(«QÁ» gazetinde jarıalanǵan B. Shahanovtyń maqalasyna oraı)
Ánebir kezde qazaq ádebıetinde ózindik orny bar, shyǵarmalary talaı eldiń tiline tárjimalanǵan belgili-belgili aqsaqal qalamgerler men Memlekettik syılyqtyń ıegerleri bastaǵan bas-aıaǵy 200-ge tarta aqyn-jazýshylar Odaqtaǵy osynaý óte jaısyz jaǵdaıattardyń sebepteri men saldarlaryn atap kórsetip, Elbasynyń atyna hat jarıalaǵany belgili.
Ol hatta Jazýshylar Odaǵyndaǵy qarjylyq kúmándi ister, jazýshylarǵa berilip, keıin iz-túzsiz ketken jer telimderi, jyljymaıtyn múlik, jazýshylarǵa arnalǵan shyǵarmashylyq úıi qazir kimniń paıdasyna jumys istep turǵany, Odaqtyń bas ǵımaratyndaǵy jalǵa berilip otyrǵan meken-jaılardan túsip jatqan qarjy, Odaqtyń organy bolyp sanalatyn «Qazaq ádebıeti» gazetinde ádebı syn turmaq, Odaq basshylyǵyna syn aıtyp kózge túsken qalamgerlerdiń, ásirese, aqyndardyń óleń-jyrlary basylmaıtyny, «Qazaq ádebıetiniń» basshylyǵy ony avtorlarǵa ashyqtan-ashyq aıtatyny, Jazýshylar Odaǵy esh talǵam-talapsyz, ne talqylaýsyz ártúrli syılyqtardy kim kóringenge shúlen taratqandaı úlestiretini sıaqty jónsizdikter men keleńsizdikter atap turyp kórsetildi. Qazir ádebı qazynamyzǵa úles qospaq túgil, ádebıetke júz qaınasa sorpasy qosylmaıtyn adamdar Jazýshylar Odaǵynyń músheligine qabyldanyp, olardyń sany búginde 800-diń o jaq, bu jaǵyna jetip otyr. Olardyń ishindegi jáı, qaradúrsin jýrnalıserdi jáne qarapaıym til mamandaryn aıtpaǵanda akter da, sýretshi de, bir kezde oblysty, aýdandy basqarǵan ákim de, pesa deýge kelmeıtin pesa jazǵan depýtat ta, bazarkom da, sportshy da, tarıhshy da, zańger de, kólik salasynyń qyzmetkeri de, óz rýynyń, ne taıpasynyń shejireshisi de, ózge de tolyp jatqan san-sala mamandary órip júr. Bul ádebıettiń ilgeri basqan aıaǵyn keri ketirý, ashshylaý aıtsaq ádebıetke jasalǵan qylmys emes deı alasyz ba? Mine, osynyń bári jáne 20 jyldan beri shyn ádebı synnyń joıylyp, biryńǵaı birin-biri maqtaýǵa aınalýy, «Alash» dep atalatyn jáne basqa da syılyqtar men pálenshekem, túgenshekem atyndaǵy júldelerdiń balyq úlestirgendeı úlestirilýi, jaqsy shyǵarma men shyǵarma deýge kelmeıtin kitaptardyń sýdaı sapyrylysýy búginde ádebıetimizdi aýmaǵy at shaptyrym úıindige aınaldyrdy. Oǵan da bir mysal keltire ketelik. Byltyr elimiz qazaq handyǵynyń 500 jyldyǵyn toılaýyna baılanysty uly merekege oraı jazylǵan úzdik shyǵarmalarǵa báıge jarıalanyp, oǵan mıllıondaǵan kólemde qarjy bólindi. Sonda Jazýshylar Odaǵy bul uly meıramǵa arnalǵan úlken báıgige qatystyrýdyń ózi ári uıat, ári saıası qate derlik, ózi araqtan ólgen, maskúnem Kakadý qusqa arnalǵan áńgimeni, eń úzdik shyǵarma dep bas báıgeni soǵan berdi. Ásirese, osy maskúnem qustyń ıesi «osy sen prezıdentsiń-aý» dep qaıta-qaıta qaljyńdaǵansymaq bolýynyń arjaǵynda ne jatyr dep oılaısyz? Bul ádebıetimizdiń jaqsysy qaısy, jamany qaısy ekeni belgisiz úıindi-qoqysqa