Qazaqstannyń taýly óńirleri – İle Alataýynan bastap Altaı men Tán-SHan silemderine deıin – týrısik jáne ekonomıkalyq turǵydan zor áleýetke ıe aımaqtar. Bul – álemdik deńgeıdegi resýrs. Munda kóz toımas kórkem tabıǵat, qaıtalanbas landshafttar, flora men faýnanyń san alýandyǵy bar. Sonymen qatar bul aımaqtar jyl on eki aı boıy belsendi demalys pen densaýlyqty nyǵaıtý úshin taptyrmas múmkindik syılaıdy, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Alaıda tabıǵattyń osy bir mol jomarttyǵyna qaramastan, elimizdiń taýly óńirleri zamanaýı ınfraqurylymnyń ótkir tapshylyǵynan zardap shegip otyr. Tabıǵı áleýet pen shynaıy jaǵdaı arasyndaǵy osynaý úlken alshaqtyq tek týrızmdi emes, shaǵyn bıznes, kólik jáne ekologıa sıaqty ózge de ekonomıkalyq salalardyń damýyn tejeıtin júıeli máselege aınaldy.
Almaty keısi: bıikti paıdalanbaǵan etektegi qala
Almaty – taýly óńirdiń týrısik áleýeti men ınfraqurylym deńgeıi bir-birine sáıkes kelmeıtinin dáleldeıtin naqty mysal. İle Alataýy – qalanyń eń iri rekreasıalyq resýrsy, biraq ınfraqurylym tek jekelegen aýmaqtarda (Medeý men Shymbulaq) shoǵyrlanǵan.
- Arqanjol jumys isteıdi
- Qonaq úıler men dámhanalar bar
- Jol salynǵan
Alaıda osy shekteýli aýmaqtardan tys jerlerde:
- Belgilengen jaıaý júrginshiler men velosıped marshrýttarynyń tolyq júıesi joq
- Jabdyqtalǵan kórý alańdary, qaýipsiz joldar, baǵyt kórsetkishter jetkiliksiz
- Tanymal marshrýttar boıynda qarapaıym sanıtarlyq jaǵdaılar (dárethanalar, qoqys konteınerleri) qarastyrylmaǵan
- Qutqarý qyzmetteri men jedel áreket etý pýnktteriniń jumysy shekteýli
Týrıser úshin asa qyzyq, biraq az tanymal taýly aımaqtarmen (Alma-Arasan, Túrgen, Býtakovka jáne basqalary) kólik qatynasy nashar.
Nátıjesinde, jazda Shymbulaq, demalys kúnderi Kókjaılaý adamǵa lyq tolyp, shamadan tys júktemege ushyraıdy. Al ózge tamasha oryndar qaraýsyz qalyp, týrızm aǵynyn birkelki bólýge múmkindik berilmeı otyr.
Damýdy tejeıtin faktorlar
- Keshendi strategıanyń joqtyǵy
Týrızmdi damytýǵa qatysty jekelegen bastamalar men baǵdarlamalar bolǵanymen, búkil el aýmaǵyndaǵy taýly ınfraqurylymdy qamtıtyn tutas, biryńǵaı damý jospary joq.
- Qarjylandyrýdyń jetkiliksizdigi
Kóptegen ınfraqurylymdyq jobalar júıeli emes, tek núktelik túrde júzege asady. Ekologıalyq soqpaqtar men týrısik belgilerdi ornatýǵa búdjet qarajaty únemi jetpeıdi.
- Biryńǵaı standarttardyń bolmaýy
Ekologıalyq joldardy, álpınısik bazalar men kempıngterdi jabdyqtaýdyń ortaq standarttary bekitilmegen. Saldarynan ınfraqurylym, tipti bar bolǵan kúnniń ózinde, qaýipsizdik pen jaılylyq talaptaryna saı kelmeıdi.
