Hodj sanksıa salý kerek degen onshaqty adamnyń atyn atap, olar urlanǵan aqshany zańdastyrýǵa áreket jasap jatqanyn jetkizdi.
Ol Brıtan bıliginen Qazaqstandaǵy, álemdegi sońǵy ahýaldarǵa baılanysty óz elderinde baılyqtaryn jasyryp júrgen qazaqstandyq sheneýnikterge sanksıa salyp, shottaryn buǵattaýdy surady.
Margaret Hodjdiń málimetinshe, Ulybrıtanıada qazaqstandyq elıta ókilderiniń jarty mıllıard fýnt sterlıńten astam jyljymaıtyn múligi bar. Sondaı-aq, somanyń shamamen 330 mıllıon fýnt sterlıńi Nazarbaevtar klanyna tıesili.
Margaret Hodj sóılegen sózinde Nursultan Nazarbaev pen otbasy músheleriniń, onyń mańaıyndaǵy jaqyn adamdar men olıgarhtardyń attaryn atap, olardyń qalaı baıyǵandaryna qysqasha toqtaldy.
Sondaı-aq, ol sheteldegi korrýpsıany áshkereleý arqyly, Ulybrıtanıanyń «masqara bolǵan» zań buzý áreketteriniń rólin aıqyndaǵysy keletinin jetkizdi. Margaret Qazaqstannyń Ortalyq Azıadaǵy eń baı elderdiń biri ekenin de atap ótti.
«Keńes Odaǵynyń ydyraýynan keıin táýelsizdigin alǵan Ortalyq Azıadaǵy kópultty, tabıǵı resýrstarǵa baı Qazaqstan memleketiniń qurylǵanyna da 30 jyl ótti.
Atalǵan jyldar aralyǵynda Qazaqstan keıbir kórsetkishter boıynsha edáýir tabysqa jetti. Onyń JİÓ-niń ósimi Reseıdi qosqanda mańaıyndaǵy kórshiles elderdiń birazynan ozyq tur. Ómir súrý deńgeıi joǵary, 2010 jyldarǵa deıin Qazaqstanda saıası turaqtylyq bar sıaqty kórindi.
Biraq Qazaqstan tarıhynyń álemge beımálim qyrlary da bar.
Eldi halyqtan urlaǵan aqsha arqyly baıyǵan kleptokratıalyq elıta basqarady.
2019 jylǵa deıin onyń avtokratıalyq dıktatory Nursultan Nazarbaev boldy. Qazaqstanda bar-joǵy 162 adam baılyqtyń 55% ıelenip otyr, olardyń kópshiligi Nazarbaevtyń otbasy músheleri men olardyń jaqyndary.
Eldiń Adam quqyqtary salasyndaǵy bedeli nashar jáne BAQ salasynda bostandyq az. Jaqynda Chatham House-tiń jasaǵan esebi qazaqstandyq elıtanyń Ulybrıtanıada jarty mıllıard fýnt sterlıńten astam jyljymaıtyn múlikke ıe ekendigin kórsetti.
Bul somanyń shamamen 330 mıllıon fýnt sterlıńi Nazarbaevtyń otbasyna tıesili ekenin kórsetti.
Boljam boıynsha, 15 mıllıon fýnt sterlıńke satyldy degen Sannınghıll saıabaǵy da Nazarbaevtyń kúıeý balasynyń ıeliginde», – dedi ol.
Ol 2006 jyly Klınton Ákimshiliginde Memlekettik hatshynyń halyqaralyq quqyq qoldaný jónindegi kómekshisiniń burynǵy orynbasary Djonatan Vınerdiń Nazarbaevtyń jemqorlyq áreketi týraly aıtqan sózin eske saldy.
«Vınner «Men erkin álemde Nazarbaev sıaqty óziniń sybaılas jemqorlyǵymen tanymal kóshbasshyny elestete almaımyn. Biz onyń sybaılas jemqorlyq áreketterin 15 jyl boıy kórip kele jatyrmyz» degen.