aınalǵany jáne Jazýshylar Odaǵy ádebıetti ábden aıaq asty qylǵany emes deı alasyz ba? Jalpy, N.Orazalın basqasyn bylaı qoıǵanda sońǵy kezde Senat depýtaty bolyp, qolynda tolyp jatqan múmkindik turǵanda 20 jyl boıy aıtyla-aıtyla jaýyr bolǵan qalamaqy máselesine de bir aýyz qozǵaý salar sóz aıtqan joq qoı. Jaqynda Elbasymyzdyń álginde aıtylǵan «Ashyq hatqa» oraı Odaqtyń kezekten tys jıynyn ótkizýge tapsyrma bergenin estı sala Odaq basshylyǵy buǵan qarsylyq retinde táýelsizdigimizdiń alda 25 jyldyǵy kele jatqanyn syltaý etip, óziniń organy «Qazaq ádebıeti» gazetine áýeli 443 adamnyń, kelesi nómirde 555 adamnyń tizimin berdi. Munyń arjaǵynda jas balaǵa da túsinikti qýlyqsymaq jatqanyn túsingen jurt mynaý uıat boldy-aý dese, endi birazy bul da nadandyqtyń bir túri ǵoı dep kúlkige qarq boldy. Jáne álgi birese 443, birese 555 adamdyq tizimniń ishindegi «Jazýshylar Odaǵynyń múshesi» dep aty-jóni berilgen adamdardyń ádebıet dep atalatyn rýhanı qazynamyzǵa úles qospaq túgil kópshiligi ádebıette qulaq estip, kóz kórmegen adamdar ekenine belgili-belgili qalamgerler qaıran qaldy. Bular kimder dep taǵy tańdandy jurt.
Iá, qazaq halqynyń basyna qara bult úıirilgen sonaý bir qasiretti zamanda, qazaǵym úshin jan pıda dep Kremlge jazylǵan «Beseýdiń haty» degen hat bar. Ol bes adam óz basyn qaterge tigip, qalyń qazaqty ajaldan alyp qalmaq boldy. Al, telefon shalý arqyly uıymdastyrylyp «qol qoıdyrǵan» myna 555 adammen Odaq basshylary kimdi, qaı eldi qaı dushpannan aman alyp qalmaq boldy deseńizshi. Osylaı jantalasqan JO basshylyǵy álgi 443 pen 555-ke qol qoıdyrǵany az bolǵandaı «Qazaq ádebıetine» áldeqashan o dúnıelik bolǵan jazýshy O.Sársenbaevtyń esteligindegi bir-eki azamat týraly aıtqan jaısyzdaý sózin de maqala qyp berdi. Ol ekeýi de Elbasymyzǵa jazǵan ashyq hatqa qol qoıǵan qalamgerler edi. Qazir Odaq basshylyǵy Odaq tóraǵasyn ózgerteıik, ádebıetimizdi budan ári quldyraýdan saqtap, Jazýshylar Odaǵynyń da, qalamgerlerdiń de abyroı-bedelin budan ári túsirmeıik dep Elbasymyzǵa jan daýysyn jarıalaǵandardy qaralaıtyn maqalalardy «Qazaq ádebıeti» gazetinde úzbeı jarıalap otyrýǵa shyqty. Bul úshin olar búkil ádep, mádenıet degenderdi belinen bir-aq attap, nebir las, bylapyt sózderdi úıip-tógýden de taıynbaıtyn boldy. «Qazaq ádebıetiniń» osy qyrkúıek aıynyń 9-shy juldyzynda Odaq basshylyǵyndaǵy jasy 70-ten áldeqashan asyp ketken Berik Shahanov degen jazýshynyń qaıta jarıalanǵan maqalasyndaǵy Odaq tóraǵasyna qarsy syn aıtyp júrgenderdi «soqqylaǵan» myna sózderin oqyǵan qalamdas qaýymnyń shynymen tulaboıy túrshikpeı me eken? Berik aqsaqal Odaq tóraǵasyn aman saqtap qalý úshin onyń «dushpandaryna» mynadaı qosymsha «ataqtar» beredi: «mysyqtileýli», «pále-jalashylar», «jón-josyqsyzdar», «jolbıke», «daý qýǵandar», «daýkester», «pálenshekeńder», «jala jaýyp, kúıe jaǵýshylar», «áldekimder», «báleqor