ارمانى اسقاق بوزبالا
«وتان وتباسىنان باستالادى»، «وتان ءۇشiن وتقا ءتۇس – كۇيمەيسiڭ» دەگەن تانىم-تۇجىرىمدى ويىنا تۇيگەن جاسان زەكەي ۇلىنىڭ بۇگiنگi العان اسۋى مەن باعىندىرعان بيiگi ءجونiندە ءسوز ايتپاس بۇرىن، وتكەن ءومiرiنە قىسقاشا توقتالا كەتكەن ءجون. قازاق تاريحىنىڭ سىرىن دا، جىرىن دا، مۇڭىن دا iشiنە بۇككەن قارت ابىزداي الىپ تاۋ – جازيرالى ولكە تارباعاتايدىڭ باۋىرىنان تۇلەپ ۇشقان سۇڭقار تەكتi ازاماتتار جەتەرلiك. ۇلت تابيعاتى مەن تاعدىرلى دا تاعىلىمدى تاريحىن ۇلى دالانىڭ كiندiكتەس وسى ءبولiگiنەن بولە-قاراۋ مۇمكiن ەمەس. ەلiمiزدiڭ شىعىس قاقپاسىن كۇزەتiپ جاتقان ورماندى-ويپاتتى، نۋلى-سۋلى، قۇمدى-شولەيتتi ولكەنiڭ بiرi – وسى جۇرت. كەشەگi تاۋمەندi شاعىمىزدا، تاريحتىڭ دوڭعالاعى قازاقتىڭ تالايىنا قاراي دومالاماعان قيىن كەزەڭدە ەكi يمپەريانىڭ قاق ورتادان ءبولiپ، قىزىل سىزىق ورناتقانى بولماسا، قازاقتىڭ «كiندiك كەسiپ، كiر جۋعان» ەجەلدەن كەلە جاتقان اتاقونىسى ەدi. ەكiگە ءبولiنگەن ەلiڭنiڭ نيەت-ماقساتى، ارمان-مۇددەسi بiر دەمەسەڭiز، جۇڭگو مەن رەسەيدiڭ يلەۋiندە قالىپ، قانشاما زۇلمات جىلداردى باستان كەشپەدi بۇل قازاق؟! تارباعاتايدىڭ قىتايداعى ءبولiگiندە، جايىر تاۋدىڭ ەتەگiندە، قاراعايباستاۋدىڭ ءمولدiرiنەن سۋ iشiپ، تۇنىعىنا شومىلعان بiرقىدىرۋ ەل بار. جاسان زەكەي ۇلى، مiنە، سوندا، تولى اۋدانىندا 1967 جىلى دۇنيە ەسiگiن اشقان. قاراپايىم شاڭىراقتىڭ داۋلەتi دە ورتاشا بولاتىن. اكەسi زەكەي بولسا، شىڭجاڭداعى ۋنيۆەرسيتەتتەن «كومiر كەنi» ماماندىعىنىڭ ءۇش جىلىن بiتiرiپ، وقۋىن اياقتاۋعا وتباسىلىق جاعدايى كوتەرمەي، اۋىلدا جۇرەدi. بiر كۇنi وبلىستان اۋىلعا جۇڭگو باسشىلارى كەلiپ، حالىقپەن جۇزدەسۋ وتكiزبەسi بار ما؟! قاستارىنا ەرتكەن اۋدارماشىسى، قولداپ-قوشتاۋشىسى كوپ. بiراق جۇڭگو باسشىلارى مەن جەرگiلiكتi تۇرعىندار بiرiنiڭ ويىن بiرi ءتۇسiنە الماي دال بولادى. سەبەپ نە دەيسiز عوي؟ اۋدارماشىنىڭ شالا ساۋاتتىلىعى. «جيىندا وتىرعان اكەم ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا ءجۇرiپ، جۇڭگو تiلiن جەتiك مەڭگەرiپ العان كiسi ەدi. اۋدارماشىنىڭ شالاعايلىعىن كورiپ، ءوتiنiش جاساپ، سول ارادا ءوزi تiلماشتىك ەتەدi. مۇنى كورگەن باسشىلار ءاتى-جونiن جازىپ الادى دا، اپتا وتپەي اۋدارماشى مامان رەتiندە اۋدان ورتالىعىنا شاقىرتادى. سول كۇننەن باستاپ وتباسىلىق اۋىر جاعدايدان ارىلىپ، بiزگە زامانۋي بiلiم الۋعا مۇمكiندiك تۋدى. اكەم وقۋىن ءارى