Jaqsylyq OMAR,
Shyǵys Qazaqstan oblysy ákiminiń orynbasary
Shoqan Ýálıhanovtaı bolýdy armandadym
Naryq bizdi erte eseıtti
– Jaqsylyq Muqashuly, elimizdegi saıası elıtanyń jańa býyny týraly sóz bolǵanda aýyzǵa iliger aldyńǵy lektiń ishinde ózińiz de barsyz. Mektepti Táýelsizdik tusynda bitirip, elmen birge ósken býynnyń ult, memleket týraly túsinigi de ózgeshe bolary anyq. Elimiz egemendik alǵany týraly alǵash estigen sátińiz jadyńyzda ma? Qurby-qurdastaryńyz, mektep oqýshylary qalaı qabyldady? Qandaı jaǵdaı esińizde qaldy sol kezden?
– Birinshiden, osy ýaqytqa deıin ózimdi saıası elıtanyń jańa býynyna jatqyzyp kórmeppin. Ekinshiden, saıasatker nemese laýazymdy sheneýnik bolamyn dep eshqashan oılamappyn. Qarapaıym otbasynda týyp-óstim, qońyrtóbel tirshilik ettik, ózime senip tapsyrylǵan jumysty ynta-shyntammen istep kelemin. Al elimiz Táýelsizdik alǵan jyly tórtinshi synyptyń oqýshysy ekenmin. Oıyn balasynyń eldiń bolashaǵy, memleket týraly túsinigi qandaı bolatyny túsinikti ǵoı. Áke-sheshemniń «táýbe, Táýelsizdik aldyq!» dep qýanǵany kóz aldymda qalypty. Taǵy bir nárse jadymda... Pıoner bolmaıtyndyǵymyzdy, «Kún kósemdi» kóp aıtpaıtynymyzdy ishteı sezdik. Aıaq astynan nege bulaı bolǵanyn biz túgil, biraz úlken kisiler de túsinbeı júrdi bilem, «komýnızm bolmaıdy» degenge senbeıtinderin estip qalatynbyz...
– Balalyq shaǵyńyz alǵashqy jekeshelendirý, naryqtyq júıeniń enýi, bilim, medısına, ýrbanızasıa máselesi kún sanap ózgergen shaqqa tuspa-tus keldi. Áleýmettik qıyndyqtar qarapaıym halyqty qyspaǵyna alǵany da jasyryn emes. Bala Jaqsylyq úshin ótpeli kezeń nesimen qıyn, nesimen qyzyq boldy?
– Bizdiń balalyq shaǵymyz elimiz óz Táýelsizdigin alyp, etek-jeńin qymtap, kem-ketigin túgendep, eńsesin tiktep jatqan ýaqytpen tuspa-tus keldi. Árıne, Táýelsizdik alǵan jyldary ekonomıkalyq formasıa tolyǵymen aýysyp, naryq kelip, sonyń saldarynan áleýmettik qıyndyqtar az bolǵan joq. Elmen birge bizdiń otbasymyz da turmystyq aýyrtpalyq kórdi. Mektepte jylý, aýylda jaryq bolǵan joq. Dúkenderde azyq-túlik tapshy. Aýyldaǵy aǵaıyn-jurttyń turmysy qalt-qult etip turdy. Áke-sheshemizdiń, aýyldas úlken kisilerdiń: «Bala-shaǵamyzdy qalaı asyraımyz? Erteńgi kúnimiz ne bolady?» dep abyrjyǵandary áli kúnge deıin esimde. Ne un jetpeı, ne qant jetpeı, tipti kir sabynnyń ózi joq bolyp qalyp, kórshi-qolańdy jaǵalaǵan kezder esten shyqqan emes. Ol ýaqyt balalarǵa da óz qıyndyǵyn ákeldi. Mysaly, sol kezderi pán olımpıadalaryna barý, sporttyq jarystarǵa qatysý degen jaıyna qaldy. Toıyp tamaq ishpegen, bútin kıim kımegen kúnder de boldy. Biz 9, 10, 11 synyptarda oqyp júrgende aýylda tórt jyldaı jaryq bolǵan joq. Qazirig balalarǵa jaryqtyń bolmaǵandyǵyn aıtsań, sener me eken, senbes pe eken?..
