«Teńizshevroıl» kompanıasy Keleshek keńeıý jobasynyń negizgi ıdeıasy nede? Bul joba Qazaqstan ekonomıkasyna qanshalyqty paıda ákelýi múmkin? Onyń qorshaǵan ortaǵa áseri qandaı bolmaq? «Qala men Dala» gazetiniń osy jáne ózge de saýaldaryna «Teńizshevroıl» JSHS-y Keleshek keńeıý jobasy-Uńǵy erneýindegi qysymdy basqarý jobasynyń dırektory Mık Kreılı jaýap berdi.
– TSHO-nyń Keleshek keńeıý jobasynyń jalpy ıdeıasy nede? Adamdar osyny túsinbeı júrgen tárizdi...
– KKJ-UEQBJ (Keleshek keńeıý jobasy-Uńǵy erneýindegi qysymdy basqarý jobasy) - “Teńizshevroıl” óndirisiniń kezekti aýqymdy keńeıýi. KKJ-UEQBJ óndiris kólemin arttyrý jáne Teńiz ken ornyndaǵy qoldanystaǵy zaýyttardyń tolyq qýatta jumys isteýin qamtamasyz etý úshin bir mezgilde júzege asyrylatyn birikken joba bolyp tabylady.
Búginde álemdik energetıka salasynda júzege asyrylyp jatqan eń iri kúrdeli jobalardyń biri bolyp tabylatyn KKJ-UEQBJ jobasy Teńiz kenishiniń jyldyq munaı óndirisi kólemin shamamen 12 mln tonnaǵa arttyryp, jalpy munaı óndirisi kólemin 39 mln tonnaǵa deıin jetkizedi dep kútilýde.
KKJ zaýyttarynda kúkirt óndirilmeıdi. Quramynda kúkirtti sýtegi bar tabıǵı gaz qoınaýqattaǵy qysymdy saqtap turý maqsatynda qoınaýqatqa keri aıdalatyn bolady. Atmosferalyq shyǵaryndylardyqysqartý maqsatynda atalǵan keńeıý jobasynyń nysandaryn jobalaý jáne olardy salý barysynda eń sońǵy zamanaýı tehnologıalardy qoldanylýda.
KKJ-UEQBJ aıasynda jańa nysandardyń qurylysy men montajy qarastyrylǵan, atap aıtsaq:
-
Jańa shıki munaı óndirý uńǵylary jáne munaı men keıbir gazdardy óńdeýge arnalǵan jınaý júıesi qondyrǵysy;
-
Quramynda kúkirtti sýtegi bar tabıǵı gazdy qoınaýqatqa qaıta aıdaýǵa arnalǵan SHGA ÚB (Jýrnalıs nazaryna: Shıki gaz aıdaý-Úshinshi Býyn) qondyrǵysy;
-
Atqylaýshy uńǵymalardyń erneýlerindegi qysymdy azaıtý jáne qoldanystaǵy alty tehnologıalyq jelide qysymdy arttyrý arqyly Teńizdegi zaýyttardyń tolyq júktemesin qamtamasyz etýge arnalǵan nysandar;
-
Jobanyń quramdas bólikterin jetkizýge arnalǵan nysandar men qyzmetter.
2016 jyly TSHO Seriktesteri Teńiz ken ornynyń óndiristik qýattylyǵyn arttyrýdyń kelesi kezeńi bolyp tabylatyn KKJ-UEQBJ jobasyn qarjylandyrýǵa qatysty sońǵy sheshimniń qabyldanǵany týraly habarlady.
KKJ-UEQBJ jabdyqtarynyń negizgi bóligi Qazaqstanda, Ońtústik Koreıada jáne Italıada jasalyp, aldyn ala qurastyrylǵan modýlder retinde Teńizge túpkilikti ornatý úshin jiberiledi.
– Aıtalyq, osy joba iske qosylǵannan keıin aldaǵy 5-6 jylda TSHO-nyń munaı óndirý kólemi qanshalyqty ósedi? Álde qandaı da bir boljam aıtýǵa áli erte me?
