Qudaılar Sızıfke orasan zor tasty taý basyna domalatyp shyǵarýdy buıyrdy. Biraq tas óz salmaǵymen qaıtadan tómen qaraı domalap túsedi. Onyń bul úmitsiz jumystan asqan qorqynyshty jazanyń joqtyǵyna senýge degen dáleli bar edi. Eger Gomerge sensek, Sızıf shyndyǵynda eń aqyldy, zerek adam. Biraq jáne bir nusqada oǵan jol jasaý jumystary júkteledi.
Alber KAMÚ, fransýz jazýshysy, Nobel syılyǵynyń ıegeri
Budan eshqandaı qaıshylyqty kórýge bolmaıdy. Onyń ne úshin tozaqta úmitsiz eńbek etýshige aınalyp qalǵany týraly birkelki pikir de joq. Basynda ol qudaıǵa qurmet etpedi dep aıyptalǵan, ol qudaıdyń qupıalyǵyn urlady. Asonıanyń qyzy Egıfany Iýpıter urlap ketedi. Egıfanyń ákesi qyzynyń joǵalǵanyna qatty azaptanyp Sızıfqa aıtady. Sızıf shyndyqty biletin, eger ol Korınf qalasyna sý jetkizetin bolsa, oǵan bolǵan jaıdy ashatynyn aıtady. Demek, aspan naızaǵaıyna qaraǵanda sýdyń paıdasy zor ekenin jaqsy túsinetin, sol sebepti ol tozaqta jazalandy.
Gomer jánede Sızıf jan alýshy Tanatty shynjyrmen buǵaýlap tastady deıdi. Tozaq qudaıy Apýlý óziniń tynysh jáne ish pystyrar jaǵdaıda qalýyna shydaı almaı soǵys qudaıyn jiberdi, ol ajal qudaıyn buǵaýdan azat etti.
Sızıf óler aldynda áıeliniń súıispenshiligin synap kórmekshi bolǵan degen kózqaras bar. Ol áıeline óziniń tánin jerlemeýdi jáne qurbandyq shalmaýdy buıyrady, ózi tozaqtan biraq shyǵady. Ol tozaqta bóten adamdy súıýden tartqan azaptan qasirettendi. Birde tozaq qudaıynyń taǵyna jaqyndap keldi de, shalynbaǵan qurbandyqtar úshin jer betine qaıtyp áıelin jazalaýǵa ruqsat aldy. Biraq móldir sýlardy, shýaq sepken kún nuryn, tolqyǵan teńizderdi kórip tozaq túnegine qaıtqysy kelmedi. Ózin tozaqqa shaqyryp jetken azaptaǵysh dybystardy, ashýly eskertýlerdi de elemedi. Ol teńiz jaǵasynda teńiz tolqyndaryna qarap, jerdiń meıirimdi qushaǵynda taǵy biraz jyl ómir súrdi. Qudaıdyń buıryǵy júzege asyp, Merkýrıı aqyldy adamdy jaǵasynan ustap baqytty ómirden alyp shyǵyp, tozaqqa kirýge májbúrleıdi. Ol úshin tozaqta úlken bir tas daıarlanyp qoıylǵan edi.
Sızıftyń eń durys isi kúshti qushtarlyǵynyń jáne jan azabynyń bolǵany. Sızıftyń qudaıdy masqara qylýy, ólimdi jekkórýi, tirshilikke eren mahabbaty ony azapty jazaǵa dýshar etti. Búkil adamdardyń barlyǵy ónimsiz qulshynystar jasaıdy, bul ómirge degen qushtarlyq sebebinen bolǵan. Sızıftyń tozaqtaǵy ómiri týraly biz eshteńe aıta almaımyz. Ańyzdardyń paıda bolýyndaǵy sebep – ómirdiń ózindegi ıdeıalardy alyp shyǵý. Bul ańyzdan adamdardyń kóretini shynyqqan tánniń úlken tasty birneshe júz márte kóterýi, qaıta domalap ketken tasty bar kúshimen joǵary ıterýi. Adamdardyń kóretini tasqa bekem jabysqan álpet jáne ıek, batpaqqa bylǵanǵan, jerge sińip bara jatqan aıaq, eki sheke ashylyp kúshene bastaǵanda batpaqqa batqan qolmen bútin deneniń áreket jasaýǵa tosalǵy bolýy. Bul jerde ótken zaman jáne qarańǵy mekende ólshenetin uzaq ýaqytqa sozylǵan kúrestiń aqyrlasýy bolmaǵandyqtan, maqsat iske asqan. Keıin Sızıf tastyń tý eńiske domalap túsip ketkenin kóredi. Ol kezde tasty qaıtadan taý shoqysyna qaraı domalatatyn edi.