قاراي جالعاستىرىپ، ۋنيۆەرسيتەت ديپلومىن الىپ، اۋداندا بiلiكتi كادرلاردىڭ ساپىندا قىزمەت ەتتi. انام بولسا، قاراپايىم قىزمەتتە جۇرسە دە، ەڭ نەگiزگi مiندەت رەتiندە بiزدiڭ تاربيەمiزگە باسا نازار اۋداردى. انام ءشاريپانىڭ بالا كەزiمنەن ماعان ايتىپ وتىراتىن بiر ءسوزi بار: «ەشكiمنiڭ الا جiبiن اتتاما! وزگەنi سىرتىنان داتتاما!». مەن دە كوڭiلiمە كiربiڭ ۇيالاپ، قينالعان ساتتەرiمدە وسى ءسوزدi جانىما تۇتام، ويعا الام. Iزگiلiك پەن مەيiرباندىلىق، iزەتتiلiك پەن ادالدىق – اكەم مەن شەشەمنiڭ ماعان ۇيرەتكەن ەڭ نەگiزگi قاعيدالارى». مەكتەپ قابىرعاسىندا جۇرگەندە وتە زەرەك، ءار ساباقتى زەيiن قويا ۇيرەنگەن بالانىڭ ەسەيگەن سايىن اۋىل جۇرتشىلىعىنىڭ اۋزىنا ەسiمi iلiنە باستاۋىنىڭ سىرى: اتا-انا تاربيەسiنiڭ ارقاسى ەكەنi ايتپاساق تا ءتۇسiنiكتi. وتباسى تاربيەسiنiڭ ۇلتتىق تاربيەمەن بiتەقايناسىپ جاتاتىنى ايدان انىق. بالالىق شاعى كiتاپ وقۋمەن، عالىمداردىڭ ءومiر جولىن، ۇلى ادامداردىڭ تاعىلىمدى ويلارىن ۇعۋعا ۇمتىلۋمەن وتكەن جاسان زەكەي ۇلىنىڭ تولىسىپ-شىڭدالۋىنا ءوزi وسكەن ورتانىڭ، اۋىل ادامدارىنىڭ قايىرىمدى iس-ارەكەتتەرi اسەر ەتكەنi ءار اڭگiمەسiنەن بايقالىپ تۇرادى.
«بالا كەزiمدە، – دەيi ول، – مەنiڭ جان سەرiگiم كiتاپ بولدى. اكەم ءبارiمiزدi جيناپ الىپ، ابايدىڭ ولەڭدەرi مەن قارا سوزدەرiن وقىتاتىن. مۇنى وقىماي، ەلگە يگiلiكتi iستەر iستەي الاتىن ازامات بولۋلارىڭ مۇمكiن ەمەس دەيتiن بiزگە. سودان باستاپ كiتاپ كورسەم ۇمسىنىپ تۇرۋ ۇيرەنشiكتi داعدىعا اينالدى. باتىرلار جىرى مەن قيسسالاردى، ءاڭىز-افسانالار مەن داستانداردى ءسۇيسiنiپ، بەرiلiپ وقيتىنمىن. كەي كەزدەرi ءتۇنiمەن كiتاپ وقىپ، تاڭەرتەڭگi ساباققا كوزiمدi تىرنالاپ ارەڭ اشاتىنمىن. ءالi ەسiمدە، «اباي جولىن» العاش وقىعان ءساتiم. ۇمىتپاسام، سول كەزدەرi ەلدiڭ ءبارi بۇل كiتاپتى قالاپ-سۇراپ، بiرiنەن بiرi ۇرلاپ اكەتiپ وقيتىن. بiر جەرiنە كۇيiنەسiڭ، بiر جەرiنە ءسۇيiنەسiڭ. بiردە وزەگiڭدi وكسiك شارپىسا، ەندi بiردە دالالىق ساليقالى داۋرەننiڭ قىزىعىنا ەلiتiپ، ءوزiڭنiڭ قازاق بوپ تۋعانىڭا ماقتاناسىڭ. يiس كەمپiردiڭ ۇلى يسانىڭ ءوزi جالعىز بوراندى تۇندە قاسقىرلارمەن الىسىپ، سۋىق ءوتiپ، اۋىرىپ قايتىس بولعانىن وقىپ وتىرعان ءساتiمدە، كوزiمنەن جاس ىرشىپ كەتتi. بالكiم، مەنiڭ ءدارiگەر بولۋىما سول بiر كەزدەگi كوڭiل-كۇي، iشكi جاناشىرلىق ءوز اسەرiن تيگiزگەن دە شىعار...». اكە مەن انا مەيiرiنەن اسقاق نە بار جالعاندا.