– KKJ-UEQBJ munaı óndirý kólemin jylyna shamamen 12 mıllıon tonnaǵa arttyra otyryp, TSHO-nyń jalpy munaı óndirý kólemin jylyna 39 mıllıon tonnaǵa jýyqtatady dep kútilýde.
– Keleshek keńeıý jobasynda qazirgi tańda qansha merdiger jumys isteıdi? Mundaǵy qazaqstandyq kompanıalardyń úlesi qansha? Osy joba bastalardyń aldynda otandyq merdigerler barlyq kólemdi jumys Batys Eýropa zaýyttaryna berilip, munyń sońy jobanyń qymbattaýyna ákep soqtyrady degen pikir bildirgen edi... Jalpy TSHO úshin qaısysy tıimdirek: ónimdi otandyq kásipkerden satyp alǵan jeńil me, álde shetelden satyp alǵan tıimdi me?
– TSHO qazaqstandyq qamtý (QQ) máselesine jiti kóńil bóledi jáne bul – kásiporynnyń strategıalyq baǵyttarynyń biri. TSHO-nyń maqsaty – Qazaqstandaǵy jergilikti taýarmen jáne qyzmetpen qamtýshylar naryǵyn damytyp, olardyń sapasyn halyqaralyq standarttarǵa beıimdeý.
TSHO joba qajettilikterine baılanysty jergilikti qamtýdy barynsha arttyrý baǵytynda tynymsyz jumys isteıdi. Qazaqstandyq qamtý boıynsha bizdiń maqsatymyz – jobaǵa jumsalǵan jalpy qarjy úlesiniń 32 paıyzyn qazaqstandyq taýarlar men qyzmetter jabdyqtaýshylaryna tıesili etý.
TSHO KKJ-UEQBJ sheńberindegi jobalaý, satyp alý, qurastyrý jumystaryna qazaqstandyq kompanıalardy jumyldyrdy jáne osy kúnge deıin 1800-den astam qazaqstandyq kompanıany aldyn ala irikteýden ótkizdi.
Jergilikti qamtý múmkindikterin arttyrý maqsatynda TSHO birqatar forýmdar ótkizdi. Tek osy jyldyń ózinde, TSHO jáne QR Úkimeti jergilikti merdigerlerdi tartýǵa baǵyttalǵan úsh forýmǵa demeýshilik etti. 2017 jyldyń qańtar aıynda ótkizilgen forýmda jyl aıaǵyna deıin taǵaıyndalýy kózdelgen tórt negizgi qurylys jumystarynyń kelisimshartyna sholý jasaldy.
Forýmǵa 180-nen astam jergilikti merdigerler qatysyp, konsorsıým qurý, seriktestik ornatý jáne qosalqy merdigerlik jasaý múmkindikterin sheteldik merdigerlermen talqylady. 2017 jyldyń sáýir aıynda ótkizilgen forýmda TSHO-nyń bıyl merdigerlerge úlestiretin shaǵyndaý kelisimsharttary sóz boldy. Olardyń kóbine merdigerler tikeleı qatysa alady. Al 2017 jyldyń maýsym aıynda ótkizilgen forým jergilikti kompanıalar úshin qyzmetkerlerdi oqytý-daıarlaý múmkindikterine arnaldy. Munda jumysshylardy kásibı daıarlaý boıynsha 60-tan astam merdiger qatysyp, jergilikti jumys kúshin KKJ jobasyna tartý úshin olardy daıarlaý jáne jattyqtyrý boıynsha TSHO jáne basty merdigerlerdiń josparlarymen tanysty.
– Álemdegi munaı baǵasynyń kún saıyn qubylyp turǵanyn eskersek, Keleshek keńeıý jobasy Qazaqstannyń ekonomıkasyna qysqa jáne uzaq merzimde qandaı paıda ákelýi múmkin?
– KKJ-UEQBJ – Qazaqstan Respýblıkasynyń bolashaq urpaqtaryna da ıgiligin ákeler álemge belgili munaı ken ornynyń áleýetin ıgerýge baǵyttalǵan biregeı joba.
