Jeltoqsanda Qazaqstandaǵy tutynýshylyq senim ındeksi qarashadaǵy quldyraýdan keıin 104,8 pýnktti qurap, aıtarlyqtaı qalpyna kelgenin kórsetti, bul zertteýdiń búkil ýaqytyndaǵy ekinshi eń joǵary kórsetkish boldy. Respondentterdiń kóńil-kúıi barlyq bes qosalqy ındeks boıynsha jaqsarǵan. Aıta keteıik, 2024 jyly turǵyndardyń tutynýshylyq senimi 0,1 pýnkte ǵana artyp, bar-joǵy 0,1 pýnktke ǵana ósýmen (2023 jylǵy jeltoqsandaǵy kórsetkishke qatysty 2024 j. jeltoqsan kórsetkishi) ózgergen joq deýge bolady. Tutastaı alǵanda, qazaqstandyqtar jeke materıaldyq jaǵdaı máselesinde pesımısik kóńil-kúıge aýdy, biraq bul iri satyp alýlar úshin qolaıly jaǵdaılardy baǵalaýdyń jaqsarýymen óteldi.
Kelesi 12 aıdyń kókjıeginde jeke materıaldyq jaǵdaıdyń ózgerýi boljamynyń qosalqy ındeksi 4,5 pýnktke qalpyna kelip, 132,5 pýnkt bolǵan qazan deńgeıine qaıta oraldy. Materıaldyq jaǵdaıymyz jaqsarady dep sanaıtyndardyń úlesi qarashadaǵy 47,2% -dan jeltoqsanda 50,8% -ǵa deıin ósti. Biraq 2023 jyldyń sońymen salystyrǵanda bul kórsetkish aıtarlyqtaı tómen bolyp shyqty. Osydan bir jyl buryn optımıserdiń úlesi 53% -dy quraǵan bolatyn.
Óńirlik josparda jeke materıaldyq jaǵdaıdaǵy ózgeristerdiń boljamy boıynsha optımızmniń eń kóp ulǵaıýy Qyzylorda jáne Batys Qazaqstan oblystarynda baıqalady, onda oń jaýaptardyń úlesi tıisinshe 13 jáne 11 p.p. ósti. Nátıjesinde dál osy ońtústik oblystyń ókilderi jeltoqsan aıynda eń jaqsy nátıje kórsetti. Soltústik Qazaqstan oblysynyń turǵyndary eń nashar dep jaýap berdi, onda taıaýdaǵy 12 aıda jeke materıaldyq jaǵdaıdy jaqsartýdy boljaıtyndardyń úlesi 37,6% -dy ǵana qurady. Bul rette kórsetkish qarasha aıymen salystyrǵanda 8,3 p.p. tómendedi.
İri satyp alýlardyń qolaılylyǵyn baǵalaýdyń qosalqy ındeksi qarashamen salystyrǵanda 4,1 pýnktke qalpyna kelip, 74 pýnktke jetti. Bul nátıje sońǵy 4 aıda úzdik bolyp shyqty jáne 2023 jyldyń sońyndaǵy kórsetkishten 3,3 pýnktke asyp tústi. İri satyp alýlar úshin aǵymdaǵy jaǵdaılardy qolaıly dep sanaıtyn qazaqstandyqtardyń úlesi 30-dan 31,8%-ǵa deıin ósti. Bul rette bir jyl buryn bul kórsetkish 29,3%-ǵa ǵana jetken bolatyn.
Óńirlik bóliniste eń aıtarlyqtaı jaqsarýdy Batys Qazaqstan oblysy kórsetti, onda oń jaýaptardyń úlesi 19,7%-dan 37%-ǵa deıin ósti. Degenmen, jeltoqsanda Mańǵystaý oblysy 39,6% kórsetkishpen kósh bastady, bul qarasha aıyna qaraǵanda 11%-ǵa joǵary. Sondaı-aq, aıtarlyqtaı aılyq jaqsarý Qostanaı, Atyraý jáne Abaı oblystarynda tirkeledi, onda optımıserdiń osyndaı úlesiniń ósýi 6-8 p.p. qurady. Ekinshi jaǵynan, eń nashar nátıjeni Jetisý oblysynyń respondentteri kórsetti, onda oń jaýaptardyń úlesi 22,4% -dy ǵana qurady, bul ortasha respýblıkalyq kórsetkishten aıtarlyqtaı tómen.