Biraq osy qıyndyqtardyń biz úshin paıdasy da boldy. Erte eseıdik. Sol kezdegi aýyrtpalyqtar arqyly biz ómirdi ózgeshe qyrynan tanydyq, qıyndyqtyń ne ekenin túsindik. Eńbekke erte aralastyq. Úshinshi synyptan bastap jazǵy úsh aı kanıkýldarda jumys istedim. 3-synypta qyrmanda, 4, 5, 6-synyptarda qoı qyrqymda eńbek ettim. Oılap qarasam, biz elimizdiń Táýelsizdik alǵanyn alǵash kózimizben kórip, júregimizben túısingen, sol jyldardyń qıyndyǵyna da, qyzyqty shaqtaryna da kýáger bolǵan, egemendikpen birge eseıgen urpaq ekenbiz. Balalyǵymyz baqytsyzdyqta ótti deýden aýlaqpyn. Ár dáýir óziniń bolmys-minezimen, qundylyq kózqarasymen erekshe ǵoı.
Alakóldiń óziniń tabıǵı erekshelikteri bar. Sonyń biri – relıkti shaǵala. Bul qus dúnıe júzinde eki-aq jerdi mekendeıdi eken. Soltústik Dakotada men bizdiń Alakólde. Aýyldaǵy úlken kisiler Alakól týraly nebir ańyz-áńgimeler men hıkaıalardy baıandaıtyn. Keıbirin aıtqanda burynǵy batyrlardyń esimderimen baılanystyryp, ótken kúnniń qym-qýyt shaqtarymen astastyryp, arydan áńgime qozǵaıtyn. Sol kezderde ótken tarıhymyzǵa qyzyǵatynbyz. Alakól sekildi basqada aıdyn-shalqar teńizderdiń barlyǵyn estigen saıyn, kórgimiz keletin.
Alakóldiń jaǵasynda óstim
– Bala kezińizde qaı pánderge qyzyqtyńyz? Qazaq ádebıetinen kimderdi unatyp oqýshy edińiz?
– Men matematıka, geografıa, ádebıet jáne tarıh pánderin jaqsy kórdim. Matematıkany jaqsy kórgenim, ózimniń synyp jetekshim sabaq berdi. Geografıa ózi de qyzyqty pán. Ózge elderdiń astanasy, ondaǵy halyqtyń sany, álemdegi eń úlken qalalar týraly aıtý kez kelgen oqýshy úshin qyzyq edi ǵoı. Bul – bir. Ekinshiden, men Alakóldiń jaǵasynda óstim. Alakóldiń geografıasy da tamasha, tarıhy da baı jer ǵoı. Ar jaǵynda – áıgili Jońǵar qaqpasy. Kúnde kóretiniń, keshetiniń, serýendeıtiniń – sulý Alakól, kóztartar kól jaǵasy. Alakóldiń óziniń tabıǵı erekshelikteri bar. Sonyń biri – relıkti shaǵala. Bul qus dúnıe júzinde eki-aq jerdi mekendeıdi eken. Soltústik Dakotada men bizdiń Alakólde. Aýyldaǵy úlken kisiler Alakól týraly nebir ańyz-áńgimeler men hıkaıalardy baıandaıtyn. Keıbirin aıtqanda burynǵy batyrlardyń esimderimen baılanystyryp, ótken kúnniń qym-qýyt shaqtarymen astastyryp, arydan áńgime qozǵaıtyn. Sol kezderde ótken tarıhymyzǵa qyzyǵatynbyz. Alakól sekildi basqada aıdyn-shalqar teńizderdiń barlyǵyn estigen saıyn, kórgimiz keletin. Qushtarlyq izdenistiń qaınary ǵoı, tarıh pen geografıaǵa qyzyǵýshylyǵyma týǵan jerim áser etti desem de bolady.