ءدارiگەر جاسان – اكەسi مەن اناسىنان العان كوركەم مiنەزدi ساقتاي بiلگەن، سونىڭ جەمiسiن جەگەن جانداردىڭ بiرi. بالا كەزiندە اۋدان ورتالىعىنداعى ۇيلەرiنە اۋىلداعى جۇرت كوپتەپ كەلەدi ەكەن. ارينە، كوپ جاعدايدا ەمحاناعا جاتىپ ەمدەلۋ ماقساتىمەن. سولاردىڭ جۇدەگەن، اۋرۋدان قينالعان ساتتەرiن كورگەن بالا جۇرەككە «ەمشi بولسام» دەگەن ارمان ۇيالايدى. مەكتەپتە جۇرگەندە دە، جوعارى وقۋ ورنىندا دا وزگە قۇربى-دوستارى سەكiلدi جەلiك قۋىپ، ۋاقىتتى بوسقا وتكiزۋدi جانى سۇيمەپتi. بالالار توبەلەسiپ، ياكي بەلگiلi سەبەپتەرمەن جارالانىپ، دەنەلەرiنەن قان اقسا، ولاردىڭ قانىن توقتاتۋ ءۇشiن توپىراق سەۋiپ، iسكەن جەرلەرiنە ۇلكەن كiسiلەردەن كورگەن ەم-دومىن جاساپ، بايەك بولىپ جۇرەتiن ونىڭ ەمشiلiك «ءتاجiريبەسi» – سۇتكە بiتكەن قاسيەتتەردiڭ بiرi بولسا كەرەك. ءوزi دە بۇل ويىمىزدى قۇپتاعانداي: «مەن باسقا سالانى تاڭداپ، اكەمنiڭ كومەگiمەن بولسا دا، اكiمشiلiك سالاسىنىڭ بiرiنiڭ تۇتقاسىن ۇستاۋىما بولار ەدi. ايتكەنمەن، ونداي وي ساناما كiرiپ-شىققان جوق. وسى كاسiپتi تاڭدادىم. وعان ەشۋاقىتتا وكiنگەن ەمەسپiن» دەپ اعىنان جارىلدى.
سول جەردە ورتا مەكتەپتi ءۇزدiك بiتiرiپ، ءۇرiمجiدەگi مەديسينا ۋنيۆەرسيتەتiن ءتامامداعاسىن، كۇيتۇن قالاسىنداعى ورتالىق اۋرۋحانادا حيرۋرگ-مامان رەتiندە بiراز جىل جەمiستi ەڭبەك ەتەدi. اۋرۋحانا ۇجىمىنا بiلiمدiلiگi مەن بiلiكتiلiگiن مويىنداتا بiلگەن جاس ماماننىڭ iزگi ارمانى، ايتۋلى اڭسارى – ۇلتقا تيتتەي دە بولسا قىزمەت ەتۋ، پەرزەنتتiك قولعابىسىن تيگiزۋ-تۇعىن. سول ۇدەدەن شىعۋ جولىندا جات ەلدiڭ زاڭ-زاكۇنiن قازاقتىڭ ورايىنا ىڭعايلاستىرىپ، پايدالانۋدى ۇمىتپاعان ونىڭ iسiن بiرەۋلەر قۇپتاسا، بiرەۋلەر ۇناتا قويماعانى دا انىق. «حيرۋرگ-مامان رەتiندە شاما-شارقىمشا سول ءوڭiردiڭ قازاقتارىنا كومەكتەسۋگە تىرىستىم، – دەيدi ءوزi جاستىق داۋرەننiڭ العاشقى جىلدارىنداعى جۇمىسى تۋرالى تولعانا كەلiپ. – تۇسكi اس كەزiندە دە دەم المايتىنمىن. ويتكەنi، مەنiڭ وپەراسيا جاساۋىمدى كۇتiپ اۋرۋحانا توسەگiندە جانى قينالعان دiمكاس جاندار جاتىر. ولارعا كومەكتەسۋ، بiر