Mamandardyń boljamynsha, bıylǵy kóktemde sý basý qaýpi joǵary. Qalyń qar men jańbyr sý basý yqtımaldyǵyn arttyra túsedi. Sonymen qatar, keıbir óńirlerde qar tazalaýǵa qarjy resýrstary tek iri qalalar men oblys ortalyqtaryna ǵana bólinetin kórinedi. Biraq aýyldyq eldi mekenderde qar tazalaý máselesi ashyq kúıinde qalyp otyr. Mysaly, Pavlodar oblysynda bólingen 4,5 mıllıard teńgeniń 900 mıllıon teńgesi ǵana aýyldyq aımaqtarǵa qaralǵan. Qaraǵandy ​​oblysynda 5,4 mlrd teńgeniń 700 mln teńgesi aýyldarǵa bólingen. Aqtóbe oblysynda nebári 100 mln teńge bar.

Bul máseleni Úkimet basshysy kótergen bolatyn sońǵy otyrystardyń birinde. Ol oblys ákimderine, ásirese, aýyldyq jerlerde qardy ýaqytyly shyǵarý sharalaryn qabyldaýdy tapsyrǵan edi. Sonymen qatar, Oljas Bektenov qazirdiń ózinde birqatar óńirlerde eldi mekenderdegi kóshelerdi sý basyp, joldardy sý basyp ketý faktileri bar ekenin aıtqan.

«Jalpy respýblıka boıynsha 217 eldi mekende sý tasqynynyń asqyný qaýpi saqtalýda. Sondaı-aq sońǵy jyldary sol qalalar men aýyldarda sý tasqyny qaýpi saqtalýda. Máselen, Qostanaı oblysyndaǵy Qaramyrza aýyly tórt jyl boıy sý tasqynyna jıi ushyrady. Bul qaýip bıyl da saqtalady. Aqmola oblysyndaǵy Iagodnoe, Qostanaı oblysyndaǵy Ekidin, Aqtóbe oblysyndaǵy Oımaýyt, Jaryq, Ótek jáne Qumtoǵaı aýyldary jyl saıyn ózderine aparatyn joldardy sý basqandyqtan oqshaýlanady. Osy máselelerdi bile tura, ákimdikter eshqandaı shara qoldanbaıdy. Kóp nárse ákimdikterdiń tıimdi jumysyna baılanysty», - dep qosty Premer-Mınıstr.

Al sınoptıkter naýryz aıyndaǵy jaýyn-shashyn eldiń basym bóliginde normadan joǵary bolady dep boljap jatyr. Muny Ekologıa jáne tabıǵı resýrstar mınıstri Erlan Nysanbaev jetkizdi áriptesterine. Onyń sózine qaraǵanda, Qazaqstan Respýblıkasynyń ońtústik-batysynda, soltústik-batysynda jáne soltústiginde, Qostanaı, Soltústik Qazaqstan, Aqtóbe oblystarynyń soltústik-shyǵysynda, Aqmola oblysynyń soltústik-batysynda normadan joǵary bolady dep boljanýda. Mańǵystaýdyń ońtústik-shyǵysynda, Qyzylordanyń ońtústik-batysynda jáne Túrkistan oblystarynyń ońtústik-batysynda jaýyn ádettegiden kóp jaýýy múmkin.

Mınıstr jaýyn-shashyn mólsherin, qardaǵy sý qoryn, topyraqtyń kúzgi ylǵaldylyǵynyń kórsetkishterin, topyraqtyń qatý tereńdigin, topyraq betindegi muz qyrtysynyń bolýyn, sondaı-aq ózenderdiń muzdyq rejımderin taldaý arqyly aldyn ala baǵalaý júrgiziletinin aıtty. Iaǵnı, sý basý qaýpi bar aımaqtar taǵy anyqtalady. «Táýekelderi joǵarylaǵan – Qaraǵandy, Aqmola, Soltústik Qazaqstan, Qostanaı, Shyǵys Qazaqstan, Aqtóbe, Batys Qazaqstan, Atyraý, Almaty jáne Túrkistan oblystary, sondaı-aq Abaı jáne Ulytaý oblystary. Táýekel deńgeıi ortasha aımaqtar: Jetisý oblysy, Jambyl jáne Pavlodar oblystary», - dedi Erlan Nysanbaev.

Sý basý qaýpi joǵary delingen Soltústik Qazaqstan oblysynda tótenshe jaǵdaı kezeńine daıyndyq qazirden júrip jatyr. Bıyl oblysta sý mol bolǵany ras. Gıdrotehnıkalyq qurylystar da daıyndalýda. Oblysta ornalasqan 20-nyń altaýy respýblıkalyq, 13-i komýnaldyq, bireýi jeke menshikte. Ótken jyly Tabıǵı resýrstar jáne tabıǵatty paıdalanýdy retteý basqarmasy beseýi jóndeýdi qajet etetinin habarlady. Sonyń ishinde Sharyq sý elektr kesheni – menshik ıesi «Qazvodhoz» RMK fılıaly jáne «Segiz kóz» 8 terezeli kirý qurylymy – Ýálıhanov aýdanynyń turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyǵy bólimi menshiginde.

