Elimizge aqpan aıynyń sońynda MAGATE mısıasy ókilderi men halyqaralyq sarapshylar atbasyn burdy. Olar Qazaqstannyń ıadrolyq-energetıkalyq ınfraqurylymy men áleýetimen, alǵashqy salynatyn AES qurylysy boıynsha júrgizilip jatqan daıyndyq jumystarymen tanysty.
Iadrolyq ınfraqurylymdy keshendi sholý jónindegi mısıa AEHA-ǵa múshe memleketter ókilderniń halyqaralyq sarapshylarmen birlesip, ártúrli eldegi ozyq tájirıbe týraly tereń taldaý júrgizýine múmkindik beredi. INIR mısıasy tobynyń kez kelgen usynysyn oryndaý mısıany ótkizýge ótinish bergen múshe memlekettiń qalaýynda qalady. Ulttyq ıadrolyq ınfraqurylymdy damytýǵa yqpal etetin INIR mısıasynyń nátıjesi kemshilikterdi joıý boıynsha is-qımyl josparyn ázirleýge kómektesedi.
[caption id="attachment_87953" align="alignnone" width="1373"]
Foto: QR Energetıka mınıstrligi[/caption]
Energetıka mınıstrliginiń málimeti boıynsha, atalǵan mısıanyń maqsaty – halyqaralyq sarapshylarmen tájirıbe almasý arqyly Qazaqstanǵa ıadrolyq-energetıkalyq ınfraqurylymdy damytý boıynsha keshendi esep ázirleýde qoldaý kórsetý. Bul mısıa Qazaqstan úkimetiniń ótinishi boıynsha júzege asty. Buǵan deıin, ıaǵnı 2016 jyly ótkizilgen INIR (Integrated Nuclear Infrastructure Review) mısıasynyń usynystary men usynymdary qanshalyqty oryndaldy? Jeti jylda ne ózgerdi, nege kóńil bólindi, bárine baǵa berilip, eldiń jetistigi saralanyp, áli de sheshimin tabýy tıis túıtkilderdi naqtylaýǵa múmkindik berdi.
Áýeli Atom energıasy jónindegi halyqaralyq agenttiktiń (AEHA) «Negizgi kezeńder» tásiliniń birinshi kezeńiniń ólshemsharttary boıynsha ıadrolyq ınfraqurylymdy damytýdyń jaı-japsaryna sholý jasaldy. Onda qarastyrý, daıyndyq, qurylys sıaqty damýdyń úsh kezeńi negizinde birqatar usynys jobasy qamtylǵan. Eń aldymen Qazaqstannyń ıadrolyq energetıkalyq baǵdarlamaǵa qatysty júktelgen mindettemelerdi oryndaýyna daıyndyǵyna jan-jaqty baǵa berildi.
Sonymen, ıadrolyq ınfraqurylymǵa tolyqqandy keshendi sholý jasaǵan sarapshylar toby tórt kúndik mısıa nátıjesinde Qazaqstan Atom energıasy jónindegi halyqaralyq agenttiktiń (AEHA) ıadrolyq ınfraqurylymdy sholý jónindegi aldyńǵy mısıasynyń usynymdaryn oryndaýda edáýir ilgerileýshilik baryn jetkizdi. Energetıka mınıstrliginiń aıtýynsha, INIR mısıasynyń jumys toby ıadrolyq energetıkalyq baǵdarlamany úılestirý, atom elektr stansıasyn qarjylandyrýdy túsiný, apatqa qarsy josparlaý jáne radıoaktıvti qaldyqtarmen jumys isteý boıynsha usynymdardy Qazaqstan tolyǵymen iske asyrǵanyn atap ótti. Sondaı-aq, halyqaralyq sarapshylardan qurylǵan jumys toby atom energetıkasy qurylysy men ınfraqurylymyna ketetin qarjyny naqtylaý men esep-qısap jumysyn támamdaýǵa, osy istiń basy-qasynda júretin retteýshi organ men menshik ıesiniń (operatordy) jumysyn odan ári damytý josparyn qolǵa alýǵa jáne buǵan ónerkásipti tartý saıasatyn ázirlep, iske asyrýǵa qatysty qosymsha jumystardy qosa atqarý kerektigin de qadap aıtty.