Ulybrıtanıa atalǵan áreketke kóz jumyp, sybaılas jemqorlyqty elemeı, qazaqstandyq rejımniń «las» aqshasyn jumsaýyna kómektesti. Atalǵan máseleniń qazir ózekti bolýyna – jemqorlyqqa batqan qazaqstandyq saıası elıta ábden shekten shyqty. Bastapqyda suıytylǵan gaz baǵasynyń kúrt ósýine baılanysty narazylyqtar tez arada bıleýshi rejımge qarsy búkilhalyqtyq qozǵalysqa aınaldy», – dedi ol.
...
Partıa múshesi sózine dálel retinde Nazarbaevtyń otelderden bankterge deıingi barlyq salymynyń $7,8 mıllıardtan kem emes aktıvterin jasyrǵan «qaıyrymdylyq» qoryn jasyryn túrde qalaı basqaratynyn anyqtaǵan «Uıymdasqan qylmys pen sybaılas jemqorlyqty zertteý jobasynyń» (OCCRP) málimetterin alǵa tartty.
Bul jahandyq baılyq 2020 jyly ishinara qurylǵan Ulybrıtanıada tirkelgen Jusan Technologies holdıńine tıesili, dedi.
Sondaı-aq Margaret qańtar aıynda Qazaqstanda oryn alǵan qasiretke toqtalyp, qurban bolǵandar men jaraqat alǵan, túrmege qamalǵandardy eldegi rejımniń repressıasyna ushyraǵandar dep sıpattady.
Sheneýniktiń aıtýynsha, sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres jáne jaýapty salyq salý jónindegi partıaaralyq top kleptokratıaǵa qarsy Eýropa men Amerıkanyń zań shyǵarý organdarynyń ókilderimen yntymaqtaspaqshy.
...
Sondaı-aq, ol Palatadaǵy baıandamasynda qazaqstandyq «kleptokrattarǵa» jeke-jeke toqtalyp shyqty.
Kleptokrattar kóshin Nazarbaevtyń qyzy –Dınara men kúıeýi Tımýr Qulybaev, olardyń serikteri Arvınd Tıký bastap tur.
2020 jyly Financial Times Qulybaevtyń iri memlekettik qubyr kelisimsharttary arqyly qalaı paıda kóretinine qatysty qupıa shemasyn kórsetken bolatyn.
Forbes málimetinshe, kúıeý balanyń baılyǵy $2,9 mıllıardty qurasa, Ulybrıtanıada kem degende 60 mıllıon fýnt sterlıńke ıe.
Darıǵa Nazarbaeva men onyń kúıeýi Qaırat Sháripbaevtyń baılyǵy týystarynan kem túspeıdi.
Eks-prezıdenttiń tuńǵysh qyzynyń Forbes $595 mıllıonǵa baǵalaǵan ımperıasy ofshorlyq kompanıalardyń, qorlardyń jáne trasttardyń keremet kúrdeli júıesinde jasyrylǵan.
«Darıǵanyń Londondaǵy qandaı baılyqqa alynǵany beımálim úsh ıeligine qatysty sot isi qozǵalǵan bolatyn. Biraq Source Material zertteýshileri Darıǵa Ulybrıtanıanyń Joǵarǵy sotyn «adastyrǵan bolýy ábden múmkin» ekenin málimdedi.
Sonymen qatar, Sháripbaev qazaqstandyq Bank RBK bankinde «Nazarbaevtar otbasynyń Banki» dep atalǵan $334 mıllıon alaıaqtyqtyń benefısıarlarynyń biri bolyp tabylady»,-dedi ol baıandamasynda.
Darıǵanyń uly jáne burynǵy bıleýshiniń nemeresi – Nuráli Álıev te kleptokrattar qatarynda.
Álıev 21 jasynda atasynyń qurmetine qoıylǵan «Nurbank» tóraǵasynyń orynbasary, 22 jasynda basqarma tóraǵasy bolyp taǵaıyndaldy.
Ulybrıtanıanyń sot qujattary kórsetkendeı, 2008 jyly ol kompanıa arqyly bankten $65 mıllıon nesıe alǵan. Budan keıin de ol taǵy bir ret nesıe rásimdegen.