áriptester», «byqsytyp», «sypsyń sóz» taratýshylar t.b. Maqala, «Quryltaıdan» keıin de ómir bar» dep atalady. Endeshe, Quryltaı saıyn 20 jyl boıy bir N.Orazalındi aman saqtap qalatyn amal-aıla az bolǵandaı osynsha bylapyt sóz aıtýyna qaraǵanda N. Orazalın saılanbaı qalsa, Berik aqsaqalǵa Quryltaıdan keıin ómir bitip, taýsylatyndaı kóringeni emes pe? Ózi álgindeı las ta bylapyt at qoıǵandardyń, ıaǵnı, Odaq basshylyǵyn ózgertýdi qoldap júrgenderdiń ishinde Á.Nurpeıisov, Q.Jumadilov, D.Isabekov, T.Ábdikov, E.Raýshanov, T.Medetbekov, S.Narymbetov jáne basqa da esimi alty alashqa, qala berdi shet elderge belgili tulǵalar da bar ekenin B. Shahanov aqsaqal shynymen baıqamaı qaldy ma eken? Olardy qalyń qazaq qana emes, shet el jurtshylyǵy biledi. Al, Berik Shahanov degendi estimegen bolýy da múmkin. Ásirese, osyndaǵy «jolbıke» degen ar-namysqa óte aýyr tıetin qorlyq sózdi aıtýǵa aqsaqal adamnyń qalaı aýzy bardy deseńizdershi. Óıtkeni, bul sóz áıel jynysty adamdardyń ishindegi jolshybaı ótken-ketkenniń bir túndik tósektesi bolatyn eń bir jeńil etektilerine aıtylatyn sóz ekenin Bekeń bilmeýi múmkin be? Osylaısha Odaq basshylyǵy Táýelsizdigimizdiń 25 jyldyǵyn toılaıyq degendi jeleý etip, jazýshylardyń kezekten tys jıynyn qoıa turaıyq dep basqa sharýasy quryp qalǵandaı osyndaı jırenishti amal-áreketter jasaýmen aınalysýda. Endi«Odaqty jas adam basqarýy kerek» degen pikir taratylýda. Ádette ákimshilik júıede jáne sharýashylyq salasynda jıi qoldanylatyn bul ólshem Jazýshylar Odaǵy sıaqty taza shyǵarmashylyq ordasyna múlde sáıkes kelmeıdi. Óıtkeni, Jazýshylar Odaǵy ádebıetke, ásirese jazýshylyqqa bet burǵan jas qalamger ataýlyǵa baǵyt berip, jol siltep, kórkem shyǵarmanyń ozyǵy men tozyǵyna baǵa berip otyratyn kıeli orda. Sondyqtan Odaqty jas qalamgerge óziniń ómirlik te, shyǵarmashylyq ta tárbıe-ónegesin usyna alatyn, sonymen birge ózinen keıingi basshylyqqa laıyqty talantty da isker qalamger daıarlaıtyn aty-jóni el-jurtqa áıgili, ádebıetimizdi ózimizge de, ózgelerge de tanytýǵa úlken úles qosqan, shyǵarmalary ádebıetimizdiń altyn qoryna qosylǵan, ádebıet maıdanynda ysylǵan belgili aǵa tulǵa basqarýy kerek sıaqty.
Aldaǵy jıynymyz meıli Pleným, meıli Quryltaı bolsyn, soǵan osynaý kıeli qundylyǵymyzdyń qunyn túsirmeı, Jazýshylar Odaǵy sıaqty qara shańyraǵymyzǵa jańa lep, jaǵymdy ózgeris ákelý úshin buǵan deıin boıymyzdy bılegen bárine bas ızeý, bárine qol kóterip quptaı salý, bir aýyzdan qaıta saılaı salý sıaqty kerenaýlyqtan, salǵyrttyqtan arylyp, árqaısymyz ar-uıat tazalyǵyn, jan tazalyǵyn saqtaı otyryp, Odaǵymyzǵa elge, ádebıet álemine belgili, jas qalamgerlerge ádebı taǵlym-tárbıe beretin qabileti de, tájirıbesi de bar, elimizge de shet jurtqa da esimi belgili aǵa býynnan bir tulǵany tańdaıyq degimiz keledi.
M.Kenjebaı, aqyn, Qazaqstan Jazýshylar Odaǵynyń múshesi
Abai.kz
