Halyk Finance sarapshylarynyń Qazaqstandaǵy kedeıshilik týraly kezekti esepti jarıalandy. Ondaǵy statısıkaǵa sáıkes, kedeıshilik, kóbine kópbalaly otbasylardy jáne aýyl-aımaqtardy mańaılaıdy. Iaǵnı, bala sany artqan saıyn shyǵyn kóbeıip, otbasy jutańdaı túsedi. Sondyqtan qarjy ınstıtýty osy baǵyttaǵy áleýmettik qoldaý mehanızmderiniń tıimdiligin zerdeleý mańyzdy másele dep sanaıdy. Óńirlik bóliniste kedeıshilik shegi, ásirese Túrkistan jáne Mańǵystaý oblystaryn qamtıdy, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
"Qazaqstanda kedeılik deńgeıi tómendep kele jatqany resmı derekterde jıi aıtylǵanymen, bul rettegi kórsetkishterdiń astaryna úńilsek, áleýmettik kartına jaǵdaıdyń áldeqaıda kúrdeli ekenin ańǵartady. 2024 jyldyń IV-toqsanynda eldegi kedeılik deńgeıi 4,8%-dy qurap, III-toqsandaǵy 5,1%-dan azdap tómendegen. Ádette, jyl sońynda áleýmettik tólemder men jalaqyǵa qosymsha syıaqylardyń taǵaıyndalatyny belgili. Sondyqtan kedeılik statısıkasynda maýsymdyq oń kórinis baıqalady, alaıda onyń ýaqytsha qubylys ekenin durys túsinýimiz qajet. Qazirgi ýaqytta eldegi kedeıliktiń eń aýyr zardabyn tartyp otyrǵan sanat – kópbalaly otbasylar. Otbasyndaǵy adamdar sanynyń artýy kiristiń jan basyna shaqqandaǵy mólsherin azaıtyp, ómir súrý sapasyn tómendetedi. Bir adamnan turatyn úı sharýashylyǵynda kedeılik deńgeıi bar bolǵany 0,12% bolsa, bes nemese odan kóp múshesi bar otbasylarda bul kórsetkish birden 8,92%-ǵa jetedi. Bul kórsetkish - tek sıfr ǵana emes, elimizdegi kópbalaly otbasylardyń shynaıy áleýmettik beınesin ashatyn ashshy shyndyq. Otbasylardyń bala sany kóbeıgen saıyn kedeılik shegi de arta túsedi", - deıdi Halyk Finance Analıtıkalyq ortalyǵynyń basshysy Mádına Qabjalalova.
Kedeıliktiń geografıalyq kartınasy elimizdegi áleýmettik-ekonomıkalyq ahýaldyń birkelki emes ekenin aıqyn ańǵartady. Máselen, Astana men Almaty sıaqty iri qalalarda kedeılik deńgeıi salystyrmaly túrde tómen: Astanada - 2,1%, Almatyda - 3,5%. Degenmen, osy iri qalalarda áleýmettik toptar arasyndaǵy tabys alshaqtyǵynyń rekordtyq deńgeıge jetip otyrǵany da jasyryn emes.
Mysaly, Almatyda eń baı turǵyndardyń 10 paıyzy eń kedeı 10 paıyzǵa qaraǵanda ortasha eseppen 7,31 ese kóp tabys tabady eken. Bul kórsetkish Astanada 5,98 eseni quraıdy.
"Iaǵnı, qalalarda kedeılik resmı túrde tómen bolǵanymen, áleýmettik tepe-teńdik turǵysynan alǵanda, jaǵdaı sonshalyqty turaqty emes. Qalalardyń tabys qurylymyndaǵy mundaı teńgerimsizdik áleýmettik shıelenisterge alyp kelýi múmkin ekenin umytpaý qajet", - deıdi sarapshy.
Óńirlerdegi jaǵdaı budan da kúrdeli. Túrkistan oblysynda halyqtyń 8,4%-y, al Mańǵystaý oblysynda 7,9%-y kedeılik sheginen tómen ómir súredi. Bul óńirlerde ortasha tabystyń ómir súrý mınımýmynan sál ǵana joǵary ekendigi anyqtalyp otyr
Tabystyń satyp alý qabileti ártúrli: Qaraǵandy oblysynda tabys eń tómengi kúnkóris deńgeıinen 2,7 ese joǵary bolsa, Túrkistan oblysynda 1,4 ese ǵana joǵary.
Qalalyq jerlerde kedeılik deńgeıi (3,6%) aýyldyq jerlerge (6,8%) qaraǵanda eki ese derlik tómen. Sonymen qatar, Mańǵystaý oblysynyń aýyldyq jerlerinde respýblıkadaǵy eń joǵary kedeılik deńgeıi – 11,9%, bul sol óńirdegi qala turǵyndarynyń kedeılik deńgeıinen – 3,2% tym alshaq. Jalpy, qalalyq jerlerdegi ortasha tabys (116 455 teńge) aýyldyq jerlerge (84 437 teńge) qaraǵanda 1,4 ese derlik joǵary.
Qazaqstandyqtardyń eń aýqatty 10%-y barlyq tabystyń 25%-yn alady, bul eń kedeı 10%-dan 6,4 ese kóp. 20% halyq barlyq tabystyń 40%-yn alady, bul eń kedeı 20% -dan 4,5 ese derlik kóp.
Kedeılik deńgeıi iri qalalarda dástúrli túrde tómen bolǵanymen, onda tabys teńsizdigi ýrbanızasıalanbaǵan aımaqtarǵa qaraǵanda áldeqaıda joǵary. Tabystyń eń joǵary alshaqtyǵy Almaty qalasynda (koefısıenti – 7,31), Astana qalasynda (5,98), al eń tómeni – Mańǵystaý, Atyraý, Túrkistan oblystarynda (tıisinshe 2,68; 3,41; 3,36) baıqalady.
Tutyný men shyǵyndy kiris toptary boıynsha qarastyratyn bolsaq, eń az qamtylǵan halyqtyń 10%-y aqshalaı shyǵyndarynyń 59%-ǵa jýyǵyn azyq-túlikke jumsaıtynyn kóremiz, al eń baı 10% halyq tabystyń 42,5%-yn ǵana tamaqqa jumsaıdy. Sonymen qatar, sońǵysy azyq-túlikke jatpaıtyn taýarlarǵa áldeqaıda kóp aqsha jumsaıdy, shamamen 26,5%, eń kedeı 10%-da bul kórsetkish - 19,8%.
Al atalǵan problemalardy sheshý úshin elimiz keshendi áleýmettik-ekonomıkalyq saıasatty júrgizýi qajet. Birinshiden, kópbalaly otbasylar men aýyl turǵyndaryna naqty qoldaý kórsetý baǵdarlamalaryn tıimdirek etý kerek. Ekinshiden, óńirlerdiń ekonomıkalyq potensıalyn arttyratyn ınfraqurylymdyq jobalardy qarjylandyrýdy ulǵaıtyp, bıznesti qoldaý sharalaryn aýyldyq jerlerge baǵyttaý qajet. Úshinshiden, tabys teńsizdigin azaıtý úshin eńbek naryǵyndaǵy ádiletti jalaqy saıasaty men salyqtyq yntalandyrý mehanızmderin qaıta qarastyrý mańyzdy dep oılaımyz.
