Ekinshi Dúnıejúzilik soǵystan keıingi Eýropa jerindegi eń iri soǵysty óz oraıyna paıdalanǵan Batys álemi Reseıdi qursaýlaýǵa kóshti.
Soltústik kórshi Batys elderine jáne olarmen seriktes memleketterge qatynaı almaıdy. Qurlyqtaǵy, teńizdegi, sondaı-aq áýedegi joldar tolyq jabyldy.
Bul jaǵdaı Qazaqstan men QHR 2013 jyldan beri ilgeriletip kelgen "Bir beldeý, bir jol", "Batys Qytaı – Batys Eýropa" halyqaralyq dálizderine núkte qoıǵandaı. Sebebi olardyń bári Reseı aýmaǵy arqyly ótedi.
Biraq qos kórshi jahan jurtshylyǵyna jıirkenishti bolyp ketken odaqtasyn bul jobalardan alastatýdyń jolyn tapqandaı. Bul týraly reseılik aqparat quraldary da kijine jazýda.
Sonymen shyń eli Reseı aýmaǵyn aınalyp ótip, júkti Germanıaǵa deıin jetkizetin jańa júk temirjol marshrýtin iske qosty. Ol boıynsha alǵashqy júk poıyzdary QHR-diń Shensı provınsıasyndaǵy Sıan qalasynan bastap, Qazaqstanǵa keledi, shekarada júk vagondary qazaqstandyq relske turyp, jerimiz arqyly Kaspıı teńizine deıin jetedi. Ári qaraı júk Aqtaý teńiz portynda kemelerge tıelip, Ázirbaıjanǵa jol tartady. Sol jerde qaıtadan temirjol kóligine tıeledi de, Grýzıa, Rýmynıa, Vengrıa, Slovakıa jáne Chehıa arqyly Germanıanyń Mangeım qalasyna attanady.
Bul rette Grýzıanyń, Rýmınıanyń Qara teńizdegi porttaryn da paıdalaný kózdelgen. Qalaı bolǵanda, búkil baǵdar Reseıdi aınalyp ótedi, oǵan múldem táýelsiz bolady.
Temirjol jáne teńiz kólikterin aralastyra, úılestire paıdalanatyn bul marshrýttiń jalpy uzyndyǵy 11,3 myń shaqyrymdy quramaq.
Árıne, bul bastapqy baǵyttan uzynyraq: Qytaı, Qazaqstan, Reseı, Belarýs, Polsha jáne Germanıa arasyn jalǵaıdy dep kútilgen "Bir beldeý, bir joldyń" uzyndyǵy 9447 shaqyrym bolady dep kútilgen.
Biraq postkeńestik keńistiktegi 3 memlekettiń aýmaǵy qantógisti, surapyl soǵysqa tartylǵan shaqta daǵdarǵan halyqaralyq tasymalǵa jan bitirý úshin jańa marshrýttiń ózi jetýge tıis.
Sıan kedendik basqarmasynyń málimetinshe, alǵashqy synaq poıyzy 13 sáýirde jolǵa shyqty. 42 konteınerge toltyrylǵan jalpy salmaǵy 316 tonna bolatyn sporttyq taýarlardy nemisterge jetkizipti.
"Osylaısha, jańa marshrýt Qytaı kásiporyndary úshin eýropalyq elderdiń naryǵyn ashty. Bul Qytaı men Eýropa arasynda taýar tasıtyn júk poıyzdaryna arnalǵan 16-shy baǵdarymyzǵa aınaldy. Ol Qazaqstan jeri arqyly ótedi", – dep habarlady Shina.org úkimettik portaly.
"Bul jańa marshrýttiń bir ereksheligi ol Qytaıdan shyqqan poıyzdar sırek júretin elder men óńirlerdi basyp ótedi. Mundaı tasymaldyń tıimdiligi joǵary, al shyǵystar qysqarady. Osy marshrýt qazirgi kúrdeli jaǵdaıda eksportty keń jolǵa qoıýǵa múmkindik beredi", – dep naqtylady "Jýıan" halyqaralyq logıstıkalyq kompanıasy.
Qazaqstandyq júk tasymaldaýshy kompanıanyń logıstıka boıynsha menejeri Sergeı Kýznesov bir jaıtty eskertti. "Birden aıtalyq, ázirge bul jolmen negizinen qytaılyq júk tasymaldanady: konteınerler QHR-dan lyq tolyp keledi, oǵan qazaqstandyq taýardy qosý qıyn. Biraq marshrýttiń ashylyp, jolǵa qoıylýynyń mýltıplıkatıvti tıimdiligi bar. Onyń izimen Qazaqstan Aqtaý porty arqyly óz júkterimizdi Batys elderine attandyra alady. Al keri qaıtqan jolda Eýropadan bul konteınerlerdiń kóbi bos keledi, demek, ony Eýropadan taýar ımporttaý úshin, sonymen qatar ary qaraı shyǵys kórshige júk tasymaldaý úshin paıdalaný jolyn qarastyrǵan jón. Sondaı-aq Qazaqstan júk tranzıtinen de tabys taba alady", – deıdi S.Kýznesov.
Onyń málimetinshe, juńǵo elinen júk jóneltýshiler Eýropalyq Odaqqa baǵyttalǵan júkterin Reseı arqyly tranzıtpen jóneltýdi toqtatty. Buǵan deıin dástúrli túrde Qazaqstan jáne Reseı aýmaǵymen Batysqa júgin tasymaldaǵan qytaılyq óndirýshiler naýryz aıynan beri teńiz jáne avtokólik tasymalyna jappaı aýysa bastapty.
