Reseı ekonomıkasyna ınvestısıalardy tolyq mólsherde quıa almaý — munaı baǵalarynyń quldyraýy men batys sanksıalary zańdy saldarlary syńaıly.
Alaıda ınvestısıalyq belsendiliktiń nasharlaýy eń aldymen Reseı ekonomıkasynyń qurylymdyq daǵdarysyna baılanysty, al munaı jáne sanksıa faktorlary tek oryn alǵan qıyndyqtardy ýshyqtyra tústi.
Máselen, eger 2013 jyldyń qorytyndylary boıynsha Resstat 0,2 paıyzdyq ınvestısıalyq quldyraýdy tirkese, 2014 jyly ınvestısıalar 2,7 paıyzǵa, al 2015 jyly 8,4 paıyzǵa qysqarǵan. Investısıalyq júdeý el ekonomıkasynyń aǵymdaǵy dınamıkasyn nasharlatyp qana qoımaı, sonymen qatar, búdjetti quraıtyn munaı salasynyń bolashaǵyn da bulyńǵyr etedi.
2015 jyldyń qorytyndylary boıynsha, tek geologıalyq barlaýdy memlekettik búdjetten qarjylandyrý 20 paıyzǵa ( 28 mlrd rúblge deıin) qysqarǵan, al ulttyq kompanıalardyń osy maqsattaǵy shyǵyndary 12 paıyzǵa (325 mlrd rúblge deıin) qysqarǵan. Atap aıtqanda, óziniń ınvestısıalyq baǵdarlamasyn LÝKOIL qysqartqan. Eger ótken jyly ol 12,5 mlrd dollardy qurasa, aǵymdaǵy jyly ol 8,5 mlrd dollar kóleminde bekitilgen. Atap aıtarlyǵy, munaı bareliniń ortasha jyldyq baǵasy 30 dollar bolǵan jaǵdaıda ınvestısıa kólemi taǵy 1,5 mlrd dollarǵa qysqaratyn bolady. LÝKOIL-dyń halyqaralyq jobalardaǵy qarjylyq mindetemelerin eskersek, reseılik kenishterdegi qarjylandyrý qysqaratyn bolady.
Taǵy bir iri kompanıa – «Rosneft» – 2015 jyly óziniń ınvestısıalaryn 750-800 mlrd rúblge deıin jetkizýdi josparlaǵan edi. Alaıda aldyn ala alynǵan málimetter boıynsha, ınvestısıalyq baǵdarlama belgilengen mejege jetpeı, 650 mlrd rúbl deńgeıinde bekitilgen. Qazirdiń ózinde aǵymdaǵy jyldyń jazyna belgilengen Karsk teńizindegi ekinshi skvajınany, ıaǵnı uńǵymany burǵylaýdyń kem degende 2018 jylǵa aýystyrylǵany belgili bolsa, Rýsskıı kenishiniń iske qosylýy 2017 jyldan 2019 jylǵa ysyryldy.
Qarjylaı qıyndyqtarǵa tap bolǵan «Gazpromneft» kompanıasy da birqatar jobalardy júzege asyrýdy keıinge qaldyrdy. Olardyń ishinde, Chon tobynyń kenishteri iske qosý, Dolgınsk qaırańdy kenishin iske qosýǵa daıyndaý bar. Nátıjesinde, ótken jyldarda quıylǵan ınvestısıalar jaǵdaıdy birshama jumsartsa da, 2017 jyldyń ózinde Reseıdegi munaı óndirý 10 mln tonnadan kem emes mólsherge deıin qysqarýy múmkin
Solaı desek te, bıyl «Transneft» júıesi boıynsha 2016 jylǵa munaı tasymaldaý boıynsha jasalǵan tapsyrysqa sáıkes, reseılik kompanıalar eksportqa tek 215,8 mln tonna munaı shyǵarmaq, bul 2015 jyldaǵyǵa qaraǵanda, 6,4 paıyzǵa kem, ol kezde eksport 7 paıyzǵa ósken bolatyn. Energetıka mınıstri Aleksandr Novaktyń Reseıdiń munaı óndirýdi qysqartýǵa nıetti emes ekendigin birneshe dúrkin málimdegenine qaramastan, eksportqa shyǵarýǵa josparlanǵan munaı kóleminiń tómendeýi, kompanıalardyń qara altyndy óndirýdi qalaıda qysqartatynyn meńzep otyr. Ony túsinýge bolady.
Óıtkeni elde munaı óndirýdi, eń bolmasa, neǵurlym joǵary deńgeıde turaqtandyratyn ıgerýge jeńil jáne arzan qorlar qalmaǵan.
Kóptegen jyldar boıy ıgerilip jatqan negizgi kenishter eleýli túrde túgesilgen.
Qazirgi tańda Reseı bıligi tańdaý aldynda tur. Ne federaldyq búdjetti tolyqtyrý maqsatynda munaıshylardan qosymsha salyqtardy sypyrady, ne munaı óndirý kóleminiń quldyraýyna ákelip soǵatyn salaǵa tolyq ınvestısıa quıa almaý qaýipin moıyndap, atalmysh salaǵa kapıtal tartýdy yntalandyratyn jańa tetikterdi qurýdy oılastyrady.
Shamasy, tańdaý jasalyp qoıǵan syńaıly, atap aıtarlyǵy, ol birinshi nusqanyń paıdasyna sheshilgen. Desek te, salyq qursaýyn bosańsytyp, munaı-gaz bıznesiniń shamadan tys salyq aýyrtpalyǵy túsken sektorlarǵa (qaırańdar, ıgerilýi qıyn kenishter jáne t.b.) qaraılasý qarastylypty. Alaıda osyndaı jeńildikterdiń ózi tek sala ishindegi qazynalyq aýyrtpalyqtardy «munaı-gaz tabystarynyń somasy azaımaýǵa tıis» degen ustanymǵa sáıkes qaıta bólý ǵana.
Konúktýralyq maqsattardy sheshý úshin oıyn tártibin ózgerte otyryp, bılik bir kezde munaı qamtamasyz etken el ekonomıkasyn damytýdyń shıkizatqa táýeldi emes, basqa jolyn usyna almaı otyr.
Biraq qazir munaı salasy da óziniń damýy úshin naqty baǵdarlarǵa ıe bola almaýda.
Sergeı SMIRNOV
Derekkózi: 365info.kz