مينۋت بولسا دا، ەرتەرەك ەم-شارا قولدانۋ – ءوزiمنiڭ موينىما جۇكتەلگەن iشكi جاۋاپكەرشiلiك. سوسىن، ول كەزدە، ءاسiرەسە، ءوزiمiزدiڭ قاراكوزدەردiڭ جاعدايى وزگە ۇلتتارمەن سالىستىرعاندا تومەندەۋ بولاتىن. اۋرۋ-سىرقاۋ دا كوپ. كوبiسiنiڭ ەمحانانىڭ بەلگiلەپ بەرگەن جۇيەسi بويىنشا ەمدەلۋگە قالتاسى كوتەرمەيدi. مەن دەم الماي جۇمىس iستەسەم، ولارعا قولىمنان كەلگەنiنشە دارۋمەندi ءدارiلەردi ارزانداتىپ، باسى ارتىق ەم-شارانى ازايتىپ بەرسەم، كiرiپتار جاندارعا كورسەتكەن ازعانتاي كومەگiم ەكەنiن iشتەي سەزەتiنمiن. اۋەلi ۇلكەن جيىنداردا مەنi ۇلتشىل عىپ كورسەتۋگە ۇمىتىلعاندار دا تابىلدى...». راس-اۋ، باقاستىق پەن كۇندەستiك، كورەالماۋشىلىق سەكiلدi iشمەزەر پيعىلداردىڭ قاي ورتادا بولسا دا بار ەكەنi بەلگiلi جايت.
ونداي كەلەڭسiزدiكتەرگە جاسۋ، العان ماقساتتان قايتۋ – ەرلiك بولىپ پا؟! «ۇلتشىل» جاساننىڭ رۋحى ءپاس تارتپاق تۇگiل، ودان ارمان ارشىنداي تۇسەدi. ەڭبەكتiڭ ارقاسىندا دوسىن دا، قاسىن دا ءسۇيiندiرگەن ول تەك حيرۋرگ رەتiندە ەلگە تانىلۋدى مiسە تۇتپاي، كۇن-تۇن دەمەي iزدەنەدi، وقيدى. ءاسiرەسە، شىعىس مەديسيناسىن، ونىڭ قىر-سىرىن بۇگە-شiگەسiنە دەيiن يگەرۋگە دەن قويادى. «سول كەزدە ينەمەن ەمدەۋدi ءوزiم سىرتتاي باقىلاپ، بارلاپ جۇرەتiنمiن. «ەل بiلگەندi مەن نەگە بiلمەيمiن؟» دەگەن وي مازا بەرمەيتiن. اينالاڭ تولى – تابيعات الەمi. اللا-تاعالا ونىڭ ەشبiرiن ارتىق جاراتقان ەمەس. جۇڭگو مەديسيناسىنىڭ ارتىقشىلىعى – تابيعاتتىڭ قۋاتىمەن ادامدى ەمدەۋدiڭ ءتۇرلi ءتاسiلدەرiن يگەرۋiندە. ءشوپ پەن سۋدىڭ، اعاش پەن جان-جانۋاردىڭ ءبارiنiڭ ارتىقشىلىعىن، ءوزiندiك قاسيەتتەرiن جiتi باقىلاۋىندا. قىتايدا بۇل توم-توم كiتاپ بولىپ قاتتاۋلى. ۋنيۆەرسيتەتتە جۇرگەندە العان بiلiمدi ودان ءارى جەتiلدiرۋ ءۇشiن، جۇڭگو مەديسيناسىنىڭ ارعى وزەگiنە ءۇڭiلۋ ءۇشiن سول تومدىقتاردى جاستانىپ جاتىپ وقۋدى ادەتكە اينالدىردىم. توقسانعا كەلگەن قىتايلىق ۇستازىم بار. سول كiسiدەن ىجداعاتپەن ۇيرەنۋ بارىسىندا iشiنە ەنگەن سايىن بۇل عىلىم سالاسىنا دەگەن iڭكارلىك-قۇشتارلىعىم اناعۇرلىم ارتا ءتۇستi».
