– Irına Vladımırovna, Qazaqstan bıliginiń genderlik saıasatty tý etip kótergenine ondaǵan jyl bolǵanyn bilemiz, «Qazaqstan Respýblıkasynda 2006-2016 jyldarǵa arnalǵan Genderlik teńdik strategıasy» daıyndalyp, osy qujattyń sheńberinde kóptegen is-sharalar júzege asqanyn kózimiz kórdi. Elimizdegi genderlik saıasatty júzege asyrýdyń basy-qasynda júrgen adam retinde aıtyńyzshy, qazaq qoǵamynda áıel-azamattarǵa degen qurmet qanshalyqty artty?
– Kez kelgen qoǵamda, kez kelgen memlekette áıel-anaǵa degen qurmet bir ǵana strategıalyq qujatpen shektelmeıtini anyq. Qazaq qoǵamynda áıelderdiń óz orny bar. Ótken tarıhqa kóz júgirtetin bolsaq, er-azamattarmen qalyspaı qoǵamdyq-saıası ómirge belsene aralasqan biraz áıel-analardyń atyn ataýǵa bolady. Sol sebepti óz basym genderlik saıasat qazaq qoǵamy úshin jat dúnıe dep aıta almaımyn.
Qazir zaman ózgerdi. Qazaq áıeli ot basy, oshaq qasynan uzap shyqpaıdy degen qasań qaǵıda kelmeske ketti. Búginde qyz-kelinshekter qalaǵan salasy boıynsha mamandyq alýyna barlyq jaǵdaı jasalynǵan. Osy ıgilikti paıdalanyp, ózin damytqan áıel-azamattar elimizdiń damýyna óz úlesin qosyp júr.
Dál qazir Qazaqstanda áıel azamattardyń er-azamattarmen birdeı karera jasap, mansabyn joǵarylatýyna barlyq jaǵdaı jasalǵan. Bul turǵydan eshqandaı másele joq.
Bizdi tolǵandyryp otyrǵan másele basqa. Elimizdegi áıel azamattardyń bári mansap qýyp, qyzmettiń sońynda júrgeni anyq. Kóptegen áıelder mamandyǵy boıynsha jumys istep, otbasynyń uıytqysy bolyp, bala tárbıeleýde. Memleket osyndaı áıel azamattarǵa materıaldyq turǵydan qoldaý kórsetý kerek. Qazaq qoǵamy úshin áıel-ana urpaq tárbıesine jaýapty tulǵa bolǵan. Qazir de osy úrdis jalǵasyn tabýdy. Eshteńe ózgergen joq. Sondyqtan sábıli bolyp, bala kútimindegi áıelderge memleket bar bolǵany bir jyl ǵana járdemaqy tóleıdi. Aldaǵy ýaqytta bizder altyn qursaq analarǵa járdemaqy tóleýdi 3 jylǵa deıin sozýǵa kúsh salýymyz kerek. Bir jylda ana balasyn tastap jumysqa shyǵyp kete almaıtyny belgili.
– Sizdiń oıyńyzsha, sábıli bolǵan analarǵa memleket 3 jylǵa deıin járdemaqy tóleýi kerek dep esepteısiz ǵoı?
– Árıne, tólenýi kerek. Qazirgi tańda osy máseleni barynsha kóterip, aıtyp júrmiz. Áıel azamattardyń sábıli bolyp, 3 jylǵa dekrettik «demalysqa» shyqqanyn demalyspen shatastyrmaýymyz kerek. Óıtkeni úsh jyl boıy balanyń kútimimen aınalysý ońaı sharýa emes.
Búginde kóptegen áıel-analar balalary bir jasqa tolǵannan keıin kútýshi jaldap, jumysqa shyǵýǵa tyrysady. Kútýshi jaldaýǵa jaǵdaıy kelmegender jas balasyn enelerine tastap, jumysyn jalǵastyryp júrgenin kórip júrmiz.
Kez kelgen ana bala kútýshisin jaldasa, oǵan aqy tólenedi. Al olar ózderi bala kútimimen aınalyssa, ony tegin jumys retinde qabyldaımyz.
Búginde elimiz adam kapıtalyn damytýǵa basa mán berip otyrǵan ǵoı. Adam kapıtalynyń bastaý qaınarynda bala kútimi men tárbıesi turatynyn esten shyǵarmaýymyz kerek. Eger áıel-analardyń balalarǵa durys tárbıe beretin múmkindigi bolsa, olar qoǵamǵa aqyl-oıy damyǵan sanaly azamat daıyndap beredi.