- Jeke sektordyń az qatysýy
Jol, komýnıkasıa sıaqty bazalyq ınfraqurylymnyń joqtyǵy men búrokratıalyq qıyndyqtarǵa baılanysty ınvestorlar taýly jobalarǵa qyzyǵýshylyq tanytpaıdy. Al negizinde bul salada bıznesti turaqty damytýdyń múmkindigi zor.
Ekonomıka men ekologıaǵa áseri
Ekonomıkalyq shyǵyn: Qazaqstan ishki jáne syrttan keletin týrızmnen túsetin aıtarlyqtaı tabysynan aıyrylyp otyr. Infraqurylym durys jolǵa qoıylsa, taýǵa jaqyn óńirlerdiń JİÓ-niń 5–7%-yn qamtamasyz etýge qaýqary jeter edi.
Áleýmettik teńsizdik: taý týrızmi ınfraqurylymynyń joqtyǵynan qoljetimdi demalys barlyq adamǵa buıyrmaı otyr. Kópshilik qaýipsizdigi men jaılylyǵy qamtamasyz etilmegen joldarmen júrýge májbúr.
Ekologıalyq qaýipter: arnaıy joldar, sanıtarlyq jaǵdaı men baqylaý bolmaǵandyqtan, týrıser qorshaǵan ortaǵa úlken zıan keltirýde. Nátıjesinde – qoqys, ósimdikter men orman jamylǵysynyń búlinýi, sý kózderiniń lastanýy, orman órtteri jıilep barady.
Ne isteý qajet?
- Turaqty taý týrızminiń ulttyq tujyrymdamasyn ázirleý
Bul ınfraqurylymǵa, ekologıalyq basqarýǵa, aımaqtarǵa bóliniske, júris-turys erejelerine, monıtorıńke jáne ınvestısıalyq saıasatqa arnalǵan biryńǵaı standarttardy qamtýy tıis.
- Infraqurylymdyq master-jospar
Avstrıa, Shveısarıa, Túrkıa, Grýzıa sıaqty elderdiń tájirıbesin negizge alyp, joldar, soqpaqtar, servıstik jáne qaýipsizdik nysandaryn salý men jańǵyrtý boıynsha jol kartasyn jasaý qajet.
- Qoljetimdilikti sıfrlandyrý
Marshrýttardyń sıfrlyq kartalaryn qurý, mobıldi qosymshalar arqyly onlaın-brondaý, jedel kómek shaqyrý júıesin jasaý, kelýshilerdi esepke alýdy sıfrlandyrý.
- Jeke sektor jáne ÚEU-men seriktestik
Memleket bıznesti jáne ekologıalyq uıymdardy jeńildiktermen, kepildiktermen, ınfraqurylymdyq qoldaýmen jáne erekshe qorǵalatyn tabıǵı aýmaqtarda jumys isteýdiń biryńǵaı erejelerimen qamtamasyz etýi kerek.
- Ekologıalyq aǵartý jáne eriktiler qozǵalysy
Halyqpen jáne týrısermen júıeli jumys júrgizý mańyzdy: aqparattyq kampanıalar, ekologıalyq eriktilerdi qoldaý, jergilikti qaýymdastyqtardy osy iske tartý.
Qazaqstan taýlary – jaı ǵana kórkem landshaft emes. Bul – ulttyń densaýlyǵyn nyǵaıtýǵa sep bolatyn, turaqty damý men tabys kózin qamtamasyz ete alatyn ulttyq resýrs, erekshe baılyq.
Alaıda osy aımaqtardaǵy ınfraqurylym fragmentti, júıesiz ári qaýipsiz bolmaı turǵanda, biz tek ekonomıkalyq múmkindikterden aıyrylyp qana qoımaı, tabıǵatqa orny tolmas zıan keltirý qaýpimen de betpe-bet kelemiz.
Qazirgi zamanda qaýipsiz ári ekologıalyq taza taý ınfraqurylymyn qurý – jaı ǵana mindet emes, Qazaqstannyń Ortalyq Azıadaǵy týrızm habyna aınalýy úshin qajettilikke aınalyp otyr.