Ádebı kitaptarǵa bala kezden qushtar boldym. Eń alǵash oqyǵan kitaptarym áli kúnge deıin esimde. Áýelgi jata-jastana oqyǵan kitabym - Danıel Defonyń «Robınzon Krýzosy», sonyń qazaqsha aýdarmasy. Mektep qabyrǵasynda júrgende kóptegen kitaptardy oqydyq. Muhtar Áýezovtiń «Abaı jolynyń» birinshi kitabyn, «Qarash-Qarashyn», «Sybannyń molasynda», «Kókserek» sekildi áńgimelerin, Berdibek Soqpaqbaevtyń «Meniń atym Qojasyn», Ázilhan Nurshaıyqovtyń «Aqıqat pen ańyzyn», bertin Ábish Kekilbaevtyń, Ákim Tarazıdiń, Muhtar Maǵaýınniń shyǵarmalaryn oqyp óstik.
Mektepte Qasym Amanjolovtyń óleńderin elden erek súıip oqydym. Sheshemniń aǵasy, búginde marqum bolyp ketti, Táńirbergen naǵashym arqaly aqynnyń óleńderin dombyramen aıtyp otyratyn. Sonyń da áseri bolýy kerek:
...Dúnıege keler áli talaı Qasym,
Olar da bul Qasymdy bir baıqasyn.
Órtke tıgen daýyldaı óleńimdi
Qasymnyń ózi emes dep kim aıtasyń?! –
dep bala kúnnen aıtyp júretinbiz.
Sábıt Dónentaevtyń óleńderin mektep qabyrǵasynan oqyp óstik, keıbir óleńin álikúnge deıin jatqa bilem. Nege ekenin qaıdam, búginde osy aqyn týraly kóp aıtylmaıdy...
– Ulttyq ádebıetti oqyp ósken urpaqtyń sany azaıyp barady degenge kelisesiz be?
– Men bul pikirmen kelispeımin. Ulttyq ádebıetti oqýshylar eshqashan azaımaıdy. Al ádebıettegi aǵa býynnyń keıingi býynǵa kóńil tolmaýy – qalypty, tabıǵı másele. Aǵa urpaq qashanda joǵarydan, syn kózben qaraıdy, óz zamany turǵysynan baǵa beredi. Jaqsy dúnıeler jazylyp, jaryqqa shyǵyp jatyr. Tek ony oqý kerek, der kezinde baǵalaı bilý kerek. Tól ádebıeti myqty elderdiń rýhy bıik, eńsesi tik ekenin kórip otyrmyz. Keıde bir jazýshy arqyly sol eldiń tarıhyn, tanymyn, taǵdyryn bilýge bolady. Álemde keıbir ulttardyń atyn bilmeýimiz múmkin, biraq sol elden shyqqan ǵalym, fılosof, saıasatker, aqyn-jazýshylaryn bilemiz. Bir elge ýákildik etetin tulǵalar qansha ma? Qazaqty Abaı, Shoqan, Áýezov, Sátpaevtar arqyly tanıtyndardyń mol ekendigine senimdimin. Bul qatar ýaqytpen birge tolyǵa túseri daýsyz.
– Sizdiń Abaı atyndaǵy Qazaq ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıtetin geografıa mamandyǵy boıynsha bitirgenińizdi bilemiz. Júrek qalaýyńyz boıynsha osy mamandyqty tańdadyńyz ba?
– Joǵaryda aıtqanymdaı, geografıa pánin bala kúnimnen jaqsy kórip oqydym. Besinshi synyp oqyp júrgende qazaqtyń eýropalyq úlgide bilim alǵan tuńǵysh ǵalymy, ataqty jıhangez-geograf Shoqan Ýálıhanovtyń «Jetisý ocherkteri», «Qashqarıa ocherkteri», «Alty shahar» degen shyǵarmalaryn oqyp, «shirkin-aı, men de osyndaı jıhankez bolyp, jańalyq ashar ma edim» dep balalyq qıalǵa beriletinmin. Shoqandy kýmır tuttym desem de bolady. Onyń ústine Shoqan Jetisýda bolǵan, keıingi ómirin Tezek tóreniń aýylynda ótkerip, sol jerde kóz jumǵan, súıegi Altynemelde jatyr. «Jetisý ocherkterin» oqyp otyrsań, Alakóldiń alystaǵy kórinisin, Táneke batyrmen kezdeskenin, onyń minezdemesin jazady, munyń bári meniń aýylyma jaqyn sýretter men hıkaıalar – qysqasy, Shoqan sekildi jıhangez-geograf, ǵalym bolǵym kelip, ózim qalap, qujattarymdy geografıa mamandyǵyna tapsyrdym.
