وتاندىق كينووندىرىسى – كوپ سىنعا ۇشىراعان سالا. ءيا، ءالى سىنعا قالىپ ءجۇر. ءبىراق، «كوش جۇرە تۇزەلەتىنى» بەلگىلى عوي.

"جاڭا تولقىن"

[caption id="attachment_18614" align="alignright" width="180"] رەجيسسەر س. نارىمبەتوۆ[/caption]

 

2000 جىلداردان كەيىن ساتىبالدى نارىمبەتوۆ، دوسحان جولجاقسىنوۆ، اقان ساتايەۆ، رۇستەم ابدىراشيەۆ، ەرمەك تۇرسىنوۆ، دانيار سالامات باستاعان، بۇگىندەرى ەلگە كەڭىنەن تانىمال رەجيسسەرلەردىڭ «ستالينگە سىيلىق»، «شال»، «كەلىن»، «مۇستافا شوقاي»، «امانات»، «ءبىرجان سال»، «قۇنانباي»، «اكەم ەكەۋمىز» سەكىلدى ەپيكالىق تىنىسى كەڭ فيلمدەرى ءتۇرلى پىكىرگە ارقاۋ بولدى.

اقان ساتايەۆتىڭ «اداسقاندارى» كينوسىنشىلاردىڭ قىزۋ تالقىسىنا تۇسسە، «جاۋجۇرەك مىڭ بالاسى» تاريحي ۇزدىك فيلم دەگەن باعاعا يە بولدى.

بۇلاردان كەيىن ەمير ءبايعازيننىڭ «اسلاننىڭ ساباقتارى»، ءادىلحان ەرجانوۆتىڭ «ۇكىلى كامشات» فيلمدەرى دە تالاس-تارتىسقا تولى وتاندىق فيلمدەردىڭ قاتارىنا ەندى.

بۇل ەكى رەجيسسەردىڭ بۇگىنگى كۇن تاقىرىبىنداعى كينولارىنا قازاقستاندا كورسەتۋگە شەكتەۋ قويعانى دا ەل اراسىندا ءتۇرلى اڭگىمەنىڭ تاراۋىنا سەبەپشى بولعانى شىن.

[caption id="attachment_18615" align="alignright" width="315"] رەجيسسەر ر. ءابدىراش[/caption]

«نەدە بولسا دا، بۇل – جاقسى قۇبىلىس. وتاندىق كينوفيلمدەردىڭ بيلىكتى جانە حالىقتى بەيجاي قالدىرماعانى – بۇل سالادا دامۋدىڭ، وزگەرىستىڭ بارلىعىن كورسەتەدى»، – دەيدى كينوتانۋشى گ. ابىكەيەۆا.

«وسكارعا» جول...

حالىقارالىق «وسكار» سىيلىعىنا تاۋەلسىزدىك جىلدارى بىرنەشە فيلم ۇسىنىلدى. مەملەكەتتىڭ قىرۋار قارجىسى جۇمسالعان بىرەگەي جوبا «كوشپەندىلەردەن» باستاپ، ەرمەك تۇرسىنوۆتىڭ «كەلىن»، «شال» فيلمدەرى دە ب ا ق سىناپ كوردى.«جاۋجۇرەك مىڭ بالا» ءفيلمى دە ۇسىنىلعانىمەن، العاشقى ىرىكتەۋدەن ارىعا ۇزاي العان جوق.

كينوسىنشى گ. ابىكەيەۆا ەرمەك تۇرسىنوۆتى وتاندىق كينو سالاسىنداعى جاڭا دەڭگەيدەگى قۇبىلىس دەپ باعالايدى.

[caption id="attachment_18616" align="alignright" width="718"] ەرمەك تۇرسىنوۆ[/caption]

«ونىڭ ءبىلىمدارلىعى مەن تانىمدىق دەڭگەيىنىڭ جوعارىلىعى جانە دراماتۋرگيا سالاسىن بىلەتىندىگى، سونداي-اق، ۇلتتىق تۇيسىكتەگى ءسالت-داستۇردى الەمدىك ميفتەرمەن بايلانىستىرۋعا شەبەرلىگى، ەڭ باستىسى ءوزىنىڭ باعىتىنان قايتپايتىن، توتە جولىن تابۋعا قۇمار ىزدەنىمپازدىعى وزگە رەجيسسەرلەردە كەزىگە بەرمەيتىن قاسيەت» دەگەن سىڭايدا پىكىر ءبىلدىرىپ ءجۇر.

