Búginde adamzat balasy durys tamaqtanbaı, salaýatty ómir salytyn ustanbaǵandyqtan birqansha áleýmettik aýrýlardyń túri paıda boldy. Sonyń biri qant dıabeti. Qazaqtar sýsamyr dep ataıtyn bul dert jalǵyz Qazaqstanda ǵana emes, dúnıejúziniń ózge elderinde de keń taralyp, quzyrly oryndarynyń nazaryn aýdaryp otyr.
Kezinde qant dıabetimen jasy kelgen adamdar aýrýshy edi. Qazir sýsamyr derti orta jastaǵy adamdarǵa da úıirsek bolyp bara jatqany kópshilikti qatty alańdatyp otyr. QR Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń málimetine sáıkes, qazir elimizde qant dıabetine shaldyqqan adamdardyń sany 500 myńdy quraıdy eken. Ekonomıkalyq turǵydan belsendi 4-5 mıllıon halqy bar memleket úshin bul kórsetkish oılanatyn-aq jaǵdaı. Sondyqtan densaýlyq saqtaý mekemeleri bul dertpen barynsha kúresip, onyń aldyn alýǵa kúsh salýy kerek.
Qazirgi tańda qant dıabetine shaldyǵýshylardyń sany dúnıejúzinde de kúrt óse bastaǵan. Statısıkalyq málimetterge nazar aýdarsaq, álemdegi eresek adamdardyń 10%-y osy derttiń qursaýynda qalǵan.
Mamandardyń aıtýynsha, kóptegen adamdar ózderiniń qant dıabetine shaldyqqanyn áýel basta bilmeıdi eken. Tek derti asqynyp, dárigerdiń aldyna barǵanda ǵana ózderiniń qant dıabetine shaldyqqanyn bilip, san soǵyp jatady.
Densaýlyq saqtaý mınıstrligi elimizdegi qant dıabetine shaldyqqandardyń basym bóligi birinshi jáne ekinshi tıpine jatatynyn alǵa tartýda. Sonymen qatar elimizde sýsamyr dertine shaldyqqandardyń sany jyl saıyn 18-30 myńǵa tolyǵyp otyrǵanyn rastady. Bul endi halyq sany az Qazaqstandaı el úshin qaýipti qublys ekeni anyq.
Qant dıabetine shaldyqqan eresekterdiń 10%-y dárilik zattardyń kómegimen 80 jasqa deıin ómir súre alady. Biraq olar ómir boıy qant dıabetimen kúresýine týra keledi.
QR Densaýlyq saqtaý mınıstrligi balalar endokrınology Gúlmıra Abdýahasovnyń aıtýynsha, qazaqstandyqtardyń qant dıebetine shaldyǵýyna negizinen keńsede qozǵalyssyz otyrýy, durys tamaqtanbaýy, semizdik, stress pen tuqym qýalaýshylyq jaǵdaılary áser etetinin tilge tıek etken bolatyn.
Qazirgi tańda adam balasynyń qant dıabetine shaldyqqanyna dál dıagnoz qoıý múmkin bolmaı tur. Sondyqtan azamattardyń bul derteke shaldyqpaýy úshin udaı salaýatty ómir saltyn ustanyp, durys tamaqtanyp, belsendi ómir súrýi kerek. Eger adamdar belsendi ómir saltyn ustansa, qant dıabetine shaldyǵýdyń yqtımaldyǵy aıtarlyqtaı tómendeıtinin esterińizden shyǵarmańyzdar.
Osy rette adamdardyń qant dıabetine shaldyqqanyn qalaı bilýge bolady? Mamandardyń aıtýynsha, adamnyń qant dıabetine shaldyqanynyń basty sımptomy túnde adamnyń kishi dáretke jıi shyǵýynan baıqaýǵa bolady.
– Ásirese, adam túnde dárethanaǵa jıi bara bastasa, qant dıabetinen kúdiktenýine negiz bar. Bul kezde aǵza suıyqtyqtyń jetispeýshiligimen kúresip, adam jıi shóldeı bastaıdy. Eger túnde oıanyp, sý ishýge barsańyz – bul qant dıabetin teksertý qajettiliginiń belgisi, – dep túsindiredi mamandar.
Eger adam ózinde qant dıabeti bar dep kúdiktense, dereý tirkelgen medısınalyq mekemedegi terapevtke baryp, qaralaýy kerek. Dáriger glúkoza deńgeıin anyqtaıtyn taldaý taǵaıyndaıdy. Eger taldaýlar nátıjesi qalypty bolmasa, naýqasqa dıagnoz qoıatyn endokrınologqa joldama beriledi.
Qazaqstanda 40-70 jas aralyǵyndaǵy azamattardy tekserýge shaqyrady. Skrınıngter qant dıabetine, júrek-qan tamyr aýrýlaryna jáne júrek jetkiliksizdigine arnalǵan. Sondyqtan josparly tekserýden ótip, aýrýdyń aldyn alýǵa basa mán berýi kerek. Sonymen qatar QR Densaýlyq saqtaý mınıstrligi normatıvtik-quqyqtyq bazany jáne qant dıabetin erte anyqtaý prosedýralaryn jetildirý boıynsha úzdiksiz jumys júrgizilip keledi.
Máselen, qant dıabet boıynsha ata-analar komıtetiniń prezıdenti Rýslan Zakıev elimizde bul dertke qatysty kóptegen adam sengisiz áńgimelerdiń aıtylyp, halyqty adastyratyn jaǵdaılardyń bar ekenin alǵa tartty.
– Adamdarǵa birinshi tıptegi qant dıabeti erte jastan bastalatynyn, al ekinshi tıptegi qant dıabeti 40 jastan keıin paıda bolatynyn bilý mańyzdy. Eger birinshi tıptegi qant dıabeti tez damıtyn bolsa, ekinshi tıptegi qant dıabeti jyldar boıy óte baıaý damıdy. Meniń oıymsha, bul – adamdardyń ózderinde qant dıabeti bar ekenin bilmeýiniń basty sebepteriniń biri, – dep túsindirdi Rýslan Zakıev.
Mamandar qant dıabetine shaldyqqan adamdardyń 22%-y óz densaýylǵyna qalaı kútim jasaýdy biletindigin aıtýda. Sondyqtan sýsamyr dertine shaldyqqan adamdar densaýylǵyna muqıat bolyp, durys tamaqtanyp, qajetti ınsýlındi dál ýaqytynda qabyldap turýy kerek. Sondyqtan jergilikti jerlerde, ásirese aýyldardaǵy dárigerlerge adamdardyń dıabetpen qalaı kúresetinin jetik biliýi mańyzdy. Bul baǵytta jyl saıyn jergilikti jerdegi dárigerlerdiń túrli áleýmettik aýrýlar boıynsha biliktiligin kóterip turý kerek. Sol kezde mundaı aýrýlardyń qaýipin báseńsitýge múmkindik alamyz.
