Bergeı – «Ryjyı Almaz» emes
Sot oryndary aǵaıyndy Bergeı Rysqalıev Atyraý oblysynyń ákimi bolyp turǵanda «memlekettiń 71 mıllıard teńgesin talan-tarajǵa saldy» dep aıyp taǵyp, syrttaı aıyp taqty. Munshama qyrýar aqshany aǵaıynda Rysqalıevter ózderi ǵana qaltaǵa baspaǵany belgili. Bul iske qatysy bar Atyraý oblysy ákiminiń burynǵy orynbasarlary Bolat Dáýkeev pen Asqar Ábdirov, Atyraý qalasynyń eks-ákimi Asqar Kerimov temir torǵa qamaldy. Osy sottan keıin kópshilik halyq Bergeı Rysqalıevti memleket qarjysyn qulqynyna quıǵan jemqor retinde tanı tústi.
Shyny kerek, Bergeı Rysqalıev úlken saıasatta munaıly óńirdiń ákimi bolǵannan keıin tanyla bastady. Oǵan deıin ol respýblıkalyq deńgeıdegi saıasatker retinde eshkimniń nazaryna ilikken joq.
Tipti, anyǵyraq aıtsaq, Bergeı Rysqalıev isti bolǵannan keıin jalpaq jurtqa tanyla bastady. Eger ol jemqorlyqpen isti bolmaǵanda kóp ákimderdiń biri bolyp, saıasat sahnasynda júre berer edi.
Ol ákim bolmaı turǵanda, isker kásipker retinde Batys óńirde ábden tanylǵany belgili. Aıtpaqshy, bizder Bergeı Rysqalıevti eske alǵanda toqsanynshy jyldardaǵy qylmystyq toptardyń serkeleri kóz aldymyzǵa elesteıtini jasyryn emes. Óıtkeni onymen jaqyn júrip, aralasqan aqyn-jazýshylar onyń Batystaǵy bedelin asyryp, ásireli áńgimelerin aıtqanda, kóz aldymyzǵa Bergeı men «Ryjyı Almaz» qatar elesteıtin.
Qalaı desekte, 90-jyldary bıznes bastaǵan azamattardyń qylmystyq toptarmen jıi joly túıiskeni anyq. Árkim óz bıznesin ózi qorǵaýy kerek edi. Óıtkeni ol kezde Úkimettiń ózgeniń dúnıesin qorǵaıtyndaı shamasy bolmady. Sondyqtan sol kezdegi talaı kásipkerler qylmystyq toptarmen tonnyń ishki baýyndaı aralasqany jasyryn emes. Osy rette Bergeı Rysqalıevtiń qylmystyq toptarmen baılanysyn betterine salyq qylyp basýdyń qajeti joq.
Mýsınniń shákirti
Aǵaıyndylar isti bolǵan kezde onyń qaryndasy Gúlsim Rysqalıeva Bergeıdiń 1991 jyly Almatydaǵy Sáýlet jáne qurylys ınstıtýtyn támamdaǵannan keıin birden týǵan jerine oralyp, jumysqa turyp eńbek jolyn bastaǵanyn jazǵan edi. Budan keıin kásipkerlik salaǵa myqtap den qoıǵan Bergeıdiń tasy órge domalap, óńirdegi beldi kásipkerge aınalǵanyn bilemiz. Ol araq-sharap, kólik, qurylys, munaı-gaz sektorynyń aınalasynda kásibin júrgizip, onshaqty jylda 4000 adam jumys isteıtin iri, usaq birneshe kásiporynnyń qojasyna aınalyp shyǵa keldi.
Árıne, mundaı bas aınaldyratyn karera jasap, tabysty kásipker atanýda oǵan aınalasyndaǵy qoldaýshylar aıryqsha yqpal etkeni anyq.
Bilikti kásipker retinde tanylǵan Bergeı Rysqalıevtiń saıasattaǵy mansabynyń ósýine Aslan Mýsınniń aıryqsha yqpal etkenin bárimiz bilemiz. Batystyń ashsa alqanynda, jumsa judyryǵynda ustaǵan Aslan Esbolaıuly bolmaǵanda Bergeıdiń ákim bolýy ekitalaı edi. Kerek deseńiz, Batystaǵy Bergeı syndy biraz jigittiń bıznes pen bıliktiń shyńyna shyǵýyna Mýsın aıryqsha qamqorlyq tanytty dep aıtýǵa bolady.
Aǵaıyndy Rysqalıevterdiń óli-tirisin bir bilse, Qazaqstandaǵy jaǵdaıdy Eýropanyń tórinen baqylaıtyn Aslan Mýsın bilýi tıis. Biraq Keńestik júıe kezinde tálim alyp, bıliktiń olımpine kóterilgen Aslan Esbolaıuly qashanda syrǵa berik jan ekenin bilemiz.