KKJ-UEQB jobasy jergilikti taýarlar men qyzmetterdi paıdalaný, qazaqstandyq mamandardy jumysqa tartý, jumysshylardy oqytý baǵdarlamalaryn iske asyrý, el ishinde munaı óndirýdiń jańa tehnologıasyn qoldanysqa engizý jáne qazaqstandyq kásiporyndardyń áleýeti men qýattylyqtaryn damytý arqyly Qazaqstan Respýblıkasynyń ekonomıkasyna tıimdi túrde eleýli paıda ákeledi dep kútilýde.
– TSHO-nyń Keleshek keńeıý jobasynyń qorshaǵan ortaǵa áseri qandaı bolmaq? Bulaı deýimizdiń sebebi 2017 jyldyń basynda birqatar aqparat quraldary: «Sońǵy 3 jylda qorshaǵan ortaǵa qatysty TSHO tarapynan 36 oqys oqıǵa tirkelgen» degen habar taratqan. Bolashaq Keńeıý Jobasy sheńberinde munaı óńdeý kólemi artatynyn eskersek, munyń arty ekologıalyq apatqa alyp kelýi múmkin be? TSHO munyń aldyn-alýdyń joldaryn qarastyrdy ma? Jobanyń qorshaǵan ortaǵa áserin qalaı baǵalaıtyn bolasyzdar?
– TSHO KKJ-UEQBJ jobasyn júzege asyrý barysynda ónerkásiptik qaýipsizdikke, qorshaǵan ortany qorǵaýǵa jáne áleýmettik damýǵa erekshe den qoıady. Kompanıa Qazaqstan Respýblıkasynyń zańnamalyq talaptary men normalaryn, sonymen qatar óz saıasattary men «Shevron» korporasıasynyń standarttaryn ustanady.
Olarǵa "Shevron" kompanıasynyń ekologıa, eńbekti qorǵaý, qaýipsizdik tehnıkasy, tehnologıalyq qaýipsizdik, senimdilik pen tıimdilikti qamtamasyz etý sekildi baǵyttar boıynsha óndiristegi jetekshi kórsetkishterdi qamtamasyz etý jumystary kiredi.
2000 jyldan beri TSHO gazdy alaýda jaǵýdy 84%-ǵa qysqartty, al gazdy kádege jaratýdy 98%-ǵa arttyrdy, bul jetistikke salamyzdaǵy qaýymdastyqtar joǵarǵy baǵa berip otyr.
KKJ jobasy TSHO-nyń ekologıalyq kórsetkishterdi jaqsartý boıynsha moıyndalǵan tájirıbesiniń negizinde ázirlenýde. KKJ ekologıalyq áser qaterin azaıtý úshin zaýytqa jáne qurylys jumystaryna kiriktiriletin sharalardy sıpattaıtyn birqatar qorshaǵan ortaǵa tıgiziletin áser baǵalaýlaryn júrgizdi.
TSHO qoldanystaǵy ekologıalyq baqylaý baǵdarlamasyn jalǵastyryp, oǵan jańa KKJ nysandaryn da qosady. Bul aýa men topyraq sapasyn jáne bıologıalyq túrlilikti baqylaýdy qamtıdy. Qazirgi tańǵa deıin TSHO -nyń ekologıalyq baqylaý derekteri kásiporyn qyzmetiniń qorshaǵan ortaǵa tıgizgen aıtarlyqtaı áserin anyqtaǵan joq. TSHO qorshaǵan ortaǵa shyǵarylatyn emısıalar talaptaryna sáıkes, baqylaý derekteri boıynsha úkimetke esep berýin jalǵastyrady.
TSHO qorshaǵan ortaǵa, adam densaýlyǵyna nemese kásiporyn qyzmetine zıan keltirýi yqtımal iri apattardy boldyrmaý úshin bar kúsh-jigerin salýda.
