Jaqynda Májiliste básekelestikti damytý jónindegi zańnamaǵa engizilmek ózgerister men tolyqtyrýlardyń jobasy tanystyryldy. Ondaǵy qarastyrylǵan sharalardyń biri - tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý jáne básekelestik ortadaǵy buzýshylyqtardy azaıtý maqsatynda zańnamaǵa ujymdyq talap-aryz mehanızmin engizý. Halyk Finance Taldaý ortalyǵynyń sarapshysy Sanjar Qaldarov bul elimizde aýyzdyqtaýǵa onsha-muna kóne bermeıtin monopolısermen kúreste myqty qural bola alatyndyǵyna senimdi, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Ujymdyq talap-aryz – tutynýshylarǵa qarsy monopolıalyq áreketterden zardap shekken azamattardyń sotqa birlese júginýi arqyly keltirilgen shyǵyndy óteýge múmkindik beretin quqyqtyq mehanızm.
«Mundaı mehanızmniń Qazaqstanda paıda bolýy monopolıaǵa qarsy zańnamanyń buzylýynan zardap shekken tutynýshyǵa keltirilgen zalaldy óteýge ǵana emes, sonymen birge elde jańa monopolıserdiń paıda bolýyn da tejeýge sep bolmaq. Zań jobasy boıynsha, quqyqtary buzylǵan tulǵalar (tutynýshylar) toby sotqa shyǵyndardy óndirip alý úshin birge júgine alady. Bul rette sottyń talap-aryzdy qabyldaý úshin ol keminde 30 adamnyń atynan berilýi qajet. Toptyń negizgi belgisi – buzylǵan quqyqtar men shaǵymdardyń, olardy qorǵaý tásilderiniń birtekti bolýy», - deıdi Sanjar Qaldarov.
Ujymdyq talap-aryz tek shaǵymdanýshylar tobynyń ǵana emes, sondaı-aq osy quqyq buzýshylyqtan zardap shekken ózge de yqtımal tulǵalardyń atynan berilýi múmkin.
«Bul – «opt-out» modeli. Mundaı model AQSH-ta keńinen qoldanylady jáne shaǵymdanýshy topqa qatysy bar, biraq shaǵymǵa qosylmaǵan nemese ózderine zalal keltirilgenin bilmeıtin adamdardyń da quqyqtaryn qorǵaýǵa múmkindik beredi. Proseske deıin zardap shekken barlyq tulǵaǵa talap-aryzdyń berilgeni týraly jarıa habarlama jiberiledi, Qazaqstanda mundaı habarlamalar ashyq túrde nemese elektrondy qujat arqyly taratylatyn bolady. Opt-out modeliniń basty artyqshylyǵy – zardap shekkender sany myńdaǵan, tipti mıllıondaǵan adamdy quraǵanda, olardyń barlyǵynyń múddesi mindetti túrde eskerýge jatatyndyǵynda», - deıdi sarapshy.
Qazirgi ýaqytta Qazaqstanda antımonopolıalyq zańdy buzý arqyly keltirilgen shyǵyndar negizinen tek memleketke ǵana aıyppul túrinde tólenedi. Mysaly, baǵa belgileýde ózara kelisip alǵan kompanıalar monopolıalyq jolmen tapqan tabysynyń 5%-yna deıingi kólemin aıyppul retinde tóleıdi. Monopolıaǵa qarsy agenttiktiń dereginshe, sońǵy eki jylda búdjetke osyndaı aıyppuldar túrinde 11 mlrd teńge qarajat túsken. Alaıda mundaı isterde, shyn máninde, basty zardap shegýshiler – memleket emes, qarapaıym tutynýshylar.
BQDA málimetinshe, árbir jeke tutynýshynyń shyǵyny orta eseppen 3-5 myń teńge shamasynda bolady. Al mundaı shaǵyn somany óndirý úshin adamdar jeke talap-aryzben sotqa júginýge qulyqsyz. Onyń ústine, kóp jaǵdaıda tutynýshylar óz quqyqtarynyń buzylǵanyn bilmeı de jatady.
«Osy turǵyda ujymdyq talap-aryz ınstıtýtynyń paıda bolýy tutynýshylardyń quqyqtaryn keńinen qorǵaýǵa jol ashady. Sondaı-aq ol iri bıznestiń zańsyz áreketterine qarsy qarapaıym azamattardyń birigip áreket etýine múmkindik beredi. Bul ınstıtýt elimizde jańa monopolıserdiń paıda bolýyna tosqaýyl qoıýshy kúshke aınalady. Ujymdyq talap-aryz mehanızmi suıytylǵan gaz, áýe bıletteri, dári-dármekti saqtaý jáne tasymaldaý sıaqty salalarda jıi qoldanylýy múmkin», - deıdi sarapshy.
Jalpy alǵanda, sarapshynyń paıymdaýynsha, ujymdyq talap-aryz ınstıtýtynyń paıda bolýy Qazaqstanda básekeni qorǵaý men tutynýshylardyń quqyqtaryn nyǵaıtý baǵytyndaǵy oń qadam bolmaq. Bul bastama alǵash ret 2023 jyldyń sońynda jarıalanǵan bolatyn. Keıin zań jobasy qaıta qaraýǵa jiberildi. Bul jolǵysynda talap-aryzdy berý tártibi, zalal kólemin anyqtaý men onyń ornyn toltyrý mehanızmderi naqtylanǵan.
«Degenmen, bul mehanızmniń is júzinde tıimdi jumys isteýi úshin BQDA men ózge de quzyrly organdar zańnamalyq jumystardan bólek, aqparattyq-kommýnıkasıalyq jumystardy kúsheıtýi qajet. Sebebi bul reformanyń nátıjesine memleket te, qarapaıym azamattar da birdeı múddeli», dep sózin qorytady Halyk Finance Taldaý ortalyǵynyń sarapshysy.
Buǵan deıin Almatyda bergen nesıeleriniń ústeme paıyzdyq syıaqy mólsherlemesin asyra belgilegen alty mıkroqarjy uıymnyń zańsyz áreketteri áshkerelengen bolatyn.
