Qoǵamdyq toptar, onyń ishinde zıaly qaýym ókilderi de bılikke táýeldi ekeni anyq. Ony jasyrýdyń qajeti joq. Tek bıliktiń múmkindigi kez kelgen urandy jekeshelendirip alýǵa jetkilikti. Tipti, sońǵy kezdegi úshinshi modernızasıa degen másele de, 71 paıyzdyń aınalasynan týyndaǵan. Shynyn aıtý kerek, bıliktiń onyń ishinde Prezıdenttiń bir ǵana osal jeri bar.
Búgingi bılik, onyń ıesi Nursultan Ábishuly Nazarbaev sózsiz, óziniń atyn qazaq tarıhynda altyn árippen jazǵysy keletini jasyryn emes. Prezıdenttiń tarıhtaǵy ornyn belgileıtin Muhtar Shahanov ta, Oljas Súleımenov te emes. Olar óz dárejesinde búgingi 71 paıyz qazaqqa daýysynyń jetkeninshe yqpal etýge múmkindigi bar shyǵar. Degenmen, Prezıdenttiń tarıhtaǵy ornyn aıqyndaıtyn 25 jasqa kelmegen - Táýelsizdik urpaǵy. Onyń dúıim kópshiligi, 80-90 paıyzy qazaq tildi - qazaq jastary. Sondyqtan da «Bolashaqqa baǵdar», «ulttyq mádenıet», «Sakraldy jaǵrapıa» degen máseleler osy 71 paıyzdyń aınalasynan shyǵyp jatqan áńgimeler.
Prezıdenttiń tarıhtaǵy ornyn aıqyndaıtyn 25 jasqa kelmegen -Táýelsizdik urpaǵy. Onyń dúıim kópshiligi, 80-90 paıyzy qazaq tildi qazaq jastary.
Osy aýdıtorıanyń, erteń saılaýshy bolatyn jastardyń boıynda búgingi aǵa býynnyń boıynda bar úreı, qorqaqtyq pen jaltaqtyq joq. Shynyn aıtý kerek, Sábet zamanynda týǵan, ósken nemese sonyń shetin kórgen býyndy Prezıdent jaqsy biledi. Túsinedi. Bılik jastardyń arman muratyn, ishki psıhologıasyn uǵa bermeıdi. Bul - jańa urpaq. Prezıdenttiń ózi de aıtyp qalady arasynda. «Jańa urpaq, ınternet zamanynyń balalary» degendi. Óıtkeni onyń saıası ıdealdary, saıası mısıasy áli aıqyndalyp bolǵan joq. Biraq bul qazaq tildi urpaq. Bulardyń shydamsyzdyǵy basym. Kóptegen jaǵdaıda nátıjeni qazir jáne dereý kórgisi keletin urpaq ekenin ishteı bolsa da ıntýıtıvti túsinedi. Sondyqtan da, Nurgeldi, «kópshiliktiń» degen áńgime osydan týyndap otyr.
Shyndap keletin bolsa, «Bolashaqqa baǵdar» degen baǵdarlamanyń astary bar. Bul kóptegen suraqtarǵa jaýap izdeý. İzdený. Ekinshiden, Jer daýynan keıin bıliktiń qazaq aýdıtorıasymen jumys jasaýǵa baǵyttalǵan úlken saıası júrisi. Jáne bul saıası júristiń bir ereksheligi bar. Birinshisi – maqalada aıtylǵan dúnıelerge qarsy shyqsań, onda sen qazaqtyń jaýy bolyp shyǵa kelesiń. Al eger, ulttyń, qazaq ultynyń múddesine saı dúnıeni qoldaımyn deseń, onda bılikpen belgili bir mámilege kelýge májbúr bolasyń.
Saıası júris osy kezge deıingi qalyptasqan bılikti úzildi-kesildi qabyldamaý degen túsinikti de joıyp jiberedi.
Mysaly, latyn qaripi boıynsha nemese tarıhqa kózqaras, bılikke kózqaras máseleleri boıynsha ózgeris bolyp jatyr.
Sondyqtan saıası úderis jańa bir reńge, boıaýlarǵa boıala bastaǵan sıaqty. Osydan bir jańa baǵyt nemese saıası koalısıalar týyp, shyǵyp qalar. Biraq onyń konfıgýrasıasy ózgerýi tıis.
Al jańaǵy orys tildi aýdıtorıanyń jantalasyp jatqany - tuıaq serpý ekeni sózsiz. Bıliktiń, Prezıdenttiń aıtqanyna úzildi-kesildi qarsy shyǵatyn bolsań, sen tek qana qazaq halqynyń emes, Prezdenttiń de jekemenshik jaýy bolyp shyǵýyń múmkin. Oljas Súleımenovtiń de «Prezıdenttiń aıtqanynyń bári durys, tek latyn qaripine kóshýi durys emes» degeni sol. Jańaǵy orystildi aýdıtorıanyń da háli osy. Prezıdenttiń bir sózin ilip alýy múmkin. Jalpy qarsylyq kórsete almaıdy. Kónýge májbúr. Biraq ózderiniń janyna batyp júrgen nárselerdi ashyqtan-ashyq aıtyp otyr.
«Bul ózi qalaı bolyp ketti?», «Bir tolerantty halyq emes pe edik?», «Kóp ultty halyq emes pe edik?». «Qaıtadan qazaqtyń etnogrfıalyq jaǵyna ketip bara jatqanymyz qalaı?». «Orys áleminen at quıryǵyn úzý emes pe?», «Kırılısada bizdiń jazý edi ǵoı» degen kúńkilder bastaldy. Bul da qarsylyqtyń túri.
Tek bul ǵana emes. Belgili qazaqtyń últshyl azamattaryna da qarsy shabýyldar bastalyp ketti. Erlan Qarınge qarsy, Rasýl Jumalyǵa qatysty, jalpy tarıh, mádenıet máselesine qatysty, Qazaqstan-Reseı qarym-qatynastaryna qatysty túrli pikirler aıtylyp jatyr. Áıteýir osy qazaq ultshyldarynyń dáýreni júrip ketpesin dep, gazetterge jamandaý, joǵarǵy jaqqa úshbý hat jazý, áleýmettik jelilerde saıqymazaq etip kórsetý sekildi astyrtyn áreketterin bastap ketti. Ol ras.
Aıdos SARYM,
saıasattanýshy
Abai.kz saıtyna bergen suhbatynan úzindi
