"Ótken sáýirde Qazaqstan munaı óndirisi boıynsha rekord ornatty: táýligine 2 mıllıon barel. Bul – álemdik óndiristiń shamamen 2%-yna jýyq kórsetkish. Eger OPEK uıymy álemdegi óndirilgen munaıdyń 40%-dan astamyn baqylaıtynyn eskersek, bizdiń úlesimiz olarmen salystyrǵanda 5%-ǵa jýyqtaıdy degen sóz. Alaıda osy tusta úlken másele bar". Óz jazbasynda osylaı másele qozǵaǵan ekonomıs Almas Chýkın munaıǵa qatysty Qazaqstannyń basty túıtkildi jaıttaryn tarqatady, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
"Qazaqstan munaı óndirisi boıynsha OPEK+ aıasynda táýligine 1 mıllıon 468 myń barelden aspaýǵa mindettelgen. Demek, qazirgi ár táýlik boıynsha óndiris kólemi kelisimsharttaǵy kórsetkishten jarty mıllıon barelge asyp ketken. Bul – aıtarlyqtaı aýytqý. Saýd Arabıasy OPEK-tiń negizgi oıynshysy retinde óndirisin óz erkimen táýligine 2 mln barelge deıin qysqartýǵa mindet alǵan edi. Demek, bizdiń artyq óndirgen jarty mıllıon barrelimiz Saýd Arabıasynyń óz esebinen jasaǵan qysqartýynyń tórtten bir bóligin "jep" qoıǵandaı bolyp jatyr", dep jazady Facebook-tegi paraqshasynda Chýkın myrza Qazaqstan óz mindettemesinen qalaı aýytqyp jatqanyn támpishtep.
Al jaqynda OPEK+ elderi jalpy óndiris kvotasyn táýligine 130 myń barelge kóterýdi talqylap jatqandaı bolǵan, biraq Saýd Arabıasy kútpegen jerden bul kórsetkishti birden úsh esege kóbeıtýdi talap etti. Buǵan munaı baǵasynyń arzandaýy, AQSH-tyń tarıftik saıasatyna baılanysty naryqtaǵy turaqsyzdyq sebep bolǵan sıaqty. Baǵa óspese, tym bolmasa naryqtaǵy úlesti saqtap, osylaısha úlken kólemmen shyǵyndy jabý qajettigi týyndady.
Mamannyń aıtýynsha, munaıdy saqtaı almaısyń, óndirdiń be, tez-tez ony ótkizý qajet. Bul – bir. Ekinshiden, onyń kólemin qysqartý da múmkin emes. Mysaly, vanadaǵy shúmekti burap, sýdy toqtatýǵa bolady. Al ken orny – ol vana emes, tirshilik kózi. Ony jaýyp qoısańyz, parafın jáne basqa da organıkalyq zattar aqpaı turyp qalady da aqyry "ólip" tynady. Ken basynda sorǵysh qurylǵylar bekerden beker turǵan joq. Ony arasynda basyp-basyp, qysymdy birqalypta ustaý kerek bolady.
"Qazaqstan bolsa, OPEK+ aldyndaǵy mindettemelerin oryndaýǵa daıyn ekenin qaıtalaýmen keledi. Biraq, shyn máninde, biz óndiristi qysqarta almaımyz. TSHO men NCOC sıaqty alpaýyt jobalardy toqtatýǵa nemese baıaýlatýǵa múmkindik joq, sheteldik ınvestorlarmen jasalǵan kelisimder qoldy baılap tur. Ulttyq kompanıadan da talap ete almaımyz, jaǵdaı qıyndaıdy ondaıda. Osy jaǵynan alǵanda, Qazaqstan "sýgsvang" jaǵdaıyna tap boldy: qaı jaqqa qadam jasasa da utylatyn", - deıdi sarapshy.
Bul ahýaldyń sońy OPEK+ kelisiminiń ydyraýyna ákelip soǵýy ábden múmkin. Eger kelisim buzylsa, Qazaqstan úshin bastapqyda eshteńe ózgermeıtindeı kórinýi múmkin. Munaı baǵasy 15-20%-ǵa arzandasa da, óndiris kólemi 15-17%-ǵa artsa, túsetin tabys shamamen burynǵy deńgeıde qalar edi. Alaıda bul syrttaı qaraǵanǵa ǵana.
"İs júzinde munaıdan túsetin kiristiń qurylymyn jaqsylap qarasaq, ol úsh bólikten turady: taza paıda (maıly bóligi), óndiristi damytý men amortızasıa shyǵyndary (san et) jáne operasıalyq shyǵyndar (súıek-saıaqtar). Munaı baǵasy tómendegen saıyn, eń aldymen, taza paıda azaıady, óıtkeni operasıalyq shyǵyndar ózgerissiz qalady. Al taza paıda azaısa, ınvestısıalyq jobalardy qarjylandyrý, nesıeler men salyq tóleý, dıvıdendter berý jaǵy qıyndaıdy. Aqyry, jańa jobalardy toqtap, jumysshylar sanyn qysqartýǵa týra keledi. Qazaqstandaǵy munaı tabystarynan tikeleı respýblıkalyq búdjetke túsetini – tek eksporttyq kedendik baj salyǵy ǵana. Qalǵan negizgi tabys kózderi (korporatıvti tabys salyǵy, rentalyq emes salyqtar, arnaıy tólemder) Ulttyq qorǵa jınaqtalady da, búdjetke jyl saıynǵy transfert túrinde ǵana beriledi. Demek, munaı baǵasynyń tómendeýi aldymen Ulttyq qorǵa túsetin qarajat kólemine keri áser etedi", - deıdi Chýkın.
Qazirdiń ózinde qalyptasqan 60 dollar kólemindegi munaıdyń bir barreliniń baǵasy memleket qarjysyna úlken qaýip tóndirip tur.
"Sebebi, aldaǵy úsh jyldyq búdjet Brent markaly munaıdyń bir barreli 75 dollar deńgeıine saı eseptelip, josparlanǵan. Bir jylda shamamen 700 mıllıon barel satsaq, ár barelden 15 dollar joǵaltsaq, sonda bul jylyna kem degende 10,5 mıllıard dollar kiristi joǵaltý degen sóz. Onda da bul joǵaltý – salyq túrindegi taza paıdanyń eń "maıly" bóligi", dep naqtylaıdy ol.
Eger álemdik naryqtaǵy jaǵdaı ózgermese, 2-3 trıllıon teńge kóleminde búdjetke tapshylyǵy oryn alýy múmkin.
"Muny jabý úshin Ulttyq qordan alatyn transfertti taǵy da arttyrýǵa májbúr bolamyz. Bul, árıne, jalpy ishki ónimge de, ekonomıkalyq belsendilikke de, búdjet saıasatyna da keri áser etedi. Biz úshin qazir basty másele – munaı dáýiriniń aıaqtalyp kele jatqanyn moıyndaý jáne ekonomıkany tez arada ártaraptandyrý. Qazaqstan shıkizatqa táýeldi ekonomıka tuzaǵynan qutylýdyń jolyn dereý izdeýi tıis. Áıtpese, munaımen birge ózimiz de "qurdymǵa" kete barýymyz ǵajap emes", dep sózin túıindeıdi maman.
