Jol jáne kólik ınfraqurylymyn damytý, áýejaılardy jańǵyrtý, qoǵamdyq kólikti jaqsartý, qatty turmystyq qaldyqtardy, tıimdi basqarý jáne jylý elektr ortalyqtaryn jańartý – bul jáne basqa da máseleler búgingi kúni Shyǵys Qazaqstan oblysy turǵyndaryn alańdatýda. Atqarylǵan jumystardyń qorytyndysy, aldaǵy josparlar jáne basym jobalar týraly SHQO ákiminiń orynbasary Baqytjan Baıahmetov aıtyp beredi.
– Óńirdegi ózekti másele – jol. Shyǵys Qazaqstanda jol jelisin jańǵyrtý men kólik ınfraqurylymyn damytý úshin qandaı sharalar qabyldanyp jatyr?
– Shyǵys Qazaqstan oblysy kólik logıstıkasynda mańyzdy ról atqarady, sebebi ol Reseı men Qytaı arasynda ornalasqan. Sońǵy ýaqytta osy róldi nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan ınfraqurylymdyq jobalar belsendi damyp keledi.
Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń tapsyrmasymen salynǵan Buqtyrma kópiriniń paıdalanýǵa berilýi – oblys úshin mańyzdy jetistik. Bul nysan logıstıkany edáýir jaqsartady. Sonymen qatar Katonqaraǵaı men Zaısanda jańa áýejaılardyń qurylysy bastaldy. Atalǵan jobalar óńirdiń týrısik áleýetin ǵana emes, kólik ınfraqurylymyn da kúsheıtedi.
– Bul jobalar qalaı damyp jatyr?
– 28 naýryzda kólik mınıstri Marat Qarabaev jumys sapary aıasynda jańa nysandardyń, sonyń ishinde áýejaılardyń qurylysyn resmı túrde iske qosty. Barlyq jumystar bekitilgen jobalyq-smetalyq qujattama boıynsha tájirıbeli merdigerlerdi tarta otyryp júrgizilýde, al qarjylandyrý «Qazaeronavıgasıa» RMK tarapynan qamtamasyz etilýde.
Sonymen qatar óńirde joldardy jańǵyrtý jumystary belsendi túrde jalǵasyp jatyr. Mysaly, Qalbataý – Maıqapshaǵaı mańyzdy avtojolynyń qurylysy aıaqtalýǵa jaqyn. Osınov asýy aınalma jolynyń rekonstrýksıasy jáne «Maıqapshaǵaı» baqylaý-ótkizý pýnktiniń jańǵyrtylýy júrgizilýde.
– Taǵy qandaı jol jobalary josparlanyp otyr?
– Marqakól kóline qoljetimdilikti jaqsartý maqsatynda Marqakól – Uranqaı joly kúrdeli jóndelip, uzyndyǵy 120 shaqyrymdyq Aýstrıalyq jol ınfraqurylymy jaqsartylady. Sondaı-aq Rıdderge, Shemonaıhaǵa jáne Abaı oblysy baǵytyndaǵy Semeıge aparatyn joldarda jóndeý jumystary jalǵasyp jatyr.
Ótken jyly, ıaǵnı Jol jyly retinde jarıalanǵan kezeńde rekordtyq 710 shaqyrym jol jóndeldi. Bıyl taǵy 870 shaqyrym jol jóndeýden ótkiziledi. Bul jumystar respýblıkalyq ta, jergilikti mańyzy bar joldardy da qamtıdy.
– Óńirde kólik ınfraqurylymy boıynsha taǵy qandaı bastamalar bar?
– Jol jobalarynan bólek, «Maıqapshaǵaı» jáne «Úbi» ótkizý pýnktteri mańynda kedendik qoımalar qurý máselesi qarastyrylýda. Bul syrtqy saýdany jaqsartýǵa yqpal etedi. Sonymen qatar biz ózen qatynasyn qaıta jandandyramyz, bul kórshi eldermen ekonomıkalyq baılanystardy nyǵaıtady.
Jeke ınvestısıalar aıasynda Óskemende jáne óńirdegi taý-shańǵy kýrorttarynda aspaly arqan jolyn salý jobalary qarastyrylýda. Bul óńirdiń týrısik tartymdylyǵyn arttyryp, kólik qatynasyn jaqsartýǵa kómektesedi.
– Al óńirde qoǵamdyq kólik salasy qalaı damyp jatyr?
– Ótken jyly qoǵamdyq kólik parki jańartyldy: 77 avtobýs jáne 26 shaǵyn avtobýs satyp alyndy. Bıyl taǵy 40 tehnıka satyp alynady, bul oblys turǵyndary úshin jolaýshylar tasymalynyń sapasyn jaqsartady.