تالماي iزدەنۋ مەن تالپىنۋدىڭ ناتيجەسi – ج. زەكەي ۇلىنىڭ بۇگiنگi يگiلiكتi شارالارى. ەش ويلانباستان اتامەكەنگە ات باسىن بۇرعان العاشقى توپتىڭ وكiلi رەتiندە ول ماڭداي تەرiن ۇلىق تا ۇلاعاتتى ەلiنە توگiپ كەلەدi. ءوزi باسقارىپ وتىرعان «جاس – اي» مەديسينالىق ورتالىعى ءسوزiمiزگە دالەل.
«جاس-اي» مەديسينا ورتالىعى قالاي قۇرىلدى؟
بۇل ورتالىق بۇرىن شاعىن عانا مەديسينا ورتالىقتارىنىڭ ءبىرى ەدى. ءقازىر الماتىداعى ءال-فارابي داڭعىلىنىڭ بويىندا 5 قاباتتى بيىك عيمارات بوي كوتەرگەن. قاشان بارساڭىز دا، ەمدەلۋشىلەردىڭ كوپتىگىن كورەسىز. وتكەن جىلى استانا قالاسىنان «جاس-اي» شىعىس-تيبەت مەديسينا ورتالىعىنىڭ بولىمشەسى اشىلدى.
قۇرىلعانىنا 13 جىلدان اسقان ورتالىقتىڭ جۇمىسى مەن ەمگە ءزارۋ جاندارعا سىيلاعان شاپاعاتى تۋرالى باسپا ءسوز بەتتەرiندە از جازىلىپ جاتقان جوق. جەتپىس مىڭنان استام جۇرتقا ەمدiك كومەك كورسەتكەن ورتالىقتىڭ باستى ۇستانىمى – قينالعاندارعا قول ۇشىن سوزۋ، ءتانiنە شيپا، جانىنا رۋحاني تiرەك بولۋ. بۇگiنگە شەيiن مىڭداعان قولى قىسقا جانداردىڭ بiرiنە تەگiن، ەندi بiرiنە جاعدايىنا قاراي جەڭiلدiكپەن ەمدەۋدi ۇسىنعان بۇل ورتالىق ەمدەلۋشىلەردىڭ ىستىق لەبىزىنە يە بولىپ كەلەدى.
الماتى وبلىسى، ىلە اۋدانى، جەتىگەن اۋىلىنىڭ تۇرعىنى ەرداۋلەت اتاگەلدييەۆ «جاس-اي» شىعىس-تيبەت مەديسيناسىنىڭ ورتالىعى تۋرالى بىلاي پىكىر ءبىلدىرىپتى.
«ءبىز ۇيلەنگەن سوڭ شامالى ۋاقىت وتكەننەن كەيىن جۇبايىم بوتاگوز اۋىرىپ، مازاسىزدانا باستادى. ءبىرازدان كەيىن وعان «وڭ جاق انالىق بەزىنىڭ قابىنۋى» دەگەن دياگنوز قويىلدى. وسى دياگنوز بويىنشا وتا دا جاسالدى. بۇل 1999 جىل بولاتىن. ارادا 3 جىل ءوتىپ بارىپ، تاعى دا 2002 جىلى جوعارىدا اتالعان دياگنوزبەن ايەلىمە قايتا وپەراسيا جاسالدى: سول جاق انالىق بەزى مەن تۇتىكشەسى الىندى. ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەننەن سوڭ، سول بۇرىنعى دياگنوزىمەن جان ساقتاۋ بولىمىنە دەيىن ءتۇستى. وسىنداي اۋرە-سارساڭمەن 6 جىل ءوتتى. نارەستەلى بولا المادىق. وسى وتادان كەيىن جۇكتى بولاسىڭ دەگەن سوڭ، تاعى ءبىر وتا جاساتۋعا كەلىستىك. الايدا ناتيجە بولمادى. «وسى مىقتى» دەگەن دارىگەرگە بارعانىمدا ماعان ايتقانى: «بالا كوتەرمەك تۇگىلى، ايەلىڭ امان قالسا، سوعان شۇكىر دە». دەگەنمەن، اللادان ءۇمىتىمىزدى ۇزگەن