Kóptegen telejúrgizýshilerimiz aqparatty jetkizý, problemany kóterý úshin emes, óziniń bet-álpetin kórsetý úshin jumys isteıtin sekildi... Olardy kótergen taqyrybynyń ózektiligi emes, «telearnada men qalaı kórinip turmyn?» degen saýal kóp mazalaıtyndaı kórinedi. Aqparatty shynaıy jetkizýdi, kóterip otyrǵan máselesine tereńirek úńilýdi kóp oılamaıtyn sıaqty. Arzan sensasıa, orynsyz oıyn-kúlki, oısyz talas-tartys ushpaqqa shyǵara qoımas. Jurtty shoý baǵdarlamalar emes, tanymdyq, saraptamalyq baǵdarlamalar ósiredi.
Reıtıń qýýǵa áýes bolyp ketti...
– Osyǵan deıin ár túrli salada jumys istedińiz. Aqparat salasynda da biraz ýaqyt qyzmet atqardyńyz. Qazaq basylymy – qazaq oıy. Qazaqtildi aqparat quraldarynan qandaı taqyryptardy oqyǵandy unatasyz? Kemshiligi men artyqshylyǵy ne dep oılaısyz?
– Qazaq tildi aqparat quraldarynan elimizdiń búgingi jetistikteri jóninde, tek úlken qalalarda ǵana emes, aýdan-aýyldardaǵy atqarylyp jatqan ónegeli, ıgilikti ister týraly jazylǵan maqalalardy, alys-jaqyn shet elderdegi oqıǵalardy qaýzaǵan saıası saraptamalardy oqyp turamyn.
Sonaý «Qazaq» gazeti men «Aıqap» jýrnalynan bastaý alǵan rýhanı qýat, ultqa qyzmet etý jolyndaǵy jumys qazaq basylymdarynda áli kúnge deıin jalǵasyn taýyp kele jatyr. Ásirese el, jer degende, salt-dástúr degende, ulttyń mentalıteti men ereksheligi degende qazaq gazetterindeı jerine jetkizip aıtatyn basylymdar neken-saıaq. «Gazetti qazir eshkim oqymaıdy, kerek aqparatty ınternetten alady» degen pikirler de aıtylyp júr. Muny ýaqyt talaby dep qabyldaǵan durys shyǵar. Biraq bul gazettiń dáýreni ótti degendi bildirmese kerek. Baspasóz - tek aqparat taratýshy ǵana emes, saraptama, taldaý jasaıtyn sala. Ǵalamtorda – jaqsy da, jaman da, kerekti de, kereksiz de aqparat kóp. Ony iriktep, taldap, tarazylap oqıtyndar az... Al dástúrli basylymdar solardy eksheı otyryp, elge, ultqa, jastarǵa paıdalysyn, dánektisin berýge umtylsa, elekten ótkizse, oqyrmanyn teerń oılaýǵa jetelese – baǵytynyń durystyǵy. Sondyqtan qaǵaz basylymdar áli de óziniń mańyzyn joımaıdy, suranysyn joǵaltpaıdy degen oıdamyn.