ءقازىردىڭ وزىندە «شال»، «كەلىن»، «جات» سەكىلدى تۋىندىلارى ارقىلى ءوز جولىن تاۋىپ ۇلگەردى. ونىڭ قولتاڭباسى – ءوز زامانى مەن وتكەن كۇندەردى ءبىر كەڭىستىككە شومىلدىرا الاتىندىعىندا دەۋگە بولادى.

[caption id="attachment_18617" align="alignright" width="280"] رەجيسسەر اقان ساتايەۆ[/caption]

ال رۇستەم ابدىراشيەۆ «قۇراق كورپە»، «قالادان كەلگەن قىز»، «ستالينگە سىيلىق» اتتى فيلمدەرى ارقىلى كەڭ اۋقىمدى ەمەس، قاراپايىم ءومىردى شەبەر سۋرەتتەيتىنىن، وندا دا فيلمدەرىندە ىشكى ليريكا باسىم ەكەندىگىن بايقاۋعا بولادى.

ول سوڭعى جىلدارى «بالالىق شاعىمنىڭ اسپانى»، «كوشباسشى»، «تىعىرىقتان جول تاپقان» سەكىلدى پرەزيدەنت نازاربايەۆتىڭ ومىرىنە قۇرىلعان بىرنەشە تۋىندىنى ءتۇسىردى. ساياسي تۇلعانىڭ ءومىر جولىن ءوزىنىڭ ەستەلىكتەرى مەن ماقالالارى، كىتاپتارى نەگىزىندە جاسالعان بۇل فيلمدەر تەك ءومىرباياندىق مەمۋار دەڭگەيىنەن اسا الماي قالعان جوق، كەرىسىنشە ءبىر تاعدىر يەسىنىڭ جولى ارقىلى تۇتاس زاماندى ورنەكتەي ءبىلدى.

[caption id="attachment_18623" align="alignright" width="343"] دانيار سالامات[/caption]

«وسكاردى» يەلەنۋ وڭاي ەمەس» دەيدى ونەرتانۋشىلار. ءقازىر مىقتى رەجيسسەرلەردىڭ كوبى «اۆتورلىق فيلمدەرگە» دەن قويادى. ال «وسكار» سىيلىعى ونداي فيلمدەرگە ەمەس، بىرەگەي جوبالارعا، ءىرى پلاندارعا جۇمىس ىستەيدى. سوندىقتان بۇگىن-ەرتەڭ ول بيىكتى باعىندىرۋ قيىن. ءبىراق وسى بيىكتى باعىندىرۋ ءۇشىن كۇرەسۋ كەرەك. اقان ساتايەۆتىڭ «جاۋجۇرەك مىڭ بالاسى» اجەپتاۋىر فيلم بولعانىمەن، الەمدە ونداي تاريحي تۋىندىلار جەتىپ ارتىلادى جانە بىرىنەن-بىرى وتكەن مىقتى فيلمدەر بارشىلىق. «وسكارعا» ساتىبالدى نارىمبەتوۆتىڭ «اماناتىن» ۇسىنىپ ب ا ق سىناعان دۇرىسىراق...

[caption id="attachment_18619" align="alignleft" width="346"] رەجيسسەر ءادىلحان ەرجانوۆ[/caption]

ساتىبالدى نارىمبەتوۆتىڭ «مۇستافا شوقاي» ءفيلمى دە تاريحي تۇلعانىڭ وبرازىن ءساتتى سومداعان تۋىندى. ال بىلتىر ەكرانعا جول تارتىپ، كورەرمەن مەن كينوسىنشىلاردىڭ جوعارى باعاسىن العان «امانات» ءفيلمى – تاريحشى، كەڭەس وداعى كەزىندە ۇلتتىق تاريحتى تەرەڭ زەردەلەگەنى ءۇشىن قۋدالاۋعا ۇشىراعان، كەنەسارى سوعىسىن العاش جازعان ەرماحان بەكماحانوۆ تۋرالى تۇسىرىلگەن. مۇندا تاريحشىنىڭ ءومىر جولى ۇلتتىق تاريح پەن كەنەسارى وبرازى ارقىلى اشىلادى.

تۇتاستاي العاندا، اتالعان تۋىندىلاردىڭ بارلىعى – تاۋەلسىزدىكتىڭ ءتول ونىمدەرى. قازىرگى قازاق كينوسى تۋرالى ايتقاندا الدىمەن وسى فيلمدەر ويعا ورالاتىنىن ەشكىم دە جوققا شىعارا الماس.

