Búginde elimizdiń aýyl sharýashylyǵy salasyn qoldaýǵa baǵyttalǵan birneshe baǵdarlamalar júzege asty. Árbir baǵdarlamanyń ózindik oryny bar. Bári de aýyl halqynyń jaǵdaıyn jaqsartýǵa baǵyttalǵanyn bilemiz. Sondaı mańyzdy jobalardyń biri hám biregeıi «Keń Dala» baǵdarlamasy. Atalymysh baǵdarlama elimizdegi aýyl sharýashylyǵy eńbekkerlerine eleýli yqpal etkeni sózsiz.
2020 jyly qolǵa alynǵan baǵdarlama aýyl sharýashylyǵyn qoldaý men damytýǵa baǵyttalyp, talaı jer emgen sharýanyń jumysyn jandandyrdy dep nyq senimmen aıtýǵa bolady. Jobanyń negizgi maqsaty – aýyl sharýashylyǵy salasyn qarjylaı qoldap, ınfraqurylymyn jańartýdy kózdegen-di.
Osyǵan deıin aqparat quraldary elimizde aýyl sharýashylyǵy tehnıkalarynyń ábden eskirgeni jaıynda kóp aıtyldy. Eski tehnıka elimizdiń agrarlyq sektorda ónimdiliktiń arttyrýǵa qolbaılaý bolyp kelgeni de jasyryn emes. Keńes zamanynda shyqqan eski traktorlar men kombaıyndardy jamap-jasqaýdan sharýalap ábden sharshady desek bolady.
Qazir zaman talabyna saı aýyl sharýashylyǵy tehnıkalarynyń baǵasy óte qymbat. Ony alýǵa kez kelgen sharýanyń qoly jete bermeıtini anyq. Osy rette «Keń Dala» baǵdarlamasy arqyly fermerlerge jeńildetilgen nesıeler berilip, shaǵyn jáne orta aýyl sharýalardyń jańa tehnıka, túrli tehnologıalarǵa arnalǵan jabdyqtardy satyp alý jol ashyldy. Jańa jobanyń arqasynda sharýa qojalyqtary jańa tehnıkaǵa qol jetkizip, óndiris kólemin ulǵaıtty.
Búginde elimizdiń agro sektoryna asa qajet tehnıkalarǵa – dán sepkishter, kombaındar, traktorlar, sýarý jáne tyńaıtqysh shashatyn jabdyqtar ekenin sala mamandary san márte aıtqan edi. Sharýalar óziniń egistik jerleriniń aýmaǵyn keńeıtip, ónimdilikti arttyrý úshin birinshi kezekte tehnıkalaryn jańartýy kerek edi. «Keń Dala» baǵdarlamasy bul máselerdi tolyqtaı bolmasa da biraz sheshýge yqpal etkenin aıtýǵa tıispiz.
Búginde elimizde egin jınaý naýqany kezinde dándi-daqyldary shashpaı-tókpeı jınap alý úshin sapaly kombaındar qajet. Sol sebepti sharýalar arasynda astyq pen dándi daqyldardy jınaýǵa arnalǵan kombaındarǵa suranys óte joǵary. Sońǵy jyldary Úkimet aýyl sharýashylyǵy salasyna qomaqty qarajat bólip, jer emgen sharýalardyń tehnıkalardy alýyna qoldaý kórsetti.
Eger mamandardyń oı-paıymyna qulaq asatyn bolsaq, elimizdegi sharýalarǵa tek qana kombaıyn ǵana emes, elimizdiń túrli klımattyq jaǵdaılaryna beıim, qýatty ári kóp fýnksıaly traktorlar da qajet. Traktorlar jer jyrtý, dán sebý, tipti tasymaldaý jumystary úshin taptyrmaıtyn tehnıka.
Budan basqa topyraq qunarlylyǵyn saqtap, ósimdikterdiń jaqsy ósýine qamtamasyz etý úshin tyńaıtqysh shashatyn arnaıy jabdyqtar da sharýalarǵa asa qajet. Sol sıaqty zamanaýı, joǵary dáldikti dán sepkishter egis jumystarynyń tıimdiligin arttyryp, aýyl sharýashylyǵy salasynyń órisin keńeıtetinin esten shyǵarmaýymyz kerek.