Ol taý etegine qaraı túsip kele jatyr, onyń qaıtyp kelip, bir sát tynystap alýy meni ózine qyzyqtyra tústi. Tasqa bekem jabysyp, azap tańbasy kóringen álpetiniń ózi tasqa aınalyp ketkendeı. Men onyń taýdan túsip, aýyr ári birkelki qadammen máńgi boljaı almaıtyn azapqa qaraı júrgendigin kórdim. Bul bir sáttik tynystap alý oraıyna uqsaǵanymen, báseke maıdanynyń ashylýy onyń azabyna uqsas qaıta paıda bolatyn edi. Bul sanadaǵy bir sát edi. Árbir áreketinde ol taýdan aırylyp, aqyryn-aqyryn qudaıdyń terıtorıasyna jutylyp bara jatsa da, óz ómirinen úmitti edi, álgi aýyr ári orasan zor tastan da myǵym bolatyn.
Eger osy sebepten taý baýraıy birde qaıǵyly bolsa, ol da qýanysh bolmaq, bul sóz ár sát shekten asyp ketpegen. Men jáne bir joly Sızıf tasynyń janyna qaıtyp kelgenin, qaıtadan qasirettiń bastalǵanyn oılaımyn. Kórinisterdiń ózi estelikke aınalyp, baqyttyń shattyq áýeni kóp qaıtalanyp ketkende, adamdar júregine muń uıalaı bastaıdy. Bul tastyń jeńisi hám ózi bolmaq.
Eger bul ańyz tragedıa bolatyn bolsa, bas keıipkerdiń sanalylyǵy sebebinen boldy. Ras, eger nátıje shyǵaramyn degen úmit ony ózine táýeldi etip alsa, onyń azaby jáne qaı jerde bolmaq? Al búginde adamdardyń maǵynasyz áreketi úzdiksiz qaıtalanýda, bundaı taǵdyrda tragedıadan esh kem emes. Tek sanamen sezingen jaǵdaıda ǵana – osynyń bári tragedıa. Sızıf qudaılar ishinde jańashyl bolǵanymen, bıligi joq, múmkin qudaılar úshin búlikshil. Ol óziniń qasiretti haliniń qaı deńgeıde ekenin baǵamdaıdy, mine, bul onyń taý baýraıynda oılaıtyny, azapty oıaný sanaǵa túrtki salǵanmen, mazaqqa ushyramaıtyn taǵdyr joq!
Eger osy sebepten taý baýraıy birde qaıǵyly bolsa, ol da qýanysh bolmaq, bul sóz ár sát shekten asyp ketpegen. Men jáne bir joly Sızıf tasynyń janyna qaıtyp kelgenin, qaıtadan qasirettiń bastalǵanyn oılaımyn. Kórinisterdiń ózi estelikke aınalyp, baqyttyń shattyq áýeni kóp qaıtalanyp ketkende, adamdar júregine muń uıalaı bastaıdy. Bul tastyń jeńisi hám ózi bolmaq. Sheksiz qaıǵynyń salmaǵy adamǵa mańyzdy mindetke degen jaýapkershilikti umyttyrady, mine, bul Gefımp baqshasynyń túni. Biraq moıyndalǵannan keıin adamnyń bolmysyn tastalqan etetin aqıqat joǵaldy. Sonymen Edıf óz shyndyǵyn bilmeıtin kezinde taǵdyrǵa boıusynǵan edi, shyndyqty bilgennen keıin onyń qasireti bastaldy. Sonymen bir ýaqytta ol maqsatsyz, úmitsiz túrde ózimen álemdi baılanystyryp turǵan birden bir dáneker qyz balanyń názik saýsaqtary ekenin ańǵardy. Osydan keıin úreıli jaza maıdanyna shyqty. «Sansyz azap maıdanynyń ashylýy meniń kóz jasymdy sarqýmen qatar rýhymdy bekemdep, nátıje jaratýymnyń tiregi boldy. Bulardyń barlyǵy shynynda jaqsy eken», sol sebepti Sofokldiń Edıpine, Dostoevskııdiń Krylovyna uqsas maǵynasyz jeńisin syılaıdy. Erte dáýirdegi danalyq, qazirgi dáýirdegi qaharmandyqty somdaıdy. Adamdardyń maǵynasyzdyqty baıqaýyn maǵyna jónindegi baqyt sózdigine engizý emes, biraq tek bir dúnıe bar, baqyt pen maǵynasyzdyq álemniń egiz uǵymy ekenin paryqtamasaq bolmaıdy. Baqytty tek sanasyzdyqtyń baıqalýyn minbe qylady deý de qate, kerisinshe oqystan maǵynasyzdyqty eske alý sezimi baqyt sebebinen bolady. «Men bári jaqsy bolar dep oılaımyn!». Edıptiń osy sózinde aıtylǵan minsiz úkim adamdardyń jabaıy ári shekti álemine túrtki salyp, eshnárse joq, sheksizdikte bolmaǵan deıdi. Ol qudaıdy dúnıeden qýyp shyǵyp qaıtyp kelgende, narazylyqpen ónimsiz eńbekke bolǵan mahabbatyn alyp keldi. Ol taǵdyrdy adamdardyń óz máselesine aınaldyryp qoıǵan, sondyqtan bul másele sózsiz adamdar arasynda sheshim tabýy kerek.