– TSHO-nyń Keńeıý Jobasy aıasynda jańadan qansha maman jumysqa alyndy? Jalpy jumysqa alynbaq mamandardyń sany qansha adamdy quraǵaly otyr? Mundaǵy qazaqstandyq jumysshylardyń úlesi qandaı? Atalǵan jobany júzege asyrýda «Bolashaq» túlekterine suranys bar ma? Jalpy joba aıasynda jumysqa qabyldaýda TSHO mamandarǵa qandaı talaptar qoıady?
– TSHO tabysynyń basym bóligi qazaqstandyq qyzmetkerlerdi jumysqa tartý jáne olardy damytýǵa baǵyttalǵan kúsh-jigeri sebebinen dep aıtsa bolady. Kompanıa qyzmetkerleri men basshylary arasynda qazaqstandyq qyzmetkerler qataryn arttyrý maqsatynda kóptegen baǵdarlamalar ázirlendi. Qazirgi tańda Qazaqstan azamattary TSHO qyzmetkerleriniń 84 paıyzyn qurap otyr. Bul kórsetkish 1993 jyly 50 paıyzdy quraǵan bolatyn. Jalpy basshylyq qyzmettegi joǵary jáne orta býyn basshylarynyń 70%-yn QR azamattary qurap otyr.
Qazirde 20 myńnan astam QR azamattary KKJ-UEQBJ jobasynyń el ishinde ornalasqan óndiris alańdary men jumys oryndarynda qyzmet etip jatyr, bul degenimiz – jobanyń Qazaqstandaǵy jalpy jumys kúshiniń 92 paıyzy.
Kompanıa óz qyzmetkerlerine ınvestısıa jasaýdy jalǵastyrady. Qyzmetkerlerdiń jaýapkershilikteri aıasyn keńeıtýmen qatar, olardyń laýazymdaryn ósirýge múmkindik beretin oqytý jáne damytý baǵdarlamalary júrgiziledi.
TSHO joǵary basshylyq laýazymdarǵa laıyqty mamandardy izdestirýdi jáne daıyndaýdy jalǵastyrady. Qazaqstandyq azamattardy sheteldegi qyzmetterge taǵaıyndaý asa mańyzdy ádis, óıtkeni qyzmetkerler halyqaralyq tájirıbeden ótý arqyly óz maqsattaryna jetýge múmkindik alady.
Jumysyn jetik biletin kásipqoı mamandarǵa degen suranys árdaıym bolady. Kásiporyn munaı jáne gaz salasyna baǵyttalǵandyqtan, jumysymyzda qurylys bolsyn, iske qosý jumystary bolsyn, kez kelgen jerde belgili qaterler bolady. Sondyqtan da, biz úshin bilikti jumysshylardyń jańa nysandardy qaýipsiz, tıimdi jáne ýaqtyly túrde quryp, iske qosyp, paıdalanýy mańyzdy.
TSHO Keleshek keńeıý jobasy – Uńǵy erneýindegi qysymdy basqarý jobasy óz moınyna qazaqstandyq mamandardy oqytý jáne damytý mindettemesin aldy, osylaısha, qyzmetkerlerdiń biliktilik deńgeıin arttyryp, kásibı turǵydan ósip, alǵa qoıylǵan óndiristik maqsattarǵa jetýine jaǵdaı jasalady.
– TSHO-nyń kóptegen áleýmettik jobalarǵa ınvestısıa salyp jatqanyn bilemiz. Sonyń biri «Igilik» baǵdarlamasy. Osy sıaqty baǵdarlamalardyń tıimdiligi, sapasy men qarjynyń oryndy jumsalýyna monıtorıń jasala ma?
– 1993 j. “Teńizshevroıl” birikken kásiporny qurylǵan kezde, kompanıa bes jylǵa josparlanǵan “Atyraý bonýstyq qory” atty quny 50 mln AQSH dollary bolatyn baǵdarlamany iske qosqan.