Aıta ketý kerek, MAGATE-niń basshylyq qaǵıdatyna sáıkes, İ kezeńdegi keshendi esep boıynsha ıadrolyq-energetıkalyq baǵdarlamaǵa qatysty mindetteme alýǵa daıyn bolý kerek. Sebebi, bul ıadrolyq-energetıkalyq baǵdarlamany júzege asyrýdyń negizdemesi men strategıasyn qamtıdy. Osy turǵyda INIR mısıasy komandasynyń basshysy, AEHA Iadrolyq ınfraqurylymdy damytý seksıasynyń ıadrolyq ınjeneri Mehmet Djeıhan Qazaqstan 2016 jyly ózine mindettelgen usynym men usynysty oryndap, ıadrolyq energetıkalyq baǵdarlamany iske asyrýdy qolǵa alýǵa naqty kirisse, odan ári qoldaý kórsetýge daıyn ekenin tilge tıek etti.
Al Energetıka vıse-mınıstri Jandos Nurmaǵanbetov Qazaqstannyń atom energıasyn beıbit maqsatta paıdalaný isindegi umtylysyn AEHA joǵary baǵalaıtynyn aıtady.
«INIR mısıasyn qabyldaǵan elimiz ıadrolyq ınfraqurylymynyń daıyndyǵyna shynaıy kásibı baǵa alýǵa múddeli. Sebebi, INIR mısıasy Qazaqstannyń atom energetıkasyn damytýǵa qajetti ınfraqurylymnyń qoljetimdiligin jaqsartý men qamtamasyz etýdi talap etetin salalar men jospar-baǵytymyzdy naqtylaý úshin qundy qural. Bul elimizdiń ıadrolyq energetıkalyq baǵdarlama boıynsha jumys isteýine úlken qoldaý. Mısıa sheńberinde sarapshylar elimizdiń ıadrolyq-energetıkalyq ınfraqurylym áleýeti men normatıvtik quqyqtyq aktilerdi uıymdastyrý deńgeıin, AES qurylysynyń ornyn tańdaý jáne mamandardy daıyndaý týraly pikirin ortaǵa saldy. Qazaqstan ıadrolyq energetıkalyq baǵdarlamasy qaýipsizdiktiń eń joǵary standarty men ozyq halyqaralyq tájirıbelerge sáıkes kelýin qamtamasyz etý úshin barlyq qajetti sharany iske asyrady», – dedi QR Energetıka vıse-mınıstri Jandos Nurmaǵanbetov.
Aıta ketý kerek, búginde Energetıka mınıstrligi atom elektr stansıasyn salý boıynsha «Samuryq-Qazyna» AQ-men birlesip daıyndyq jumystaryna kirisip ketti.
QR Energetıka vıse-mınıstri Jandos Nurmaǵanbetovtiń aıtýynsha, AES – JİÓ-niń ósýine, el ekonomıkasynyń damýyna, energetıkalyq óndiristi ártaraptandyrýǵa, qorshaǵan ortaǵa zıandy zattar shyǵaryndylaryn azaıtý esebinen ekologıalyq júktemeni azaıtýǵa jáne jańa jumys oryndarynyń ashylýyna oń áserin tıgizedi.
«Atom energıasyn tutyný 1 paıyzǵa ósse, eldiń JİÓ-i 0,32 paıyzǵa artady. Máselen, ıadrolyq otyn tabletkasynyń salmaǵy – nebári 4,5 gram bolsa da, bul 350 keli munaıǵa nemese 400 keli kómirge teń energıa bóledi. Qazaqstanda ýrannyń qory baı desek, AES-ti otynmen qamtamasyz etýge óz ýranymyzdy paıdalansaq, daıyn ónimdi basqa elderge eksporttaýǵa múmkindik bar», – deıdi vıse-mınıstr Jandos Nurmaǵanbetov.
MAGATE sarapshylary Qazaqstannyń AES salýǵa degen ekonomıkalyq áleýetin oń baǵalaǵany osy istiń basy-qasynda júrgen mamandarǵa serpin berdi. Eger bıyl AES salatyn reaktor tehnologıasy tańdalsa, keminde 10-11 jyldan keıin elimiz energıa tapshylyǵy máselesinen qutylýy múmkin.