Ókinishke qaraı, qazir bizdiń keıbir telearnalar reıtıń qýýǵa áýes bolyp ketti. Tanymal adamdardy kórsetetin shoý-baǵdarlamalar arqyly reıtıńterin kótergisi keledi, kóbikshe qampıǵan teleshoý arqyly kórermendi tartqysy keledi. Birinshiden, Qazaqstanda tanymal adamdar az. Biz mıllıard halqy bar Qytaı emespiz. Tanymal adamdar az bolǵannan keıin, baǵdarlamalar da kópke barmaıdy. Tanymal adamdar azaıǵan soń, qoldan tulǵa jasaý, jarnamasy kóptiń bárin aqyl-keńes aıtýǵa umsyndyrý etek alady. Arǵy jaǵy túsinikti ǵoı. Sondyqtan bizdiń telearnalar álemdik úderisterden qalmaı, ulttyq erekshelikti eskerý kerek dep esepteımin. Bul – bir. Ekinshiden, kóptegen telejúrgizýshilerimiz aqparatty jetkizý, problemany kóterý úshin emes, óziniń bet-álpetin kórsetý úshin jumys isteıtin sekildi... Olardy kótergen taqyrybynyń ózektiligi emes, «telearnada men qalaı kórinip turmyn?» degen saýal kóp mazalaıtyndaı kórinedi. Aqparatty shynaıy jetkizýdi, kóterip otyrǵan máselesine tereńirek úńilýdi kóp oılamaıtyn sıaqty. Arzan sensasıa, orynsyz oıyn-kúlki, oısyz talas-tartys ushpaqqa shyǵara qoımas. Jurtty shoý baǵdarlamalar emes, tanymdyq, saraptamalyq baǵdarlamalar ósiredi. Aýylda eńbek etip, mańdaı terimen kásibin ıgergen, belgili bir salanyń mamany retinde otbasyna, aýylyna úlgi bolǵan qarapaıym eńbek adamdaryn kóbirek nasıhattaý kerek. Jastar ǵalymdardy, bilimdilerdi, eńbekpen nátıjege jetkenderdi úlgi tutsa, telearna, gazet-jýrnaldar sol baǵytta jumys istese, kem-ketigimiz bútindeler edi.
– Ultty súıý – urannyń isi emes. «Ultty súıý» uǵymyn biz qalaı túsinip júrmiz? Qalaı túsinýimiz kerek edi?
– Ultty súıý qyzyl sóz, jalań pafospen ólshenbeıdi. Ultty súıý, eń áýeli, áke-shesheńdi qurmetteýden bastalsa kerek. Ata-anańnyń bergen tárbıesin, qanattyǵa qaqtyrmaı, tumsyqtyǵa shoqyttyrmaı ósirip-jetkizgen eńbegin aqtaý. Týǵan-týysqanyńa járdemińdi aıama, dostaryńa adal bol. Áriptesterińdi qadirle, múddelesterińe qurmetpen qara. Tapsyrylǵan jumysty múltiksiz atqar, eshkimge zıanyńdy tıgizbe. Ultyńnyń tilin qurmette. Elińdi ardaqta, qadir-qasıetine sóz keltirme. Men ultty súıý degendi osylaı túsinemin.
– Ákimshilik jumysy – bitpeıtin jumys. Synshy kóp, minshi de az emes. Barsha halyqtyń kóńilinen shyǵý taǵy qıyn. Qarapaıym halyq ákimdik jumysyn búrokratızmniń oshaǵy deýge úıir. Halyqpen etene jumys isteýdiń ońtaıly tásili bar ma?..
– Eń ońtaıly tásil – el ishinde jıi bolý, jıi júzdesý. Aldyńa kelgen adamdy zaryqtyramaı qabyldaý, qabyldap qana qoımaı, muń-muqtajyna muqıat nazar aýdarý. Tolǵandyrǵan máselelerin múmkindiginshe zań aıasynda sheship berý. Qyzmet bolǵannan keıin, eldiń aldyna shyqqannan keıin eki jaǵy da birdeı bolady. Jaqsysyn jatsynbaı qabyldadyń ba, syı-sıapat kórdiń be, jamanyna da tózip, qıyndyǵyn beliń qaıyspaı kóterýge tıissiń. Osy joldy tańdadyń eken, synǵa da, ósekke de - bárine kónýge, tózýge tıissiń.
Shyǵys Qazaqstanda 2011 jyldan beri elimizde teńdesi joq «Meıirim» atty aksıa qolǵa alynyp keledi. Osy ýaqyt aralyǵynda atalǵan aksıamen óńirimizdegi 1800 bala qamtylyp, olardyń «Turǵyn úı-qurylys jınaq bankidegi» esep-shottaryna 212 mıllıon teńgeden astam qarjy aýdaryldy. Qolǵa alynǵan keshendi is-sharalardyń nátıjesinde aınaldyrǵan úsh-tórt jylda 341 tárbıelenýshi baspanamen qamtamasyz etildi. Salystyrmaly túrde aıtar bolsaq, oǵan deıingi on jyldyń ishinde bar bolǵany 6-aq jetkinshekke páter berilgen eken. 2011 jyldan bastap oblysta qolǵa alynǵan osy jobanyń avtory - shyǵysqazaqstandyqtar.