«Qazsýshar» RMK Soltústik Qazaqstan oblystyq fılıalynyń dırektory Shuǵaıyp Ibatýllın kásiporynnyń balansynda tórt sý sharýashylyǵy nysany bar ekenin, onyń ishinde sý qoımalary bar úsh sý elektr kesheni: Sharyq, Sergeev jáne Petropavl bar ekenin aıtty. Sońǵy ekeýiniń jaǵdaıy qanaǵattanarlyq jáne qalypty jumys istep tur.

«Sergeev sý qoımasyn toltyrý syıymdylyǵy 21 aqpandaǵy jaǵdaı boıynsha 596 mıllıon tekshe metr sýdy quraıdy, jobalyq qýaty - 693 mıllıon tekshe metr. Bıyl 1,7 mlrd tekshe metrdi kútemiz. Qansha sý kelse, sonsha sý alamyz. Sý qurylystary sý tasqynynyń ótýine áser etpeıdi. Bóget tóbesinen asyp ketý eki metrdeı bolady dep kútemiz. Sondaı-aq uzaq merzimdi baqylaýlar sheńberinde. Sharyq sý elektr kesheni apatty jaǵdaıda. 2004 jyly balansymyzǵa ótip, 2016 jyldan beri tranzıttik rejımde jumys istep keledi. Sý qoımasy bos, shuńqyrdyń drenajdyq syıymdylyǵy tasqyn sýlarynyń aýyldardy sý basý qaýpinsiz ótýine múmkindik beredi. Sharyq sý qoımasynyń negizgi maqsaty sýarý boldy, onyń kólemi nebári 8 mıllıon tekshe metr sýdy quraıdy. Qalpyna keltirýge shamamen 2  mıllıard teńge qajet. Ázirge ony qalpyna keltirý múmkin emes», - dep túsindirdi Sh.Ibatýllın.

Ol 2022 jyldyń jeltoqsanynda Sergeev pen Petropavl sý elektr keshenderinde kóp faktorly barlaý jumystary júrgizilgenin, al 2023 jyly óz qarajaty esebinen olarda jergilikti eskertý júıeleri ornatylǵanyn jetkizdi. Qazirgi tańda sý qoımalaryndaǵy sý tasqynyna daıyndyq boıynsha is-sharalar jospary oryndalyp, jedel shtab qurylyp, ázirlik aktileri bekitilip, nysandardy komısıalyq tekserý bastalǵan.

«Sý tasqyny men tabıǵı-klımattyq jaǵdaılardy taldaýdy eskere otyryp, naýryz aıynyń sońynda táýlik boıy jumys isteý rejımine kóshemiz, sý qoımalarynyń toltyrylýyn qadaǵalap, múddeli memlekettik organdarǵa aqparat jiberemiz», - dedi Sh.Ibatýllın. Onyń aıtýynsha, Ýálıhanov aýdanyndaǵy Sileti ózeninde apatty jaǵdaıda turǵan «Segiz kóz» sý ótkizgishinen qaýip joq. Keńes dáýirinde salynǵan bul saǵalyq sýarý kesheniniń bir bóligi boldy.

Aımaqtaǵy Tótenshe jaǵdaılar departamentiniń basshysy Erik Sarybaev vedomstvonyń qurylymdy erekshe baqylaýǵa alǵanyn aıtty. Qurylǵan toptar ózende qajetti sharalardy júrgizip, keptelis pen tolyp ketýdiń aldyn alý úshin aldyn ala Ýálıhanov aýdanyna jiberiledi.

Sınoptıkterdiń boljaýynsha, óńirde qardyń belsendi erýi naýryz aıynyń sońynda bastalady. Bıyl kúzgi topyraq ylǵaldylyǵynyń kórsetkishteri 67 paıyzǵa joǵary, qar jamylǵysyndaǵy sý qory 47-den 147 mm-ge deıin jetip, ótken jylǵy kórsetkishterden asyp túsken. Qazirgi jaǵdaı erigen sýdan eldi mekenderdi sý basý qaýpin týdyryp tur. Jergilikti atqarýshy organdar 1484 adamnan, 1127 birlik tehnıkadan, 71 birlik sý sorý tehnıkasynan, 297 motopompadan turatyn sý tasqyny qaýpin joıý úshin kúshter men quraldar tobyn qurdy. Aýdan ákimdikteri qosymsha 58 motopompa satyp almaq.