Ol – jas saıasatkerler sıaqty bılikpen bet jyrtysyp, Batysqa bas saýǵalaıtyn jandardyń qataryna jatpaıdy. Ol – demokratıany qalqan etip, ashyq maıdanǵan shyqpaıdy. Tasada jatyp, óziniń ýaqytyn kútedi. Biraq onyń kútken oraıly sáti bolyp-bolmaıtyny biz turmaq ózi de bilmeýi múmkin. Sondyqtan ol «Rysqalıevterge qatysty qupıany jaıyp salady» dep úmittenýdiń qajeti joq.
Tiri me, óli me?
Bastapqy áńgimemizge qaıta oralsaq. Sonymen aǵaıyndy Rysqalıevter óli me, tiri me? Bıliktiń áreketin ańdasaq, aǵaıyndylar bul dúnıede joq sekildi.
Eger olar shetelge qashsa, osy ýaqytqa deıin Muhtar Áblázov, Vıktor Hrapýnov syndy shań berip, tirshilik nyshanyn bildirer edi ǵoı.
Iá, Bergeı Rysqalıevtiń Muhtar Áblázov sıaqty úlken saıasatta oıyn júrgizip, Aqordaǵa ses kórsetetindeı jeke maqsaty bolǵan joq. Ol atynan at úrketindeı qylmystyq top quryp, bızneste mys-mys aqsha tapsa, bılikke eshqashan saıası ambısıasyn kórsetpedi. Onyń osy bir áreketi «aǵaıyndylar tiri» degen jalǵyz boljamǵa negiz bolatyny anyq.
Aıtpaqshy, Eýropadan Qazaqstandaǵy saıası jaǵdaılarǵa dúrbi salyp, óziniń oıyn aıtatyn marqum Rahat Álıev 2014 jyly kózi tirisinde aǵaıyndy Rysqalıevter «bul dúnıede joq» dep boljaman aıtyp, bul iske bılikti kinálaǵany esimizde.
Eldegi jaǵdaıdy bir kisideı biletin adamnyń bul sózinen keıin aǵaıyndy Rysqalıevter tiri degenge sena almaısyń. Jel soqpasa, shóptiń basy qımyldamasy anyq.
Memlekettiń 71 mıllıard teńgeden astam qarjysyn qoldy qylǵan adam eshqashan suraýsyz ketpeıtini anyq. Eger aǵaıyndylar shekara asyp, Eýropanyń bir memleketin panalap júrse, muny qaýipsizdiń qyzmeti bilse kerek edi. Mundaı jaǵdaıda bılik Interpolǵa saýyn aıtyp, aǵaıyndy Rysqalıevterdi izdeýde júrgen kóp sheneýnikterdiń qataryna qosar edi ǵoı. Biraq Interpoldyń tiziminde Rysqalıevter esimi joq. Soǵan qaraǵanda bizdiń bılik oryndary «ólgen» adamdy izdep, bas aýyrtýdy jón sanamaǵan syńaıly.
Osy bir jaıttardy saraptaı alatyn adamǵa «aǵaıyndy Rysqalıevter jer basyp júr» dep aıtyp sendire almasyń anyq.
Jańaózen...
Kópshilik aǵaıyndy Rysqalıevterdiń isi men Jańaózen oqıǵasyn jıi baılanystyrady. Shyndyǵynda, bul jerden qandaıda bir logıkalyq baılanysty baıqaý qıyn.
Saıası ortada eshqandaı saıası ambısıasyn kórsetpegen Bergeı Rysqalıevtiń kórshi oblystyń aýmaǵynda «búlik» shyǵarýǵa árekettenýi bul – qaterge bas tigý edi. Mundaı oqıǵalardyń sońy memlekettik tóńkeriske alyp keletini belgili. Muny Bergeı bilmedi deımisiz? Biledi. Sondyqtan onyń bul iske táýekel etýi (joǵarydaǵylar tapsyrsa da) ekitalaı dúnıe edi.
Shyndyǵynda Jańaózen oqıǵasynyń tutanýyna áleýmettik teńsizdik sebep bolǵanyn moıyndaýymyz kerek. Kezinde Tımýr Qulybaev Jańaózendegi tolqýlar oralmandardyń kesirinen oryn aldy dep aıtyp, artynsha tilin tisteı qoıǵany esimizde. Keıinnen bul iske Bergeıdiń qatysy bar ekeni jaıyndaǵy qaýeset el ishine tarap ketti.
Barlyq bylyqty Bergeıge artyp, saıasat sahnasyn tazartýǵa kúsh salǵan toptardyń áreketinen taǵy da aǵaıyndylardyń mert bolǵanynan habar berip turǵandaı ma?..
Siz qalaı oılaısyz?
Jarbol KENTULY