[caption id="attachment_18618" align="alignright" width="183"] ەمير بايگازين[/caption]

ال جاس تالانت ەمير ءبايعازيننىڭ «اسلاننىڭ ساباقتارى» («ۋروكي گارمونيي») ءفيلمى كوپتەگەن حالىقارالىق سىيلىقتارعا يە بولدى. جاس رەجيسسەردىڭ بولاشاقتا الەمگە قازاق كينوسىن تانىتار جارىق جۇلدىزعا اينالارىنا سەنىمدىلەر وتە كوپ.

 

«گولليۆۋد» ارمان با؟

قازاق اكتەرلەرى «گولليۆۋد» جۇلدىزى بولۋدى ارماندايدى. اسىرەسە، جاس اكتەرلەر بۇل بيىكتى باعىندىرۋ – ومىرلىك ماقساتتارىنىڭ ءبىرى ەكەنىن جاسىرمايدى. ولاردىڭ قاتارىندا بەرىك ايتجانوۆ، نۇرلان ءالىمجانوۆ، اسىلحان تولەپوۆتەر بار.

بەرىك ايتجانوۆ – 1979 جىلى قىزىلوردا وبلىسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ەڭبەك جولىن م. اۋەزوۆ تەاترىنان باستاعان اكتەر وندا كوپتەگەن سپەكتاكلدەردە باستى رولدەردى سومداعان. «ماحامبەت»، «مۇستافا شوقاي»، «اعايىندىلار»، «16 قىز»، «ليكۆيداتور»، «جاۋجۇرەك مىڭ بالا» سەكىلدى ونداعان فيلمگە ءتۇسىپ، كورەرمەننىڭ كوزايىمىنا اينالعان تابىستى اكتەرلەردىڭ ءبىرى. ول جۋىردا پرەزيدەنت نازاربايەۆتىڭ ءومىر جولىنا نەگىزدەلگەن «جۇلدىزدار توعىسقاندا» فيلمىندە باستى ءرولدى سومدادى.

[caption id="attachment_18620" align="alignright" width="183"] بەرىك ايتجانوۆ[/caption]

ءوزىنىڭ تۇتاس بولمىسىمەن اكتەر ەكەنىن دالەلدەۋمەن كەلە جاتقان ونىڭ ءار فيلمدەگى رولدەرى ءبىرىن-بىرى قايتالامايتىندىعىمەن ەرەكشە. بەرىك ءوزىنىڭ سۇحباتتارىندا وتاندىق كينووندىرىسىن دامىتۋ ءۇشىن قارجىدان بولەك، رەجيسسەر مەن اكتەردىڭ اراسىنداعى بايلانىستى جەتىلدىرۋ كەرەك، ءارى كينولاردى شەتەل ەكراندارىنا شىعارۋ ماڭىزدى دەپ تۇسىنەدى.

كوپتەگەن رەجيسسەرلەر وتاندىق اكتەرلەردىڭ مۇمكىندىگىن جوعارى باعالاماي، شەتەل جۇلدىزدارىنا قۇمار كەلەتىندىگىن دە جاسىرمايدى. ءوزىنىڭ ايتۋىنشا، اكتەرلەر كوپ وقۋى كەرەك. اسىرەسە، كلاسسيكالىق ادەبيەتتەردى، تاريحي تانىمدىق كىتاپتاردى ءجىتى باقىلاپ، سولاردى بويىنا سىڭىرسە، اكتەردىڭ كەز كەلگەن وبرازدى سومداۋىنا زور سەپتىگىن تيگىزەدى.

«مەنىڭ ءبىر ىشكى ارمانىم بار. ول قازاق كينوسىن، قازاق اكتەرلەرىنىڭ الەمدىك دەڭگەيدە سۇرانىسقا يە بولۋى. «گولليۆۋد» ەلدىڭ قولى جەتپەيتىندەي قيالداعى الەم ەمەس. قازاق اكتەرلەرى دە ول بيىكتى باعىندىرۋعا قاۋقارلى. تەك وتاندىق مادەنيەت سالاسىن باسقارعاندار سوعان قولۇشىن بەرىپ، جولىن تابۋى كەرەك. «گولليۆۋد» رەجيسسەرلەرىمەن بايلانىس ورناتساق، قازاق اكتەرلەرى ولاردىڭ فيلمدەرىنە تۇسسە، كۇنى ەرتەڭ الەمدىك دەڭگەيدەگى جۇلدىزدار ءبىزدىڭ ارامىزدان دا شىعادى»، – دەيدى.

كينو سالاسىندا جاستايىنان تانىلىپ، ەلدى ونەرىمەن تاڭعالدىرىپ جۇرگەن تاعى ءبىر اكتەر – نۇرلان ءالىمجانوۆ.