«Qosymsha aýyr ınjenerlik tehnıkany jalǵa alý boıynsha kelisim-sharttar jasaý boıynsha konkýrstyq rásimder júrgizilýde. 9 myń tonnaǵa jýyq ınertti materıal, 38 myń qap konteıner, 87 tonnadan astam janar-jaǵarmaı daıyndaldy. Evakýasıalanǵan halyqty qabyldaý úshin 242 qabyldaý pýnkti saqadaı saı tur», - dedi Tótenshe jaǵdaılar departamentiniń basshysy Erik Sarybaev.

Óńirdegi TJD mamandary sý tasqynyn áýeden baqylap otyrmaq nıette. E.Sarybaevtyń aıtýynsha, «QazAvıaQutqarý» AQ-nyń tikushaqtaryn paıdalana otyryp, sý basý aımaqtarynan halyqty aerovızýaldy barlaý jumystaryn júrgizýge jáne evakýasıalaý qyzmetterin kórsetýge oblystyq búdjetten 130 mln teńge bólindi. Ótken jyly oblys ákimdigi kúndiz-túni jaǵdaıdy baqylap, izdestirý jumystaryn júrgizý úshin basqarmaǵa bir ushqyshsyz ushatyn apparat bergen. TJD bazasynda barlyǵy bes dron bar eken. Aýdan ákimdikteriniń balansynda toǵyz ushqyshsyz ushaq ázir, olar sý tasqyny jaǵdaıyn baqylaý úshin belsendi túrde paıdalanylady.

Al Aqmola oblysy she, jergilikti ákimdik sý tasqynyna daıyn ba? Onda sý tasqyny kezeńinde jóndeýge jatatyn 24 gıdrotehnıkalyq qurylysta yqtımal táýekelderdi baqylaý úshin tranzıttik rejımge kóshirý sharalaryn qabyldaıtyn, táýlik boıy jumys isteıtin 82 baqylaý beketi qurylady. Aımaqtaǵy Tótenshe jaǵdaılar departamentiniń basshysy Qanat Dospaevtyń málimetinshe, qazirgi tańda oblysta gıdrometeorologıalyq jaǵdaı turaqty. Alaıda, «Qazgıdromet» RMK aqparaty boıynsha, jeltoqsan-qańtar aılarynda oblystyń basym bóliginde jyldyq ortasha aılyq normadan joǵary jaýyn-shashyn boldy. Bul qar astynda muz qyrtysynyń bolýymen, kúzgi ylǵaldyń joǵary mánderimen jáne topyraqtyń qatýymen birge, sý tasqynynyń qolaısyz jaıylýyna yqpal etýi múmkin.

Oblystyń barlyq sý basý qaýpi bar aımaqtary qaýip deńgeıi boıynsha bólingen. Táýekel deńgeıi joǵary óńirlerge Selınograd, Arshaly, Atbasar, Sandyqtaý jáne Astrahan aýdandary kiredi. Táýekel deńgeıi ortasha - Ereımentaý, Zerendi, Qorǵaljyn, Bulandy, Býrabaı, Shortandy aýdandary men Kókshetaý jáne Qosshy qalalary.

«2024 jylǵa arnalǵan oblystyq búdjette 2 mıllıard 239 mıllıon teńge rezerv bekitilgen, bul ótken jylmen salystyrǵanda 77 paıyzǵa artyq. Basqarmaǵa 2024 jylǵa oblystyq búdjetten sý tasqynyna qarsy is-sharalardy ótkizýge 69,8 mıllıon teńge somasynda qarajat bólindi: ózen arnalarynda jarylys jumystaryn júrgizýge – 63,3 mıllıon teńge; ǵarysh monıtorıńi boıynsha qyzmetterge – 6,5 mıllıon teńge qaralǵan. Aýdandyq búdjetterden 12 mln teńgeden astam qarjy qarastyryldy. Qazirgi ýaqytta merdigerlermen 20 myń sharshy metrden astam aýmaqtaǵy muzdy eritý úshin 10 oblystaǵy 15 ózenniń ýchaskelerinde jarylys jumystaryn júrgizýge kelisimder jasaldy», - dedi Q.Dospaev.