Qazirgi damyǵan aýyl sharýashylyǵy salasyndaǵy jumystardy atqaratyn túrli tehnıkalar bar. Ádette aýyl sharýashylyǵy tehnıkasy degende birinshi kezekte kóz aldymyzǵa kombaın men traktor elesteıtini belgili. Shyndyǵynda agroónerkásip salasynyń tabystylyǵyn arttyratyn tehnıkalar óte kóp. Solardyń biri sý resýrstary tapshy óńirlerde sýdy únemdeıtin tehnıkalar.
Búginde zamanaýı sýarý júıeleri sýdy únemdeýge múmkindik berse, jańbyrlatý men tamshylatyp sýaratyn jabdyqtar dándi daqyldardyń ónimdiligin arttyrýǵa múmkindik týǵyzyp otyrǵanyn bárimiz bilemiz. «Keń Dala» baǵdarlamasy aıasynda elimizdegi biraz sharýalar ózderiniń sharýashylyqtarynda sýdy únemdeıtin tehnologıalardy engizip, qazir onyń rahatyn kórip otyr.
Úkimeti fermerlerdi osy tehnıkalarmen qamtamasyz etý maqsatynda sýbsıdıalar jáne lızıńtik baǵdarlamalar arqyly qoldaý kórsetip, aýyl sharýashylyǵy sektoryndaǵy tehnıkalyq bazany jańartýǵa baǵyttalǵan birneshe baǵdarlamany júzege asyryp keledi.
Osy baǵdarlamanyń arqasynda elimizdegi aýyl sharýashylyǵy ınfraqurylymy birshama jaqsara túskeni anyq. Aıtalyq, aýyl sharýashylyǵy jerlerine joldar salý, sýarmaly jerlerdi damytý jáne qoıma oryndaryn keńeıtý arqyly ónimderdi tasymaldaý men saqtaý prosesi birshama damydy. Bul baǵytta atqarylǵan jumystar aýyl sharýashylyǵy eńbekkerleriniń jumysyn jeńildetip, ýaqyt pen shyǵyndy únemdeýge múmkindik berdi.
«Keń Dala» baǵdarlamasynyń arqasynda aýyl sharýashylyǵy salasynda jańa jumys oryndary paıda bolyp, aýyl turǵyndarynyń turmysy jaqsarýyna aıtarlyqtaı septigin tıgizgeni anyq.
«Keń Dala» baǵdarlamasyna elimiz boıynsha myńnan astam sharýa qojalyqtary qarjylandyryldy. Al bıyldan bastap baǵdarlamanyń ekinshi kezeńi iske qosylyp, aýyl sharýashylyǵymen aınalysatyn 1,6 myńnan astam fermerge jeńildetilgen nesıeler usynylǵan. Bul jalpy fermerlerdiń shamamen 5%-yn quraıdy.
Atalmysh baǵdarlama fermerlerge jyldyq paıyzdyń mólsherlemesi 5% bolatyn jeńildetilgen nesıe alý múmkindigin usyndy. Sonymen qatar, kepildikpen qamtamasyz etilmegen fermerlerge «Damý» kásipkerlikti qoldaý qory tarapynan qaryzdyń 85%-yna kepildik berilip, qosymsha qoldaý sharasy retinde sharýalardyń moınyndaǵy júktemesin birshama azaıtty.
O basta «Keń Dala» baǵdarlamasy arqyly jyl saıyn 70-140 mıllıard teńge qarajat kóktemgi egis jáne kúzgi jıyn-terim jumystaryn júrgizýge bólinip kelgen bolatyn. Máselen, 2023 jyly baǵdarlamaǵa jalpy somasy 140 mıllıard teńge bólinse, al 2024 jyly bul kórsetkish 150,4 mıllıard teńgege jetti. Atalǵan qarjylar aýyl sharýashylyǵy taýar óndirýshilerine jeńildetilgen nesıe berý men qajetti ınfraqurylymdy damytý maqsatynda paıdalanylandy. Taǵy da aıta tússek, 2023 jyly osy baǵdarlamanyń aıasynda sharýalar 1,6 myńnan astam aýyl sharýashylyǵy tehnıkasyn satyp alǵan. Tehnıkalardyń kópshiligin traktorlar men kombaındar jáne egis jumystaryna qajetti jabdyqtar qurady. Al aýyl sharýashylyǵy tehnıkalaryn satyp alýǵa baǵyttalǵan qarjynyń kólemi shamamen 67,4 mlrd teńgege jetti. Osylaısha «Keń Dala» baǵdarlamasynyń arqasynda sharýalardyń óndiristik áleýeti arttyp, jumysy aıtarlyqtaı jeńildegen.