Reseılik sarapshylar budan ıdeologıalyq astar izdep otyr. "Jalpy Reseıdi aınalyp ótetin baǵyttardy damytý máselesi Qazaqstan, Qytaı, Ortalyq Azıa elderiniń jeke kelissózderinde birazdan kóterilýde.
OA-dan Reseıge táýelsiz bolatyn baǵytty tartýdy Túrkıa da ilgeriletýde. Buǵan deıin munyń bári qarjyǵa tireldi: mol ınvestısıa kerek, ony kim quıady? Sebebi Aqtaý portynyń jáne Ázerbaıjan porttarynyń ótkizý qabiletin arttyrý qajet. Sonda ǵalamat jobalardy qolǵa alýǵa bolady.
Eger buǵan deıin Ortalyq Azıaǵa Reseı ústemdik etse, endi kóshbasshylyq tizgin Qytaı men Túrkıaǵa kóshýde. Túrkıa túrli resmı, beıresmı toptar men kúshter arqyly "túrki áleminiń" mádenı birligi ıdeologıasyn ilgeriletse, QHR Reseıdi syrt qaldyratyn temirjol baǵyttary sekildi ekonomıkalyq jobalarmen yqpalyn kúsheıte beredi", – deıdi reseılik ekonomıs Artem Vasılev.
Onyń dereginshe, Qytaı jalǵyz "Sıan (QHR) – Mangeım (Germanıa)" temirjoly marshrýtimen shektelmeıdi. Budan bólek, "Temirjoldyq Jibek joly" jobasy Sıan qalasynan Qazaqstan, Ázerbaıjan. Grýzıa arqyly Túrkıaǵa deıingi aralyqty qosýǵa tıis.
Alǵashqy poıyz 2020 jyly saparlap, joldy baǵamdap qaıtty. Kaspıı teńizin parommen kesip ótip, 8 693 shaqyrym júrip, shyń elinen Túrkıaǵa deıin 12 kúnde jetti. 2021 jyly onymen úsh-tórt ret poıyz qatynady.
Buǵan qosa, Qytaıdan Qyrǵyzstan, Ózbekstan arqyly Túrkıaǵa jáne Parsy shyǵanaǵyna shyǵatyn temirjol baǵyty pysyqtalýda. Onyń qurylysy Qyrǵyzstandaǵy ekonomıkalyq daǵdarysqa tireldi. Qytaı aldynda onsyz da úlken qaryzǵa batqan qyrǵyz eli osy joldy óz aýmaǵy arqyly jalǵaıtyn 270 shaqyrymdyq temirjoldy tóseı alǵan joq.
Bastapqy baǵalaýlar bul temirjoldyń qurylysy 1,5 mıllıard dollarǵa túsetinin kórsetken, keıin ol qun 4,5 mıllıardqa jetti. Álemde metal baǵasy jáne basqasy kúrt qymbattap ketkenin eskersek, sarapshylar alda joba quny 8 mlrd dollarǵa jetýi múmkin.
Halyqaralyq dálizderdi aımaqta Qazaqstan ǵana ıgere alady, onyń ózinde halyqaralyq qarjy ınstıtýttarynan qaryz tartty. Negizi, bul baǵyt Reseıdi ǵana emes, Qazaqstandy da aınalyp ótedi. Ol ashylsa, qazaqstandyq baǵytqa qaraǵanda júk Qytaıdan Túrkıaǵa áldeqaıda qysqa ýaqytta jetkiziledi, ári tasymal baǵasy da arzandaý.
Sondyqtan Qazaqstan ol jobaǵa qoldaý kórsetpegendi jón kórdi. Qazaqstan men Qytaıdan júkterdi Reseıge soqtyrmaı tasymaldaýǵa Ýkraına da yntyq bolyp otyr. Áıtpese, Ýkraınaǵa arnalǵan júkterimizdi Reseı túrli syltaýmen óz aýmaǵynan ótkizbeı tastap júr.
Atap ótetin jaıt, taıaýda, 21 sáýirde Qytaıdyń "Boao Azıa forýmynyń" plenarlyq sesıasyna beınebaılanys arqyly qatysqan Úkimet basshysy Álıhan Smaıylov Azıa elderin Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵdaryn belsendi túrde paıdalanýǵa shaqyrdy.
Á.Smaıylov "Bir beldeý, bir jol" bastamasy aıasynda yqpaldastyqqa endi joǵarǵy serpin berýdi usyndy. "Qazaqstan "Jibek jolynyń ekonomıkalyq beldeýiniń" negizgi býyny retinde halyqaralyq tranzıttik tasymaldardy úzdiksiz kúsheıtedi.
Osyǵan baılanysty sheteldik áriptesterge tasymaldaý qaýipsizdiginiń joǵary talaptaryna jaýap beretin jáne júkterdi transkontınentaldyq tasymaldaýǵa degen suranysty tolyq kólemde qamtamasyz etýge qabiletti Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵdaryn belsendi túrde paıdalanýdy usynamyz", – dedi Qazaqstan Premeri. Olaı bolsa, halyqaralyq tasymal tizbeginen qıanatshyl Reseıdi shyǵaryp tastaýdyń qajettiligin Azıa elderi túsingenge uqsaıdy. Túsinýmen shektelmeı, tıisti is-qımylǵa kiristi.
Janat ARDAQ