Ekinshi aı qatarynan Qazaqstan turǵyndarynyń ınflásıalyq baǵasy ósimdi kórsetip otyr. Ótken aıdyń kókjıeginde respondentterdiń 42,6% (qarashada – 40,9%) baǵanyń kúshti ósýin kórsetti. Al jyl kókjıeginde baǵanyń tez ósýin baıqaǵandardyń úlesi osyǵan uqsas qarqynmen ósti: qarashadaǵy 49,9%-dan sońǵy derekterdi jınaý sátinde 52,4% -ǵa deıin. Degenmen ótken jylmen salystyrǵanda ınflásıa birshama joǵary bolǵan kezde bul kórsetkishter 5-6 p.p. tómendedi.
Al qazaqstandyqtardyń ınflásıalyq boljamdary qarashadaǵy jyldyq maksımýmdardan keıingi baǵalaýlarǵa qaraǵanda tómendegenin kórsetti. Bir aıdyń kókjıeginde baǵanyń kúshti ósýin kútetin adamdardyń úlesi 30,6%-dan 24,7%-ǵa deıin kúrt tómendedi, al kelesi 12 aıdyń kókjıeginde baǵanyń ósýin kútetinderdiń úlesi qarasha aıyndaǵy 27,5% -dan sońǵy pikirterim sátindegi 25,6%-ǵa deıin tómendedi.
QR Ulttyq bankiniń ınflásıalyq baǵalaý jáne kútýler boıynsha osyndaı zertteýi kútýler máselesinde emes, baǵalaý máselesinde uqsas dınamıkany kórsetti. Usynylǵan derekterge sáıkes baǵanyń kúshti ósýin kútetinderdiń úlesi bir jyl ishinde 22%-dan 30,2%-ǵa deıin kúrt artty. Al bir aıdyń kókjıeginde osyǵan uqsas kórsetkish 27,1%-dan 32,8%-ǵa deıin ósti. Bul kórsetkishtiń ekeýi de 2022 jyldyń jeltoqsanynan beri eń joǵary kórsetkish bolyp otyr. Inflásıalyq baǵalar da anaǵurlym aıtarlyqtaı ósimdi kórsetti. Eger baǵanyń ósýin baǵalaý boıynsha sońǵy aıda respondentter úlesi 32,4%-dan 37,8%-ǵa deıin ósken bolsa, baǵanyń jyldam ósýin kórsetetinderdiń úlesi aldyńǵy 12 aıda 40,2%-dan 45%-ǵa deıin ósti.
Jekelegen taýarlar men qyzmetterdiń ishinde qazaqstandyqtardyń kóbisin azyq-túlik baǵasynyń aıtarlyqtaı ósýin alańdatýda. Halyqtyń pikirinshe, eń kóp qymbattaǵan top-4 taýar qatarynan on altynshy aı boıy ózgerissiz qalyp otyr. Oǵan «Et jáne qus», «Sút jáne sút ónimderi», «Nan jáne nan-toqash ónimderi» jáne «Kókónister men jemister» sanattary kiredi. Joǵaryda atalǵan barlyq ónimder baǵasynyń kúshti ósýin baıqaǵan adamdardyń úlesi qarashamen salystyrǵanda orta eseppen 1,9 paıyzdyq pýnktke ósti, bul ınflásıalyq baǵalaý saýalnamasyna sáıkes keledi. Nan jáne nan-toqash ónimderi baǵasynyń kúshti ósýin atap ótkender úlesi 21,1% - dan 23,6%-ǵa deıin edáýir ósti. Soǵan qaramastan ósý qarqynyn (4-5 p.p.) mynadaı taýarlar kórsetti: ósimdik maıy, un jáne kofe men shaı. Resmı statısıkaǵa sáıkes nan baǵasy jeltoqsanda a/a 0,2% ǵana, al ósimdik maıynyń baǵasy eleýli a/a 2,9%-ǵa ósti. Sonymen qatar, kofe baǵasynyń edáýir aılyq ósimin – a/a 0,8% atap óteıik.