TSHO bul baǵdarlamany kompanıa úshin de, jurtshylyq úshin de qundylyqtar qalyptastyrýdyń joly retinde qarastyrdy. Keıinnen, TSHO Atyraý oblysyndaǵy “Teńizshevroıl” qorynan qarjylandyrylatyn áleýmettik ınfraqurylym jobalaryn tańdaý úshin Atyraý oblysy ákimdiginiń jetekshilerimen qoıan-qoltyq jumys isteýge sheshim qabyldady.
1998 jyly “Atyraý bonýstyq qory” baǵdarlamasy josparǵa saı óz jumysyn aıaqtady. Baǵdarlamanyń maqsattary tolyǵymen oryndaldy, al onyń nátıjeleri mundaı baǵdarlamalardyń qundylyǵy men qajettiligin aıqyndady.
Nátıjesinde, 1998 jyly TSHO óz erkimen “Igilik” áleýmettik ınfraqurylym baǵdarlamasyn iske qosty. “Igilik” baǵdarlamasynyń búdjeti bastapqyda 2003 j. deıin 4 mln AQSH dollaryn quraǵan bolsa, kelesi úshjyldyqta 8 mln, odan keıingi úsh jyldyq merzimge 12 mln AQSH dollaryna deıin artty. 2009-2012 jyldar aralyǵynda jyldyq búdjet 20 mln AQSH dollaryn quraǵan bolsa, 2013 jyldan bastap osy kúnge deıin bul kórsetkish 25 mln AQSH dollaryna jetti.
TSHO “Igilik” baǵdarlamasy arqyly búkil Atyraý oblysy halqyna paıda beretin jáne ol jobalar tapsyrysqa berilgennen keıin TSHO-nyń úzdiksiz tehnıkalyq jáne qarajattyq qoldaýyn qajet etpeıtin eń mańyzdy jobalardy qarjylandyrady.
“Igilik” baǵdarlamasy Qazaqstannyń munaıly óńiri – Atyraý oblysyndaǵy ınfraqurylymnyń damýyna qýatty serpilis berdi.
Oblys ortalyǵynyń kórkin kirgizetin zamanaýı ǵımarattar, kóp fýnksıaly medısınalyq klınıkalar men ortalyqtar, jetik jabdyqtalǵan mektepter men basqa da bilim berý uıymdary boı kóterdi.
“Igilik” baǵdarlamasy sý jetkizý jáne qýat tasymaldaý júıelerin jańǵyrtýǵa, qala yqsham aýdandary men aýyldardyń kópten kútken gazben qamtamasyz etilýine múmkindik berdi. “Igilik” baǵdarlamasynyń halyq turmysyna tıgizgen oń áseriniń mysaly kóp.
“Igilik” áleýmettik ınvestısıalar baǵdarlamasy tıimdiliginiń bir dáleli - Atyraý oblysy turǵyndarynyń qajettilikteri men áleýmettik máselelerdi sheshý úshin qajetti jobalardy tańdaýdyń birlese jasalǵan baǵalaýy negizinde júzege asýy.
Bul baǵalaýdy oryndaý úshin syrttan sarapshylar tartylady. Mundaı zertteý ár úsh jyl saıyn júrgiziledi. Birlesip atqarylǵan baǵalaý nátıjesine sáıkes, TSHO “Igilik” baǵdarlamasy arqyly TSHO tarapynan qarjylandyrylýy yqtımal jobalar tizimin jasaıdy.
Kompanıa demeýshilik etetin, halyq úshin eń paıdaly dep tabylǵan jobalar TSHO bas dırektory jáne Atyraý oblysynyń ákimi tarapynan rastalyp, bekitiledi. “Igilik” – TSHO-nyń negizgi óndirisi tarapynan qarjylandyrylatyn áleýmettik ınfraqurylymdyq baǵdarlama.
Oryndalǵan jobalardyń ishindegi ataýlylardyń biri - Teńiz ken ornyna eń jaqyn ornalasqan, ári TSHO-nyń kóptegen qyzmetkerleri ómir súretin Qulsary kentindegi sý jetkizý júıesiniń qaıta qurylýy boldy.