Kún Shyǵystan shyǵady
– Shyǵys Qazaqstan oblysy - etnıkalyq turǵydan da, saıası-áleýmettik turǵydan da kúrdeli oblystardyń biri. Oblystyń ıdeologıalyq jumystarynyń basy-qasynda júrsiz. Til, din, mádenıet úshtaǵanynyń halyqty uıytýdaǵy roli bólek. Ólkede bul salada nendeı ıgi bastamalar qolǵa alynyp jatyr?
– Bizdiń oblysta bir jarym mıllıonǵa jýyq halyq bar, on toǵyz aýdan men qala bar. Aımaǵymyzda 105 ulttyń ókili meken etedi. Elimizdegi eń alǵashqy Dostyq úıiniń de bizdiń oblysta, Óskemen qalasynda Elbasynyń qatysýymen ashylǵanyn biletin bolarsyzdar. Reti kelgende aıta keteıin, bizdiń oblys Dostyq úıleriniń sany jaǵynan da respýblıkada kósh bastap keledi. Máselen, aýdan ortalyqtaryndaǵy Dostyq úıleri tek Shyǵys Qazaqstanda ǵana bar. Bizdiń tájirıbemizge súıene otyryp Stepnogorsk, Ekibastuz jáne respýblıkanyń basqa da qalalarynda Dostyq úıleri ashylýda. Ózge aımaqtarda joq etnoaýyl da bizdiń Shyǵys Qazaqstanda, Óskemende oryn tepken. Etnoaýyl – Shyǵys Qazaqstanda tuńǵysh ret júzege asyrylǵan biregeı joba. Etnoaýyldyń ashylý saltanatyna Elbasymyz Nursultan Nazarbaevtyń ózi arnaıy qatysyp, jumysymen jaqynyraq tanysyp, atqarylǵan sharýalardy joǵary baǵalap, Shyǵystaǵy oń tájirıbeni búkil elimizge taratý qajettigin aıtqan bolatyn.
Elimizdegi tatýlyq pen bereke-birliktiń shynaıylyǵyna, myzǵymastyǵyna osydan birneshe jyl buryn Óskemende meshit salynyp jatqanda kózimniń jetkeni bar. Jasyratyny joq, úlken meshit qurylysyn bastaǵan kezde ár túrli sózder boldy. «Munyń ne keregi bar?» degen kisiler de aramyzdan tabyldy. Biraq sońynda búkil halyq birigip, meshittiń qurylysy tez aıaqtaldy. Ásirese, oblysymyzdaǵy etnomádenı ortalyqtar, basqa ulttyń, basqa dinniń ókilderi osy iste erekshe belsendilik tanytty. Bir úıdiń balasyndaı, bir qoldyń salasyndaı bolyp meshittiń qurylysyna atsalysty. Bir kúni qarasam, «Biz aqsha aýdaramyz» dep bir top orys kempirleri meshittiń aldyna kelip tur. Odan keıin «qandaı jumys bar? Biz de kómegimizdi tıgizeıik» dep orys, ýkraın etnostarynyń qurylysshylary keldi. Biri «meshittiń aýlasyn tazalap bereıik» dedi, endi biri «senbi kúni senbilik uıymdastyraıyq» dedi. Halyqtyń ishki birliginiń beriktigine, ózge ulttardyń janashyrlyǵyna, qazaqqa degen qurmetine kýá boldym sol joly. Kók kúmbezi kúnmen shaǵylysqan eńseli meshittiń janynan ótken saıyn sol bir sátter esime túsedi.