[caption id="attachment_18621" align="alignright" width="201"] ن. ءالىمجانوۆ[/caption]

نۇرلان ءالىمجانوۆ سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى دەۋگە بولادى. اكتەر، ءانشى، سازگەر، جۇرگىزۋشى، قازاقستان جاستار وداعى «سەرپەر» سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، «جاس تۇلپار» سىيلىعىنىڭ تۇڭعىش يەگەرى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى. اكتەر 1984 جىلى كوكشەتاۋ وڭىرىندەگى «كەڭاششى» ەلدى مەكەنىندە دۇنيەگە كەلگەن. ع.مۇسىرەپوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترىنىڭ اكتەرى بولىپ قىزمەت اتقارعان.  «شولپاننىڭ كۇناسى» ، «باقسى»، «ءان مەن اناشا»، «اعايىندىلار»، «اقسارباس»، «تەمىرتاۋ كوكتەمى»، «جاۋجۇرەك مىڭ بالا»، «بالالىق شاعىمنىڭ اسپانى»، «كوشباسشى» فيلمدەرىندە باستى رولدەردى سومداعان.

اكتەردىڭ ەلگە كەڭ تانىلعان شاعى «اعايىندىلار»، «بالالىق شاعىمنىڭ اسپانى»، «كوشباسشى» فيلمدەرىنە تۇسكەن كەزى بولدى. ول بۇل فيلمدەردە باستى ءرولدى سومداۋمەن قاتار، ءوزىنىڭ كاسىبي اكتەر ەكەنىن جان-جاقتىلى كورسەتتى. نۇرلان ءالىمجانوۆ دەسە، ءقازىر تانىمايتىن ادام كەمدە-كەم.

«ءبىرىنشى ارمانىم – قازاقتىڭ ەركە ۇلى بولۋ، ەكىنشى ارمانىم – رەسەيدى باعىندىرۋ، ءۇشىنشىسى – «گولليۆۋدقا» شىعۋ. ادام ارمانعا سەنۋ كەرەك»، – دەگەن وسى نۇرلان ءالىمجانوۆ.

[caption id="attachment_18622" align="alignright" width="193"] اسىلحان تولەپوۆ[/caption]

اسىلحان تولەپوۆ – ەلىمىزدەگى ەڭ جاس ءارى تانىمال اكتەرلەردىڭ ءبىرى. 1992 جىلى اقتوبە وبلىسىندا دۇنيەگە كەلگەن. 2012 جىلى «جاۋجۇرەك مىڭ بالا» فيلمىندە باستى ءرولدى سومداپ، تەز ارادا تانىمال بولعان ول ودان كەيىن «بالالىق شاعىمىنڭ اسپانى» كوركەم ءفيلمى مەن «سۇڭقار» سەريالىنا ءتۇسىپ ۇلگەردى.

جاس اكتەردىڭ جۇلدىزىن جاندىرعان رەجيسسەر – اقان ساتايەۆ. «ءبارىن ۋاقىت كورسەتەدى» دەپ ويلايتىن اكتەر ءاسانالى ءاشىموۆ، دوسحان جولجاقسىنوۆ، تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ سەكىلدى قازاق كينوسىنىڭ كوريفەيلەرىن قاتتى قۇرمەتتەيتىنىن ءارى ۇلگى تۇتاتىنىن ايتىپ، «مەن ءۇشىن وسى كىسىلەردىڭ ءىزىن قۋۋدىڭ ءوزى باقىت» دەيدى.

P.S.تاۋەلسىزدىك جىلدارى ءبىز وسىنداي تالانتتى اكتەرلەردى تاربيەلەپ وسىردىك. ارينە، ولاردىڭ الدىنداعى اعا بۋىننىڭ ەڭبەگىن جوققا شىعارمايمىز. بۇلاردان باسقا دا دارابوزدار جەتىپ ارتىلادى. ءبىراق، ماقسات ولاردىڭ بارلىعىن ءتىزىپ شىعۋ ەمەس، تاۋەلسىزدىك تۇسىندا تۇلەپ ۇشقان دارا تالانتتاردى اتاپ كورسەتۋ ەدى.

سونىمەن قاتار، «ستالينگە سىيلىق»، «شال»، «كەلىن»، «مۇستافا شوقاي»، «امانات»، «ءبىرجان سال»، «قۇنانباي» سياقتى تۋىندىلار دا وسى تاۋەلسىزدىكتىڭ جەمىسى. بۇدان بولەك اۆتورلىق فيلمدەردىڭ دە سانى مول. بۇل قازاق كينوسىنىڭ ءار جانردا دامىپ كەلە جاتقانىن كورسەتەدى.