Sızıftiń taǵdyry ózine tıesili, onyń tasy – óziniń menshigi. Sondaı-aq, absýrd adamy óziniń azabyn oılaǵanda barlyq nárseni qudaıdaı tynyshtyqqa aınaldyryp jiberedi. Kenet tynyshtyq ornyna kelgen álemde, jer betinde jóńkilip júrgen álsiz dybystardyń barlyǵy ushyp shyǵady.
Sızıftiń taǵdyry ózine tıesili, onyń tasy – óziniń menshigi. Sondaı-aq, absýrd adamy óziniń azabyn oılaǵanda barlyq nárseni qudaıdaı tynyshtyqqa aınaldyryp jiberedi. Kenet tynyshtyq ornyna kelgen álemde, jer betinde jóńkilip júrgen álsiz dybystardyń barlyǵy ushyp shyǵady. Sana astyndaǵy jasyryn aıǵaı ártúrli bet-beıneniń jeńisi úshin úlken burylys jáne zor bedel. Kóleńkesiz kúnniń bolmaıtyny sekildi,beıne qarańǵy túndi de túsiný kerek. Iá, absýrd adamy «ıá» deıdi, biraq onyń qulshynystary bul jerde toqtap qalmaıdy. Eger jeke adamnyń taǵdyry bar bolsa – tipti de keremet múmkindiginiń bolmaýy, eń bolmaǵanda óziniń kóńili tolmaıtyn tómen taǵdyrynyń bolmaýy bilerlik nárse emes, onyń biletini basqalarǵa qaraǵanda óz tirshiligine qojaıyn ekendigi. Adamdar óz ómirindegi ádemi shaqtardy eske alsa, Sızıf óziniń tasynyń janyna baryp, óz taǵdyryn jasap shyqqan. Bir jup ózara baılanysy bolmaǵan áreketterdi sana súzgisinen ótkizedi. Bul hal onyń shyǵarmashylyǵy bolyp, óziniń ótkenin estelik kózderimen baılanystyrýǵa tyrysqanymen, óziniń ólimi jaǵynan shektemege ushyrap otyrady. Búkil adamzattyń túpki mánine sengen áreketteri jóninde, kimge túnde júrýge bolmaıdy degenin bilý qıalynda qarbalas bolyp ketedi. Tas jánede domalaı beredi...
Men Sızıfti taý baýraıynda qaldyrdym, adamdar túbi bir óz jaýapkershiligin baıqaıdy. Biraq Sızıftiń adamdarǵa úıretetini qudaıdy moıyndap, tas kóterýge bolǵan adaldyǵy. Sızıf barlyq nárse uqsas dep qaraıdy, sonymen birge ol úshin alyp aıtqanda qojaıynsyz álemde bostan-bos ónimsiz áreket bolmaıdy. Tastyń árbir bólshekteri, keshki taýdy búrkegen árbir taý jynystarynyń bólshekteriniń ózi bir dúnıeni quraıdy. Taý shoqysyna qarap umtylý kez kelgen adamnyń bolmysynda saqtalǵan, adamdar Sızıftiń qýanyshy jóninde oılaýy kerek.
Daıyndaǵan Shalqar Dáýletkeldi