Nuráliniń advokattarynyń aıtýynsha, ol nesıege alǵan qarajatynyń bir bóligine Bıshop dańǵylynan 39,5 mıllıon fýnt sterlıń turatyn úı satyp alǵan.
...
Búgingi tańda memleketke opasyzdyq jasady degen kúdikpen tergeýde otyrǵan UQK-nyń eks-basshysy Kárim Másimov pen onyń senimdi serigi bankır Aıgúl Nurıeva da Brıtanıada «aram» aqshalaryn jasyryp kelýshilerdiń biri.
Ft habarlaǵandaı, Másimovti brıtandyq kompanıalar para aldy dep aıyptaǵan. Sondaı-aq, oǵan Airbus tarapynan 45 tikushaq satyp alǵan kezde paraqorlyqqa jol berdi degen aıyp taǵyldy.
Al, Nurıeva Shvesıanyń Telia telekomýnıkasıalyq kompanıasynan jalpy kólemi $64 mıllıon para alǵan degen janjalmen tanymal bolǵan.
...
Vladımır Kım – Qazaqstandaǵy eń iri olıgarh, onyń baılyǵy shamamen $4,3 mıllıardty quraıdy. Ol London qor bırjasynda lıstıńten ótken alǵashqy Qazaqstandyq kompanıa «Kazakhmys plc» basqardy.
Global Witness-tiń málimetinshe, Kım Nazarbaevtyń senimdi ókili. 2017 jyly Kımniń 18 jasar qyzy Kamıla Naıtsbrıdjde $60 mıllıonǵa úsh páter satyp alǵan. Onyń serigi Edýard Ogaı – «Qazaqmystyń» teń ıesi.
…
Jumbaq baılyǵy $1,6 mıllıardty quraıtyn Keńes Raqyshev ta talqylaý tiziminde bar.
Onyń búginde Ýkraınanyń beıbit halqyna qarsy soǵysty «jıhad» dep jarıalap, sanksıalar qaýpinde turǵan Sheshenstan Respýblıkasynyń prezıdenti Ramzan Qadyrovtyń jaqyn serigi ekeni de aıtyldy.
Quny $3 mıllıardtyq Bermýd kompanıasynyń jasyryn ıesi bolyp kelgen Energetıka jáne mıneraldyq resýrstar mınıstrliginiń eks-mınıstri – Saýat Myńbaev. Sheneýniktiń áıeli men ulynyń Ulybrıtanıada jyljymaıtyn múlikteri bar bolyp shyqty.
…
«Úshtik» retinde tanymal Aleksandr Mashkevıch, Patoh Shodıev jáne olardyń marqum seriktesi (Alıdjan Ibragımov) altyn vıza ıegerleri. Olar Eurasian Natural Resources Corporation kompanıasynyń, aksıalary London qor bırjasynda baǵalanǵan qazaqstandyq taý-ken óndirý kompanıalarynyń basshylary retinde tanymal.
2013 jyly SFO iri alaıaqtyqpen kúresý basqarmasy (Serious Fraud Office) afrıkalyq saıasatkerler atalǵan úshtikke para aldy dep aıyp taqqannan keıin, kompanıaǵa qatysty qylmystyq tergeýdi bastaǵan (kompanıanyń Kongoda aktıvteri men mys kenishteri bar).
…
Baıandama kezinde Nazarbaev apparatynyń burynǵy basshysy – Bolat Ótemuratovtyń da aty ataldy. Ótemuratovqa tıesili Forbes Kazakhstan kásipkerdiń baılyǵyn $3,9 mıllıardqa baǵalaǵan.
Samuryq-Qazyna táýelsiz ál-aýqat qorynyń eks-tóraǵasy Ahmetjan Esimov. Esimov burynǵy kúıeý balasy Ǵalymjan Esenovke Brıtandyq Vırgın araldarynyń qupıa kompanıalary arqyly «Qazfosfat» atty kompanıany satyp alý úshin nesıe berip, laýazymyn asyra paıdalanǵan. Eks- kúıeý bala búginde Qazaqstannyń eń baı adamdarynyń biri.