Igi bastama degenge kelsek, Shyǵysta respýblıkalyq, halyqaralyq deńgeıdegi kóptegen bastamalardyń qolǵa alynǵanyn biletin bolarsyzdar. 2012 jyly bizdiń oblysymyzda «Altaı – túrki áleminiń altyn besigi» atty úlken halyqaralyq forým ótti. Túbi bir túrki jurtynyń yntymaǵyn arttyrýdy, mádenı-rýhanı baılanystar kókjıegin keńeıtýdi murat etken bul forým bıyl osymen úshinshi márte uıymdastyrylmaq. Túrki halyqtarynyń tamyry Altaıdan taraıtynyn álem ǵalymdary aıtyp ta, jazyp ta jatyr. Endeshe, tili halyqtardyń tór Altaıda bas qosýynan utpasaq, utylmaıtynymyz anyq.
Oblysymyzda halyqtyń áleýmettik jaǵynan az qorǵalǵan toptaryna erekshe kóńil bólinedi. Shyǵys Qazaqstanda 2011 jyldan beri elimizde teńdesi joq «Meıirim» atty aksıa qolǵa alynyp keledi. Osy ýaqyt aralyǵynda atalǵan aksıamen óńirimizdegi 1800 bala qamtylyp, olardyń «Turǵyn úı-qurylys jınaq bankidegi» esep-shottaryna 212 mıllıon teńgeden astam qarjy aýdaryldy. Qolǵa alynǵan keshendi is-sharalardyń nátıjesinde aınaldyrǵan úsh-tórt jylda 341 tárbıelenýshi baspanamen qamtamasyz etildi. Salystyrmaly túrde aıtar bolsaq, oǵan deıingi on jyldyń ishinde bar bolǵany 6-aq jetkinshekke páter berilgen eken. 2011 jyldan bastap oblysta qolǵa alynǵan osy jobanyń avtory - shyǵysqazaqstandyqtar. «Meıirim» aksıasynyń basty maqsaty – jetim qalǵan, ata-anasynyń qamqorlyǵynsyz qalǵan balalarǵa qoǵamnyń nazaryn aýdartý, olarǵa degen janashyrlyqty ıgi dástúrge aınaldyrý. Osy aksıanyń aıasynda, máselen, jaqynda semeılik jetim boıjetken baspanaly boldy. Onyń Semeı qalasynda páterge qol jetkizýine jeke kásipker Anar Nazarova kómektesti. Osy Anar sekildi jany jomart jandardyń qatary kóbeıe tússe degen tilegim bar.
Ardagerlerge de árdaıym aıryqsha kóńil bólemiz. Bıyl Uly Jeńistiń 70 jyldyǵyna oraı oblysymyzdaǵy Uly Otan soǵysyna qatysqan ardagerlerdiń barlyǵy 500 myń teńgeden syıaqy aldy. Tyl ardagerlerine de laıyqty syı-qurmet kórsetildi.
Reti kelgende aıta keteıin, jaqynda óńirimizde oblys ákimi Danıal Kenjetaıuly Ahmetovtiń bastamasymen «Qamqor» áleýmettik kartasy jobasy qolǵa alynbaq. Halyqtyń áleýmettik turǵydan az qamtylǵan toptaryna arnalǵan bul áleýmettik kartany engizý úsh kezeńge josparlanyp otyr. Atalǵan kartanyń kómegimen az qamtylǵan otbasylardyń balalaryn jeńildikpen tamaqtandyrý, áleýmettik eseptegi azamattardy arzandatylǵan dári-dármekpen qamtamasyz etý, qoǵamdyq kólik qatynasyndaǵy jeńildikterdi birizdendirý sharalary dıskonttyq júıede júzege asyrylmaq. Bul karta birinshi kezekte jasy jetpisten asqan zeınetkerlerge taratylatyn bolady. Júkti analar men az kólemdegi zeınetaqy ıegerleri, az qamtylǵan otbasylar da osy karta arqyly áleýmettik kómek alady. Máselen, osy karta arqyly júkti analarǵa dıagnostıkaǵa tegin túsýge, áleýmettik jaǵynan az qamtylǵan otbasydan shyqqan stýdentke qoǵamdyq kólikte jolaqysynyń jartysyn tóleý sekildi jeńildikter usynylmaq. Bul joba 2016 jyly tolyq iske qosylýy tıis.