Qazaqstandyqtardyń devalvasıalyq boljamdary qatarynan úshinshi aı ósip keledi jáne bir aıda dollar baǵamynyń 1,5% -ǵa ósýi men jańa maksımýmdarǵa qol jetkizý aıasynda zertteýdiń barlyq ýaqytyndaǵy rekordtyq mánderin jańartty. Saýalnama qorytyndysy boıynsha teńgeniń álsireýin kútip otyrǵan qazaqstandyqtardyń úlesi 60,7-ten 64,2%-ǵa deıin ósti. Al aı kókjıeginde – 44,9-dan 46,1%-ǵa deıin. Aıta keteıik, 2023 jylǵy jeltoqsanmen salystyrǵanda pesımıser úlesi birinshi suraq boıynsha 12,4 p.p., ekinshi suraq boıynsha 15,4 p.p. ósti.
Osylaısha, jeltoqsanda ınflásıalyq baǵalar men kútýlerdiń dınamıkasy qarasha, qyrkúıek jáne tamyz aılarynan keıin búkil óńir boıynsha oń reńkte boldy. Aıta keteıik, ınflásıalyq kóńil-kúı kem degende burynǵy deńgeıde qaldy nemese óńirde sál jaqsardy. Qazaqstanda qarasha aıynda kóp aılyq maksımýmdardan keıin ınflásıalyq kútýler aıtarlyqtaı tómendedi. Ekinshi jaǵynan, ınflásıalyq baǵalaý shamaly tómendeýin jalǵastyrdy.
Ortalyq Azıa elderindegi devalvasıalyq kútýler Qazaqstannan basqa, tutastaı alǵanda tómendegenin kórsetti, onda dollardyń teńgege qatysty baǵamynyń jańa tarıhı rekordtary aıasynda úshinshi aı qatarynan atalǵan kútýlerdiń ósýi jalǵasýda. Kórsetkishter bizdiń zertteýimizdiń barlyq ýaqytyndaǵy rekordtardy jańartty.
Ortalyq Azıanyń tórt eli halqynyń tutynýshylyq senimin zertteýdiń on segizinshi tolqyny jalpy alǵanda memleketter men negizgi máseleler bólinisinde salystyrmaly túrde oń nátıjeler kórsetti. Eki elde tutynýshylyq senimdiliktiń beıtarap dınamıkasy baıqalady, al basqa ekeýinde ósý de, tómendeý de oryn alýda.
Ótken 2024 jyl óńir úshin asa jaqsy aıaqtalmady, óıtkeni eki el tutynýshylyq senimniń tómendegenin kórsetti. Eger Tájikstan nátıjeleriniń quldyraýy asa kúrt bolmasa, Ózbekstanda turǵyndar seniminiń tómendeýi anaǵurlym aıqyn baıqaldy. Qyrǵyzstandyqtardyń kóńil-kúıiniń kúrt jaqsarýy jaǵdaıynda bul Ózbekstannyń elder reıtıńinde ekinshi satydan aıyrylýyna ákeldi. Al Qazaqstan sońǵy orynǵa ıe bola otyryp, jalpy alǵanda beıtarap jyldyq dınamıkany kórsetýdi jalǵastyrýda. Aıta keteıik, jalpy alǵanda, barlyq tórt el jyldy oń aımaqta aıaqtady, jalpy alǵanda, turǵyndardyń oń jaýaptary bul aıyrma eleýsiz bolyp tabylatyn Qazaqstannan basqa aıtarlyqtaı basym. Inflásıalyq kóńil-kúıge keletin bolsaq, olar jazdyń sońynda búkil aımaq boıynsha aıtarlyqtaı nasharlady. Ásirese ınflásıalyq kútýler 2023 jylmen salystyrǵanda aıtarlyqtaı ósti. 2024 jyly devalvasıalyq kútýler ortasha eseppen beıtarap dınamıkany kórsetti. Eger Qazaqstan men Tájikstanda ósim baıqalsa, onda basqa eki elde turǵyndar 2023 jyldyń sońyna qaraǵanda áldeqaıda optımısik bolyp shyqty.
