattanýshy.
Onyń pikirinshe, munyń bárine qazirgi júıe kináli. Kináratty Kremlden izdeýdiń qajeti joq. Ótken otyz jyl boıy Máskeýge qarsy kelýden qaımyqqan, sóıtip óz qadirin ózi ketirgen Qazaqstan bıligi joǵalǵan repýtasıany qaıtyp qalpyna keltirýi neǵaıbyl.
Sátpaevtyń aıtýynsha, Máskeý geosaıası jalǵyzdyqty jalǵyz ózi ótkergisi kelmeıdi. Odaqtastaryn ózimen birge ile ketpek. Olardyń da ózge álemnen oqshaýlanǵanyn qalaıdy.
«Bul bizdiń eldiń kópvektory saıasatyna qaıshy. Reseı «ızgoı» el. Kremldiń avantúrasy Qazaqstandy quzǵa qulatpasyn desek, odaqtan shyǵýdyń jolyn qazirden bastap izdestirý qajet. Sol kezde táýelsizdik úshin kúrestiń jańa kezeńi bastalady», – degen edi Sátpaev.
Ázirlegen Dýman BYQAI