Aıta keteıin, osy jobalardyń barlyǵy «tuıyq» óńir sanalatyn Shyǵys Qazaqstan oblysyn elimizdiń negizgi logıstıkalyq jáne ınfraqurylymdyq ortalyqtarynyń birine aınaldyrýǵa baǵyttalǵan. Biz bul ózgerister kólik qatynasyn edáýir jaqsartyp, óńirdiń ekonomıkalyq ósýine serpin beretinine senimdimiz.
– Baqytjan Kákenqajyuly, Óskemen qalasyndaǵy qatty turmystyq qaldyqtar polıgonynyń tolyp ketý máselesi búginde eń ózekti máselelerdiń biri bolyp otyr. Qala turǵyndaryn onyń ekologıalyq jaǵdaıǵa teris áseri alańdatady. Bul máseleni sheshý úshin qandaı sharalar qabyldanyp jatyr?
– Shmelóv Log aýdanyndaǵy qatty turmystyq qaldyqtar polıgony 1957 jyldan beri jumys istep keledi. Búgingi tańda bul jerde 7 mıllıon tonnadan astam qaldyq jınalǵan. 1997 jyldan bastap bul nysanǵa resmı túrde «Óskemenspeskommýntrans» JSHS qyzmet kórsetedi. Ol oblystyq ekologıa departamenti bergen emısıa ruqsaty boıynsha jumys isteıdi.
Alaıda qazirgi qoldanystaǵy zańnama ekologıalyq standarttardyń joǵary bolýyn talap etedi. Qazirgi ýaqytta qaldyqtardy kómý lımıtteri birneshe esege qysqartyldy: eger buryn jylyna 70 myń tonnaǵa deıin qabyldansa, 2025 jylǵa qaraı bul kólem 11,4 myń tonnadan aspaýǵa tıis.
Júktemeni azaıtý maqsatynda qazirgi ýaqytta qaldyqtardy ornalastyrý normatıvteri qaıta qaralyp, polıgondy jańǵyrtýdyń múmkin bolatyn nusqalary nemese qoqysty qaıta óńdeýdiń jańa tásilderi talqylanýda. Biz baqylaýshy organdarmen keńesip, qazirgi zamanǵy ekologıalyq qaýipsiz sheshimderdi qarastyryp jatyrmyz.
– Jańa polıgon salý josparda bar ma? Eger bar bolsa, bul úderis qandaı kezeńde?
– Iá, qazirgi qoldanystaǵy polıgon óz múmkindigin taýysty jáne rekýltıvasıalaýǵa jatady. Qazirgi kezde biz jańa zamanaýı polıgon salýǵa arnalǵan jer telimin belsendi túrde izdestirip jatyrmyz.
Aıqyn talaptar bar: jer ýchaskesi turǵyn úıden kem degende 1 shaqyrym qashyqtyqta, áýejaıdan 13 shaqyrymnan jaqyn emes, sý kózderinen 500 metrden alshaq ornalasýy jáne topyraqtaǵy jer asty sýy keminde 20 metr tereńdikte bolýy kerek.
Sonymen qatar qaldyqtardy óńdeý tehnologıasyn tańdaý jumystary júrgizilýde. Ekologıalyq jáne tehnıkalyq turǵydan qolaıly sheshim bekitilgennen keıin ǵana naqty oryn tańdalyp, qurylystyń bastalý merzimi anyqtalady.
– Oblysta Rıdder JEO-nyń jaǵdaıyna erekshe nazar aýdarylyp otyr. Bul kásiporyndaǵy qazirgi ahýal qandaı?
– Sońǵy eki jylda Rıdder JEO-da aıtarlyqtaı ózgerister oryn aldy. Jabdyqtardyń tozý deńgeıi 74,5%-dan 45,7%-ǵa deıin, al jylý jelileriniki 82%-dan 66,8%-ǵa deıin tómendedi. Bul aýqymdy jańǵyrtý jumystarynyń arqasynda múmkin boldy. 6 qazandyq pen 3 týrbına kúrdeli jóndeýden ótti, 19 shaqyrym jeli aýystyryldy.
2024 jyly Úkimettiń qoldaýymen aýqymdy jumys júzege asyryldy: eki qazandyq jóndelip, shamamen 13 shaqyrym jeli aýystyryldy, otyn jetkizý júıesi seısmıkalyq qorǵanyspen kúsheıtilip, jańǵyrtyldy. Bul jylytý maýsymynda jylý jetkizýdiń turaqtylyǵy men senimdiligin edáýir arttyrady.