– Búginde áıelderge qatysty zorlyq-zombylyq oqıǵalary jıi kezdesip jatatyny jasyryn emes. Osyndaı qoǵamǵa jat qylyqtar qalaı paıda bolady?
– Ras, qazir áıelderge qatysty zorlyq-zombylyq áreketteri kezdesip qalady. Bul máselemen memleketimiz kúresip jatyr. Menińshe, kez kelgen osyndaı oqıǵanyń astarynda áleýmettik qıynshylyq jatady. Aıtalyq, jumys istep, ózi aqsha taýyp júrgen ana sábıli bolǵannan keıin, bala baǵyp, kúıeýiniń qolyna qarap qalady. Osydan keıin keıbir jas analar ózine kúndelikti qajetti kosmetıkasy men gıgıenalyq zattaryn alý úshin kúıeýinen aqsha suraýǵa májbúr bolady. Buǵan otbasynyń basqa da shyǵyndary qosylǵannan keıin er-azamattyń tapqan tabysy jetpeı, jas otbasy qıyndyqqa tap bolatyny anyq. Osydan keıin turmystyq deńgeıdegi urys-kerister paıda bolady. Keıde munyń sońy eriniń zaıybyna qol kóterip, zorlyq kórsetýimen aıaqtalyp jatatyny janǵa batady.
Eger jas otbasylardyń shańyraǵy ortasyna túspesin, turmystyq deńgeıdegi zorlyq-zombylyqtardyń túbirine balta shapqymyz kelse, sábıli bolǵan analarǵa balalardyń búldirshinderi 3 jasqa tolǵansha járdemaqy tóleý máselesin sheship berýimiz kerek. Sol kezde otbasynda kezdesetin turmystyq zorlyq-zombylyqtardyń aıtarlyqtaı tómendeıtinine senimdimin.
– Sizdińshe, jas sábıi bar analarǵa járdemaqy tólep, bala tárbıesimen alańsyz aınalysýyna jaǵdaı jasap, turmystaǵy zorlyq-zombylyqtardy tyıýǵa bola ma?
– Mundaı áreket turmystyq zorlyq-zombylyqty túbegeıli joq qylady dep kesip aıtýǵa bolmas. Biraq zorlyq-zombylyqtyń aıtarlyqtaı tómendeýine septigin tıgizetinine senimdimin. Bala kútimi úshin beriletin járdemaqy qalaly jerde otbasy búdjeti úshin anaý aıtqandaı kóp aqsha emes shyǵar. Biraq aýyldy jerde turatyn halyq úshin memlekettiń járdemaqysy otbasy úshin aıtarlyqtaı qoldaý bolatynyn umytpaýymyz kerek.
Jasyratyny joq, qazir aýylda memlekettiń járdemaqysyn alý úshin ústi-ústine bosanyp, kópbalaly otbasy atanyp, memlekettiń balalarǵa beretin járdemaqysyn talǵajaý etip otyrǵan otbasylar bar. Bul ashshy da bolsa shyndyq. Kez kelgen áıel adamnyń jıi bala kóterip, bosanýy densaýlyǵyna aýyr tıetinin de umytpaýymyz kerek. Aýyldaǵy áıel-analar ózderine úsh jyl boıy dekrettik járdemaqy tólenetinine senimdi bolsa, olar júktilikti josparlap, densaýlyǵyn qaraýǵa múmkindik alady. Memleket jas bosanǵan analardyń ekonomıkalyq turǵydan táýelsizdigin qamtamasyz etýge kúsh salýy kerek dep esepteımin. Kez kelgen ana múmkindigi bolsa, bos ýaqytyn balasyna arnap, onyń boıynda buǵyp jatqan qasıetterin ashýǵa tyrysady. Qazir qalada kóshege shyqsańyz, balasyn túrli úıirmelerge jetektep apara jatqan analardy kóresiz. Osyǵan qarap bala tárbıesimen aınalysý úshin analardyń ýaqyty men azdaǵan bolsa da qarjylaı múmkindigi bolýy kerek dep esepteımin. Mundaı ıgilikke aýyl men qaladaǵy analar birdeı qol jetkizýi kerek.
– Áńgimeńizge raqmet!
Suhbattasqan Nurlan JUMAHAN