…
Birqatar laýazymdy qyzmetter atqarǵan Nazarbaevtyń qudasy – Qaırat Boranbaev ta baılyǵyn Brıtanıada saqtaýshylardyń biri. Onyń Túrkmenstannan keletin gaz qubyryna qatysty qarjy jymqyrý daýyna qatysy bar.
Qaırattyń Vırdjınıa-Ýoterde quny $25,4 mıllıon fýnt sterlıń turatyn eksklúzıvti jabyq kesheni, One Hyde Park-ta 60 mıllıon fýnt sterlıń turatyn páter jáne Naıtsbrıdjde 15 mıllıon fýnt sterlıńten asatyn úsh sándi páteri bar. Ol marqum Aısultannyń qaıyn atasy.
…
Sodan keıin Aleksandr Klebanov pen uly Iakov. Aleksandrdyń baılyǵy $374 mıllıondy quraıdy. Ol Ortalyq Azıa elektr energetıkalyq korporasıasyn basqarady. Klebanov pen uly Nazarbaevtyń qarjylyq senimdi ókilderiniń biri jáne Darıǵa Nazarbaevaǵa «túsiniksiz baılyq» týraly buıryqtan aýlaq bolýǵa keńes bergen de osy ákeli-balalylar (osy order arqyly sot kapıtal men jyljymaıtyn múlikke tyıym salýy múmkin).
…
«Nur Otan»partıasynyń joǵary laýazymdy tulǵalary – Nurlan Nyǵmatýlın, Baýyrjan Baıbek jáne Marat Beketaevtyń da aty ataldy.
Margarettiń sózinshe, olar Nazarbaevtyń jaqyn seriktesteri jáne sybaılas jemqorlyqty qoldaýǵa, adam quqyqtaryn buzýǵa qatystary bar bolǵandary úshin jaýapqa tartylýlary tıis.
…
Ulybrıtanıa Joǵarǵy Soty Nazarbaevtyń kishi qyzy Álıa Nazarbaevanyń kúrdeli ofshorlyq qurylymdar arqyly, onyń ishinde Brıtan Vırgın araldarynda elden $300 mıllıonnan astam qarajat shyǵarǵanyna basa nazar aýdardy.
Bıznesmen Aıdan Káribjanovtyń eks-áıeliniń «Qazaqstannyń ulttyq telekomýnıkasıalyq kompanıasyn satý arqyly bankır retinde óz jaǵdaıyn jasady, memleket esebinen saıası baılanysy bar ınsaıderlerge úlken paıda ákeletin memlekettik aktıvterdi jekeshelendirdi» dep taqqan aıybyn da qarastyrý kerektigi aıtyldy. Ofshorlyq qurylymdar arqyly aıtarlyqtaı jetistikke jetken Nazarbaevtyń jıenderi — Qaırat Satybaldy men Samat Ábish te atalǵan tizimnen shet qalmady.
..
Sóz sońynda Margaret jemqor elıtaǵa sanksıalar salý Qazaqstanda túbegeıli demokratıalyq ózgeristerge ákelmeıtinin, biraq osy arqyly «aram jolmen» kelgen aqsha men sybaılas jemqorlyqpen kúresýge mindetteme alǵandaryn bildirgileri keletinin málimdedi.
«London men bizdiń qarjylyq qyzmet kórsetý sektorymyzdyń bedeli qazirdiń ózinde buzylǵan, óıtkeni Ulybrıtanıa «aram» aqshaǵa ıýrısdıksıa retinde qarastyrylady.
Jyldam áreket etý arqyly biz jahandyq Ulybrıtanıa ıdeıasyn qalpyna keltirip, odaqtastarymyzǵa kleptokrattar men olıgarhtarǵa baspana bermeıtinimizdi kórsete alamyz», – dedi.
Aıta ketsek, Ýkraınanyń beıbit halqyna qatysty basqynshylyq áreket jasaǵan Reseı bıligine qatysty Eýropanyń birqatar elderi men AQSH birqatar sanksıalar saldy.
Sanksıalar qatarynda iri bıznesmenderdiń esepshotyn buǵattaý da qarastyrylǵan.
Aıjan QALIASQAR