Jóndeýge jatatyn 24 gıdrotehnıkalyq qurylysta yqtımal táýekelderdi baqylaý úshin tranzıttik rejımge kóshirý sharalaryn qabyldaıtyn, táýlik boıy jumys isteıtin 82 baqylaý beketi qurylady. Tekserý nátıjeleri boıynsha azamattyq qorǵaýdyń aýmaqtyq ishki júıesi kóktemgi kezeńde bolýy múmkin tótenshe jaǵdaılarǵa daıyn. «Naýryz aıynyń birinshi onkúndiginde oblys ákimdigi men Tótenshe jaǵdaılar departamentiniń komısıasy oblystaǵy sý tasqyny qaýpi joǵary aımaqtarda tekserý jumystaryn júrgizip, olardyń sý tasqynyna daıyndyǵyn anyqtaıdy. Naqty gıdrologıalyq derekterdi anyqtaý úshin «Qazgıdromet» fılıaly Tótenshe jaǵdaılar departamentimen birlesip, aqpan aıynan bastap Jabaı jáne Sileti ózenderi boıynda ekspedısıalyq aınalma joldar júrgizip jatyr», - dep túıindedi spıker.

Sý basý qaýpi kúsheıetin maýsym qarsańynda Abaı aýdanynda da tasqynǵa qarsy jumystar kúsheıtilip jatyr. Oblys ákimi Nurlan Uranhaev Tótenshe jaǵdaılar departamenti jáne Semeı qalasynyń ákimdigi basshylarymen birge oblys ortalyǵynyń sý basqan aımaqtaryn aralap kórdi. Osy shara aıasynda olar «Vostochnyı» saıajaı alqabynda, Mırnyıda, Beıbitshilik aralynda, «Bobrovka» turǵyn alabynda boldy. Sý tasqyny qaýpi bar kezeńge daıyndyqty qadaǵalaý maqsatynda jergilikti jerlerde sý ótkizgish qubyrlardy tazalaý jumystary baqylanady. Jaǵalaý bógetteri nyǵaıtylýda, erigen jáne jańbyr sýlary aǵyzylýda, úıler men úı-jaılardy sý basqan jaǵdaıda evakýasıalaý pýnktteri, sondaı-aq maldardy ýaqytsha ornalastyrý oryndary qarastyrylǵan.

«Oblysta eldi mekenderdi yqtımal sý basýynyń aldyn alýǵa baǵyttalǵan jumystar belsendi júrgizilýde. Oblystyń aýdan-qalalarynda sý tasqynyna qarsy is-sharalar aıasynda azamattyq qorǵaý organdary men komýnaldyq qyzmetter turaqty dabyl rejımine kóshti. Sý tasqynynyń aldyn alý jáne zardaptaryn joıý úshin ınertti materıaldardyń qory daıyndaldy», dep habarlady ákimdik.

Ekskýrsıa barysynda oblys ákimi Tótenshe jaǵdaılar departamentimen birlese otyryp, jarylys jumystary júrgiziletin oryndardyń núktelerin jóndedi. Tıisti organdarǵa naqty tapsyrmalar berildi. «Tasqynnyń aldyn alý úshin ózen arnalary men ıilý oryndarynda jarý jumystaryn der kezinde júrgizý qajet», - dedi Nurlan Uranhaev.

Almaty oblysy Tótenshe jaǵdaılar departamenti tótenshe jaǵdaılardyń aldyn alý basqarmasynyń basshysy Dáýren Azamatov 19 aqpannan bastap óńirde sý tasqyny kezeńine joǵary daıyndyq rejımi engizilgenin málimdedi. Búgingi tańda eldi mekenderden 3,1 myń tekshe metr qar shyǵarylǵan. Sondaı-aq 87 jalpy paıdalanymdaǵy avtomobıl joldary men 7 temir joldyń astynan 154,8 shaqyrym aryq, 48,2 shaqyrym kanal, 27,2 shaqyrym sý burý kanaldary qazyldy. Dáýren Azamatov 27 eldi mekendi sý basý qaýpi bar ekenin, jeti eldi mekende qaýip tolyǵymen joıylǵanyn, 20 eldi mekende tómendegenin atap ótti.

Kóktemgi tótenshe jaǵdaılardyń saldaryn joıýǵa oblys boıynsha jeke quramnyń 1326 adamy, 471 tehnıka, 29 júzý tehnıkasy jáne 120 motopompa jumyldyrylady. Onyń aıtýynsha, Eńbekshiqazaq, Talǵar, Kegen jáne Qarasaı aýdandarynyń 12 eldi mekeninde jergilikti jáne respýblıkalyq mańyzy bar joldardaǵy 88 sý qubyry aýystyrylyp, 435 shaqyrym aryq-kanal júıesi jańartyldy.

«Sý basý qaýpiniń aldyn alý maqsatynda aýmaqtyq polısıanyń ýchaskelik bólimsheleri 123 eldi mekende 92 reıd júrgizdi. Sonymen qatar, «Kóktem-2024» oqý-jattyǵýy barysynda sý basý qaýpi bar 1,8 shaqyrym aryqtar men arnalar, tas jol astyndaǵy 73 sý ​​qubyry tazartyldy. Nátıjesinde sý basý qaýpi barynsha azaıtyldy», - dedi Dáýren Azamatov.