جوقپىز. ەلدەگى مىقتى دەگەن مەديسينالىق مەكەمەلەردى ارالاپ، ەمدەلە بەردىك. جاساندى جولمەن ۇرىقتاندىرۋ ارقىلى بالالى بولۋدى ويلاپ، «ەكو» ورتالىعىنىڭ دارىگەرلەرىنە بارعانىمىزدا دا، «بالالى بولۋ مۇمكىن ەمەس» دەپ جاۋاپ بەردى. وسىلاي تەڭسەلىپ جۇرگەندە «جاس-اي» شىعىس-تيبەت مەديسينا ورتالىعى بار دەگەندى ەستىپ، سوندا باردىم. ءبىزدى پروفەسسور جاسان زەكەي ۇلى قابىلدادى، تامىر ۇستاپ، دياگنوز قويدى. ول كىسى ايەلىمە «ءبىر ەمەس ەكى بالالى بولاسىڭ» دەپ قۋانتىپ تاستادى. ول كەزدە ءبىز جاكەڭە شىنايى ءۇمىت ارتپاساق تا، دارىگەر رەتىندەگى جىلى سوزىمەن ۇمىتتەندىرگەنى ءۇشىن، كوڭىلىمىزدى كوتەرىپ، بىلىكتىلىگىن تانىتقانى ءۇشىن ريزا بولىپ قالعان ەدىك. ءبىراق جاسان ءبىلىپ ايتىپتى. شىنىمەن، ايەلىم ورتالىقتا ەم قابىلداي باستاعاندا ءوزىن جاقسى سەزىنە باستادى، ەم قابىلداپ جۇرگەندە جۇكتى ەكەنى بايقالدى. بۇل قۋانىشىمىزدى بۇرىنعى ەمدەگەن دارىگەرلەر ەستىگەندە ولار تاڭىرقاپ، بوتاگوزدەن قالاي بالا كوتەرگەنىن سۇراپتى. وسىلايشا سونۋگە اينالعان ءۇمىتىمىزدى «جاس-اي» جاقتى.
بوتاگوز تۇڭعىشىم ءابدراحماندى ومىرگە اكەلدى. كەيىن ءابدراحماننىڭ قارىنداسى حانيفا تۋدى. بالانىڭ زارىن ءبىر كىسىدەي تارتقان ءبىز ەڭ اۋەلى اللاعا، ەكىنشى جاسان زەكەيۇلىنا العىسىمىز شەكسىز»، – دەيدى ەرداۋلەت اتاگەلدييەۆ. بۇل – ءبىر عانا مىسال. ايتپەسە، ورتالىققا كەلىپ ەمدەلىپ، اۋىر ناۋقاستان قۇلان-تازا ايىققاندار جەتكىلىكتى. «جاس-اي» جۋرنالىنان ءبىز تالاي جاننىڭ العىس حاتتارىن ۇشىراتتىق. «جازىلمايتىن اۋرۋ جوق، ەمشىسىنە كەزىكسە» دەپ دارىگەردىڭ ءوزى ايتپاقشى، ورتالىقتان ەم الىپ، جاڭا ومىرگە قادام باسقان جاندار جىل ساناپ كوبەيىپ كەلەدى.
مىسالى، ينسۋلت العان 4 مىڭ ادام ساۋىقسا، سال اۋرۋىنا شالدىققان (دسپ) 5 مىڭ بالا ورتالىقتىڭ ەمىمەن اياقتان تۇرىپ، ەل قاتارىنا قوسىلعان. بۇدان باسقا بەلسىزدىك پەن بەدەۋلىككە شالدىعىپ، پەرزەنت سۇيە الماۋى مۇمكىن قانشاما وتباسى وسى ورتالىق ارقىلى ءسابيلى بولدى. ءداستۇرلى مەديسينا ورتالىقتارى «ەم قونبايدى» دەپ كەسىپ-پىشكەن تالاي ناۋقاس وسى ورتالىق ارقىلى ساۋىققانىن وسىندا ەمدەلگەن جانداردىڭ وزدەرى ايتىپ ءجۇر.
«جاس-اي» مەديسينا ورتالىعىنان ەم العان ناۋقاستاردىڭ 80-90 پايىزى اۋرۋىنان جازىلىپ، اياقتان تۇرىپ كەتكەنىن ناقتى ستاتيستيكا ارقىلى بىلدىك.