Danıar Orazbaev, Freedom Finance Global sarapshysy:
– 2024 jyldyń sońǵy aıy ınflásıa jáne ulttyq valútalardyń álsireýi boıynsha Ortalyq Azıa elderi úshin ortasha oń boldy. Qazaqstanda qarashadaǵy tómendeýden keıin tutynýshylyq senim ındeksiniń qalpyna kelýi tirkeldi. Nátıjesinde 2024 jyl Qazaqstan úshin beıtarap aıaqtaldy. Tutynýshylar bir jyl burynǵy jaǵdaıǵa qaraǵanda iri satyp alýlar úshin qolaıly jaǵdaıǵa senimdilik tanytty. Ekinshi jaǵynan, 12 aıǵa boljam sál nasharlady. Ózbekstanda qarasha aıynyń álsizdiginen keıin aılyq dınamıka beıtarap boldy. Jalpy alǵanda, 2024 jyly Ózbekstandaǵy tutynýshylyq senim edáýir tómendep, Qyrǵyzstanǵa shartty reıtıńtiń ekinshi pozısıasyn berdi. Ózbekstandyqtar barlyq bes másele boıynsha barlyq jerde optımızmniń azaıǵanyn kórsetti. El turǵyndary aldaǵy 12 aıda jeke materıaldyq jaǵdaıynyń jaqsaratynyna senimdi. Jalpy alǵanda, bir jyl ishinde jeke materıaldyq jaǵdaıdyń da, ekonomıkalyq jaǵdaıdyń da naqty jaqsarýyn oń baǵalaıtyn respondentterdiń úlesi azaıdy.
Qyrǵyzstanda jeltoqsan aıynda CCI qarasha aıynda jaqsy ósimnen keıin beıtarap dınamıka kórsetti. Nátıjesinde ótken jyl Qyrǵyzstan úshin jaǵymdy boldy, óıtkeni 2023 jylǵa qaraǵanda turǵyndar joǵary tutynýshylyq senim kórsetip otyr. Ekonomıkalyq jaǵdaıdyń, sondaı-aq iri satyp alýlar úshin jaǵdaılardyń jaqsarǵanyn baıqaǵan adamdar sany da ótken jylǵy kórsetkishke qaraǵanda edáýir joǵary. Jalpy alǵanda, qyrǵyzstandyqtardyń kóbisi jeke materıaldyq jaǵdaı boıynsha da, ekonomıka boıynsha da oń boljamdarǵa ıe. Nátıjesinde Qyrǵyzstan jyldy Ortalyq Azıada ekinshi satyda aıaqtaıdy.
CCI boıynsha aımaqtyq kóshbasshy – Tájikstanda jeltoqsan aıynda tutynýshylyq senim tómendedi. Jalpy alǵanda 2024 jyly ındekstiń aıtarlyqtaı tómendeýi oryn aldy. Degenmen, Tájikstannyń jeltoqsandaǵy quldyraýǵa qaramastan, ozýy áli de aıtarlyqtaı. Aıta keteıik, ol kezde, jalpy ótken jyldaǵydaı iri satyp alýlar úshin qolaıly jaǵdaı dep sanaǵan el turǵyndarynyń sany aıtarlyqtaı azyraq. Onyń ústine úsh kórsetkishtiń jyldyq dınamıkasy birden oń boldy, biraq joǵaryda atalǵan másele boıynsha optımızmniń kúshti jáne kúrt tómendeýi jalpy tutynýshylyq senimdi tómendetip jiberdi.
Qazaqstan men Ózbekstanda sarapshylar halyq sanyna shamalas aı saıyn 3 600, Qyrǵyzstanda 1 600 jáne Tájikstanda 1 200 saýalnamadan jınaıdy. Zertteýler álemniń kóptegen elderinde tutynýshylyq senimdilik ındeksterin alý úshin paıdalanylatyn jáne United Research Technologies Group kompanıasy jergilikti mindetterge beıimdelgen ádisnamaǵa negizdeledi. Derekterdi jınaý ádisi – telefon arqyly suraý. Pikirterim saýalnamasy beıimdendirilgen, zertteý respondentterdiń ana tilinde júrgiziledi.