Kún Shyǵystan shyǵady ǵoı. Halqymyz atar tańnan úlken úmit kútedi. Atar tańymyz ashyq bolsyn dep jatady. Eki ımperıamen shekaralas aımaqtyń damyǵany, gúldengeni elimiz úshin mártebe. Sol úshin aıanbaı eńbek etý – bizge mindet.
Jastar jasqanshaq emes
– Bılik júıesindegi saıası elıtanyń aldyńǵy býynynan kimderdi úlgi tutasyz?
- Bizdiń jastarǵa, barlyq memlekettik qyzmetkerlerge úlgi-ónege – ol bizdiń Elbasymyz, memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń tulǵasy. Bizdiń Prezıdent nasıhatqa muqtaj emes, biz Elbasynyń úlgisine muqtajbyz. Ómir jolynyń ózi – tunyp turǵan ónege. Qarapaıym, kóp balaly otbasynda dúnıege keldi. Aýylda, qazaqy ortada ósti. Talapty bala sonaý Ýkraınanyń Dnepropetrovsk degen qalasyna baryp ýchılıshege tústi. Bóten el, bóten jer. Odan keıin Temirtaýǵa keldi, jumysqa turdy. Bul jaqta da eshkim qushaq jaıyp qarsy alǵan joq. Soǵan qaramastan óziniń adal eńbegimen bıikterdi baǵyndyryp, eliniń qurmetine bólendi. Elbasy bizge qandaı qasıetterimen ónege? Elbasy óziniń izdenimpazdyǵymen, talapkerligimen, eńbekqorlyǵymen, parasattylyǵymen, qazaqtyń ádebıetin, mádenıetin, tarıhyn tereń bilýimen – ónege. Elbasynyń halyqaralyq kezdesýlerde aıtyp júretin utqyr usynystary, eldiń aldyna shyǵyp sóıleýi, qazaq, orys tilderine júıriktigi, sheshendigi, dombyra tartyp, án aıtqany, sportpen shuǵyldanǵany – biz úshin qaı kezde de úlgi-ónege.
– Ultty ósiretin kókjıek – tanym álemi. Biz kim edik, kim boldyq, kim bolamyz degen máńgilik suraqtar ár dáýirde mańyzdylyǵyn joıǵan emes. Jas býynnyń kóshbastarlarynyń biri retinde búgingi jastardy osy suraqtar qanshalyqty tolǵandyrady? Túrli is-sharanyń basy-qasynda júrgende jastardyń boıynan qandaı jańa qasıetterdi, minezderdi baıqaısyz?
– Qazir jastar jasqanshaq emes. Óıtkeni Táýelsiz elde dúnıege keldi, Táýelsiz elde bilim aldy. Shetterinen alǵyr, ótkir, izdenimpaz. Bilim alýǵa qushtar. Shet elge shyǵamyn dese, el tanımyn, jer tanımyn dese, barlyq múmkindik bar. Qaı elde, qaı tilde bilim alamyn dese de, jol ashyq. Talantty jastar óte kóp.
Bir qynjylatynym – keıbir jastardyń samarqaýlyǵy, enjarlyǵy. Óıtkeni olar qıyndyq kórgen joq. Toqshylyqta, barshylyqta otyr. Olar tehnıkanyń damyǵan ýaqytynda ómir súrip jatyr. Kitap, aqparat kózderi jetedi, jańa mektepterde bilim alady, tamasha sport saraılarynda jattyǵady. Óz eliniń tarıhyn, dúnıetanymyn, bolashaǵyn, qazirgisin taný úshin barlyq jaǵdaılar jasalǵan. Meniń bir baıqaıtynym, olar eldegi osy tynyshtyq pen turaqtylyqtyń, bereke-birliktiń qadirin oıdaǵydaı túsine bermeıtin sekildi, tereńine boılaı bermeıtin tárizdi. Olarǵa bári osylaı bolýy kerek sıaqty. Olaı bolmaýy da múmkin edi ǵoı. Bizden halqy kóp, jeri áldeqaıda qunarly, ekonomıkasy, ǵylymy men tehnıkasy damyǵan Ýkraınanyń ne bolǵanyn kórip otyrmyz ǵoı...
- Suhbatyńyzǵa rahmet!
- Sizge de rahmet!
Áńgimelesken T. TAŃJARYQ