ىشكى ۇندەستىك تۋرالى وي
جاسان زەكەي ۇلى بالا كەزiندە اتا-اناسىنىڭ قولداۋىمەن بايان تارتۋدى ۇيرەنiپتi. مۋزىكاعا دەگەن ىقىلاسى ەلدەن ەرەك بالانىڭ وسە كەلە اۋرۋلاردى ەمدەۋ بارىسىندا ءۇن مەن اۋەزدiڭ ۇيلەسiمدiلiگi زور كومەك بولعانىن تiلگە تيەك ەتە كەلە: «ناۋقاس جاننىڭ الدىڭا كiرگەن كەزدە جانارىنان، ءسوزiنەن، iس-قيمىلىنان-اق قاي جەرiنiڭ اۋىرىپ تۇرعانىن بايقايسىڭ. بويداعى ۇندەستiك پەن ۇيلەسiمدiلiك بۇزىلسا، اۋرۋ بار دەپ بiلiڭiز. مەن سونى جۇرەگiممەن سەزەمiن. كەيبiر ناۋقاستارعا تەكسەرمەي تۇرىپ-اق، قانداي سىرقات بار ەكەنiن، قاي جەرلەرi اۋىراتىنىن ايتىپ بەرەم. ياعني، iشكi جان-دۇنيەسiنiڭ مۋزىكاسىن تىڭدايمىن»، – دەيدi جىلى ءجۇزiنە انتەك كۇلكi ءۇيiرiلiپ. ول تاعى دا: «ادام بولعاسىن – ادامشا ءومiر سۇرۋگە تيiسپiز. اباي ايتپاۋشى ما ەدi: «... كۇنiنە، اپتاسىنا، ايىنا، تىم قۇرىعاندا جىلىنا بiر رەت بولسا دا، ءوزiڭە ءوزiڭ ەسەپ بەر» دەپ. ءيا، ادام بولىپ تۋعاسىن، ادام بوپ كۇن كەشۋ – مiندەت. مەن سونى كوڭiلiمە بەكەم تۇتقان اداممىن. «بۇگiن نە iستەدiم، نە بiتiردiم، ەرتەڭ نە iستەي الامىن؟» وسى سۇراققا جاۋاپ iزدەمەگەن جاننىڭ حاقتىڭ جولىندا، حالىقتىڭ الدىندا ارىنىڭ تازالىعىن ايعاقتاي الۋى نەعايبىل. «بiرiڭدi، قازاق، بiرiڭ دوس، كورمەسەڭ iستiڭ – ءبارi بوس» ءتۇجىرىم-تۇيiنi دە وسى تۇرعىدان ايتىلعان دەپ ءتۇيسiنەمiن. ەل iرگەسiنiڭ ءبۇتiندiگi مەن تۇعىرىنىڭ بەكەم-بيiكتiگi ءۇشiن، وسى ءسوز – ءسوز. قازiرگە شەيiن ابايدى وقىپ، ءوزiمدi ءوزiم شىڭداۋعا، جiگەرلەندiرۋگە تىرىسام» دەپ كوڭiلگە تۇيگەن كوپ ويىن ورتاعا سالدى.
قايىرىمدىلىق جاساۋدى ۇمىتپايدى
جاسان زەكەي ۇلى بۇعان دەيىن 500-گە جۋىق عىلىمي ماقالا جازىپ، بىرنەشە كىتاپ شىعارىپ ۇلگەردى. ونىڭ جازعان ماقالالارى شەتەل باسپاسوزىندە دە جاريالانىپ، عىلىمي ورتانىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرىپ كەلەدى. «جاس-اي» ورتالىعىندا زەرتتەۋ لابوراتورياسى جۇمىس ىستەيدى.
دارىگەر قوعامدىق جۇمىستاردان دا تىس قالىپ كورگەن ەمەس. مەملەكەتتىك ماڭىزى بار ماسەلەلەرگە دەر ۋاقىتىندا ءۇن قوسىپ، قوعامدىق شارالاردىڭ باسىندا جۇرەتىن دارىگەر ۇنەمى ءارتۇرلى شارالارعا قولداۋ كورسەتىپ كەلەدى. «جاس-اي» مەديسينالىق ورتالىعى ۇلتتىق مادەني شارالاردىڭ وتۋىنە، سپورتشىلار مەن جاعدايى تومەن وتباسىلارعا قارجىلاي قولداۋ جاساپ كەلەدى. 13 جىل بويى تۇرمىسى تومەن وتباسىدان شىققان وقۋشىلارعا ەلىمىزدەگى ەڭ بەدەلدى جوعارعى وقۋ ورىندارىنا وقۋ گرانتىن ءبولىپ كەلەدى. «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن وتكەن قوعامدىق ءىس-شارالارعا بەلسەنە اتسالىسىپ، جىل سايىن «مەكتەپكە بارار جول» اكسياسى بويىنشا جۇزدەگەن قامقورسىز قالعان بالالارعا كومەك قولىن سوزۋدا.