TSHO óńirde ótkizgen densaýlyqqa jáne qorshaǵan ortaǵa keletin áserdi baǵalaý kezinde jınalǵan aqparatqa sáıkes, Qulsarydaǵy sý sapasynyń tómen, ári sý jelisiniń jumysy turaqsyz ekenin anyqtady. Sý júıesin aýystyrý jumystary 4 jylǵa sozylyp, TSHO-nyń Áleýmettik ınvestısıa baǵdarlamasynyń (ÁIB) basty maqsaty - densaýlyq saqtaý máselesin jaqsartýǵa arqaý boldy.
Taǵy bir mysal – Jylyoı aýdanyn kógaldandyrý. Qulsary qalasynda eki saıabaq ashylyp, Jańa Qaraton jáne Qosshaǵyl aýyldarynda 2000-nan astam aǵash otyrǵyzyldy.
2016-2017 jj. tómendegi nysandar paıdalanýǵa berildi:
-
7 balabaqsha;
-
3 mektep;
-
3 mádenıet úıi;
-
3 sport jáne dene shynyqtyrý kesheni.
2017 oqý jyly bastalýynyń qarsańynda, “Igilik” áleýmettik ınfraqurylymdy damytý baǵdarlamasy sheńberinde Atyraý qalasy, Nursaıa shaǵyn aýdanynan 624 oryndyq arnaıy tehnıkalyq gımnazıa qurylysyn aıaqtady. Mektep zamanaýı talaptarǵa saı jabdyqtalǵan - onda sport alańdary, kitaphana jáne keń ashana bar.
2017 jyly Atyraý qalasyndaǵy Retro-saıabaq qurylysy aıaqtalady dep kútilýde.
2017 jyly TSHO áleýmettik ınfraqurylymdy damytýǵa 25 mln AQSH dollaryn bóldi. Osy qarajattyń aıtarlyqtaı bóligi Atyraý oblysynda balabaqshalar, mektepter jáne basqa da áleýmettik nysandar salýǵa jumsaldy. “Igilik” baǵdarlamasy bastalǵaly beri, TSHO shamamen 250 mln AQSH dollaryn jumsap, 130 jobany júzege asyrdy, nátıjesinde dárigerler, muǵalimder jáne tehnıkalyq qyzmetkerler úshin 1000-nan asa jańa jumys oryndary ashyldy.
– Qatelespesek, 2011-2012 jyldary Atyraýdaǵy birqatar aqparat quraldary Teńiz kenishiniń janynda azdaǵan tehnogendi jersilkinisteri bolǵanyn jazǵan. Osyǵan qatysty Eýrazıa ýnıversıtetiniń ǵalymdary TSHO-nyń tapsyrmasymen tehnogendi jersilkinisi bolǵan aımaqty zertteý júrgizip jatqanyn estigenbiz. Sol zertteýdiń nátıjesi qandaı boldy ózi? Teńiz ben Jylyoı aýdanynyń aýmaǵynda tehnogendi jersilkinisiniń qaýpi bar ma sonymen?
– TSHO seısmıkalyq prosester men jynystardyń shógýin baqylaý baǵdarlamasyn 2001 jyldan beri oryndap keledi. Qazirde TSHO naqty ýaqyttaǵy derekterdi jınap, tasymaldaıtyn 23 seısmıkalyq stansıaǵa ıelik etedi. Oǵan qosa, Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq ıadrolyq ortalyǵynyń el aýmaǵy boıynsha 8 óńirlik seısmıkalyq stansıasy bar.
TSHO jınaǵan derekterdi taldaý men zertteý nátıjeleri Teńiz jáne Korolev ken oryndaryndaǵy jer betiniń shógý deńgeıi men mıkroseısmıkalylyq deńgeıi qaýipsiz jáne turaqty ekenin kórsetti.
Jyl saıyn TSHO baqylaý nátıjelerin «Zapkaznedra» aımaqaralyq departamentine joldap otyrady.
Daıyndaǵan, Dýman BYQAI