ۇلتتىق-قوعامدىق «التىن جۇرەك» سىيلىعى حالىققا ىستەگەن وسىنداي قالتقىسىز قىزمەتى ءۇشىن بەرىلدى. جاسان زەكەي ۇلىنىڭ جومارتتىعى مۇنىمەن شەكتەلىپ قانا قويماي، ەل الدىندا جۇرگەن ازاماتتار مەن حالىق قالاۋلىلارىنا، جەرگىلىكتى بيزنەس وكىلدەرىنە دە قولداۋ تانىتىپ وتىردى. ەلى ءۇشىن ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن ازاماتتارعا تەگىن ەم ءتۇرىن ۇسىندى. ءوزى قۇرعان «ەل شۋاق» قورى ارقىلى سان-سالالى يگى ىستەرگە كومەك قولىن سوزىپ، مەسەناتتىق تانىتىپ كەلەدى.
دارىگەر ءوزى باس بولىپ، «جاس-اي» جۋرنالىن شىعارىپ، مەديسينا سالاسىنداعى ءتۇرلى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ، وقىرماندارعا ۇسىنىپ وتىر. جۋرنالدان ءسىز مەديسينانىڭ وزەكتى دە وتكىر ماسەلەلەرىن وقىپ، قويعان سۇراعىڭىزعا ناقتى جاۋاپ الا الاسىز.
ناقتىلى دەرەككە سۇيەنەر بولساق، وسىعان دەيىن 800 ميلليون تەڭگەگە تۇرارلىق 15 مىڭ ادامعا تەگىن ەم كورسەتكەن. بۇل – شىنىمەن دە ايتۋعا، دارىپتەۋگە ءتيىستى يگى ءىس. جاسان زەكەي ۇلىنىڭ مۇنان بولەك، كەز كەلگەن ءىس-شارا كەزىندە جومارتتىق تانىتىپ، دەمەۋشى بولىپ جۇرەتىنىن ەل جاقسى بىلەدى.
ءتۇيىن:
وسى وتكەن 2016 جىلعى جەلتوقسانىندا بريۋسسەلدەن (بەلگيا) قۋانىشتى حابار كەلدى. حالىقارالىق ەۋروپا مەديسينالىق قاۋىمداستىعى وكسفورد، ەما ۇيىمدارىمەن بىرلەسىپ، «جاس-اي» شىعىس-تيبەت مەديسينا ورتالىعىنا «حالىقارالىق ۇزدىك كلينيكا» اتاعىن بەردى، بۇعان قۇجاتتارى بار ەكى مەدالى، № 022 «MEDICAL PRACTICE» سەرتيفيكاتى قوسا تىركەلگەن. وسى سىيلىقتى الۋ ءۇشىن ەۋروپاعا بارعان ج. زەكەي ۇلى كوپتەگەن بىلىكتى ماماندارمەن تانىسىپ كەلدى. ءقازىر جاسان زەكەي ۇلىنىڭ ەڭبەكتەرىنە باتىس جۇرتى قىزىعۋشىلىق تانىتىپ وتىر. «جاس-اي» مەديسينا ورتالىعىنا ەلىمىزدەن عانا ەمەس، شەتەلدەن كەلىپ ەمدەلۋشىلەردىڭ سانى ارتىپ كەلەدى. بۇل تەك جاسان زەكەي ۇلىنىڭ عانا جەتىستىگى ەمەس، ەلدىڭ جەتىستىگى دەپ بىلگەن ءجون. ءبىز قازاق دارىگەرىنىڭ بۇدان دا بيىك بەلەستەردى باعىندىرارىنا سەنەمىز.
نۇرسەرىك تىلەۋقابىل.
