Bilesizder me, osydan 10 jyl buryn, 9/11 oqıǵasynan keıin (11 qyrkúıek, terakt, AQSH) álemde, tipti Amerıkanyń ózi ishinde aty «Ýsama Ben Laden» degen atpen úılesińkireıtin adam Aq Úıge basshylyq etedi dep eshkim oılaǵan joq. Bul anyq.
Onyń shyqqan tegi, túp-tamyry bólek áńgime. Barak Hýseın Obama uzaq ýaqyt boıy ózin-ózi tanýmen boldy, túp-tamyryn izdedi. Úlken saıasatqa bet burǵanda onyń tegine tıiskender Barakty aıaǵynan shalýǵa, kerek deseńiz namysyna tıýge tyrysty.
Óz toby, óz ortasy (oryssha aıtqanda «svoı») ony jetkilikti dárejedegi afro-amerıkandyq dep eseptegen joq.
Nege deısiz ǵoı? Sebebi, onyń ákesi aty máshhúr Kenıalyq otbasydan shyqqan bolatyn, saıyp kelgende olar quldardyń urpaǵy emes edi...Onyń anasy ádepki aq násildi amerıkandyq áıel.
[caption id="attachment_10918" align="alignleft" width="243"]
Barak anasy Enn Danemmen birge.[/caption]
Ol naǵashylarynyń qolynda tárbıelendi. Olarda, Amerıkada mundaı túsinik qalyptaspaǵandyqtan ol anasynyń áke-sheshesiniń úıinde ósti, erjetti dep aıtqanymyz durys. Biraq, bala kezinen onyń bir nársege kózi jetken: anasy aq násildi bolsa da, ózi ósken ortada, dostarynyń arasynda ony qarapaıym qara násildi bala sanaıtyn. Iaǵnı, ádepki afrıkalyq bozbaladan onyń esh aıyrmashylyǵy joq-tyn.
Qara bala...Kele kele ol ózin dál osy qara násildiń urpaǵy retinde tanıtyn boldy.
Kolýmbıa ýnıversıtetin bitirgennen keıin Obama Chıkagodaǵy qoǵamdyq jumysqa aralasady. Qyzmeti – uıymdastyrýshy. Jalaqysy jylyna 10 myń dollar. Bul tipti sol kezde óte tómen tabys sanalatyn.
Ol tegin qalaı tanydy?
Qaladaǵy turmysy tómen, jaǵdaıy nashar, áleýmettik-ekonomıkalyq qoldaýdan syrt qalǵan afro-amerıkandyq aýdandardyń aýyr jaǵdaıyna bıliktiń, qoǵamnyń nazaryn buryp, bul tarapta tabysqa jetken, bylaısha aıtqanda tanymaldylyqqa ıe bolǵan Barak bir nárseni túsindi.
«Meniń tańdaǵan jolym – halyqqa qyzmet etý, bul ómirde aınalysqym keletin jalǵyz is – osy» dep oılaıdy, oı túıdi ol.
Keıin Obama Garvardtaǵy ataqty Quqyq mektebine túsedi. Bul onyń mısıasyndaǵy alǵashqy baspaldaǵy bolatyn. Bul jerde de ol belsendi boldy.
28 jasynda qara násildilerdiń arasynda alǵash ret «Harvard Law Review» jýrnalynyń Prezıdenti atandy. Ol da ońaı emes, bile bilseńiz. Sebebi, qazirgi kúni (árıne, buryn da solaı bolǵan) bul basylym álemdegi asa yqpaldy jáne eń tanymal zań jýrnaly.
Garvardty aıaqtaǵannan keıin Obama Chıkagodaǵy qoǵamdyq jumysqa qaıta oraldy. Onyń tereń harızmasy men eshkim deńgeılese almaıtyn oratorlyq qabileti qashan qalyptasqany belgisiz. Biraq, osy qabiletiniń arqasynda keıin ol Illınoıs shtatynyń Senatyna ótti.
Mynadaı qyzyq bolǵan...
Onyń alǵashqy Prezıdenttik kampanıasy kezinde respýblıkashylardyń atynan baq synaǵan Sara Peılın: «qoǵamdyq jumystan basqa eshqandaı jumysqa aralaspaǵan, naǵyz jumystyń dámin tatpaǵan adam álemdegi eń yqpaldy oryntaqqa qalaı talaspaq? Osyny aıtyńyzdarshy?» dep kópshilikten surapty.
«Eń yqpaldy oryntaq» degeni túsinikti. Amerıka Qurama Shtattary basshysynyń kreslosyna qalaı otyrmaq degeni ǵoı.
Soǵan qaramaı 2008 jylǵy Prezıdenttik saılaýda Obama ozdy. Jeńdi. Jáne Amerıka Qurama Shtattarynyń tarıhyndaǵy alǵashqy afro-amerıkandyq Prezıdent atandy. Bul tusta álemdi «Obama fenomeni» sharlap ketti. Ár tustan, ár taraptan onyń jeńis lozýngy: «Yes We Can – Iá, bizdiń qolymyzdan keledi» estilip jatty.
Búgin..
[caption id="attachment_10920" align="alignright" width="341"]
Respýblıkashylar bylaı oılaıdy: «Ol geosaıasatta óte jumsaq pozısıany ustandy. Ásirese, Reseıge kelgende...».[/caption]
Al búgin onyń prezıdenttik merziminiń ekinshi kezeńi aıaqtalýǵa jaqyn. Sál shydaıyq, shamalydan keıin bolashaq urpaq Obamanyń óz artyna qandaı mura qaldyryp ketkenin baǵalaıtyn bolady.
Obama. Ol da adam. Ony da synaýshylar tabylady.
Synshylar: «onyń tusynda, daǵdarystan keıin «josparlanǵan» ekonomıkalyq «bým» tejelip qaldy, álem haosqa tústi» deıdi.
Respýblıkashylar bylaı oılaıdy: «Ol geosaıasatta óte jumsaq pozısıany ustandy. Ásirese, Reseıge kelgende...».
Olardyń (respýblıkashylardyń) oıynsha AQSH áskeri Irak terıtorıasyn tym erte tastap ketti, ásker sál aıaldaǵanda ILIM-di besiginde tunshyqtyratyn edi.
Iá, olar osyndaı pikirde. Jáne óz oılaryn ózgertkisi joq. Amerıka – demokratıanyń Otany bolǵandyqtan, bul jaqta jan-jaqty kózqarasqa oryn bar.
Sońǵy aılarda Obama taǵy da qarsha boraǵan synnyń astynda qaldy. Buǵan sebep: Iranmen aradaǵy ıadrolyq kelisimshart. Izraıl Premer-mınıstri Netanáhýdyń sózin sóılep, soıylyn soǵyp otyrǵan respýblıkashylar «Izraıldi jer betinen joıyp jiberýge ýáde bergen» Iranǵa senýge bolmaıdy degen kózqarasta.
Óz kezeginde Obama bulaı oılamaıdy. Onyń pikirinshe, Kelisimshart kerisinshe Irannyń ıadrolyq baǵdarlamasymen ashyq tanysýǵa jol ashyp, qaýipsizdikti qamtamasyz etedi.
Endi ishki saıasatqa kelsek...
Taǵy sol respýblıkashylardyń aıtýynsha, Obamanyń ishki saıasattaǵy eń úlken qateligi – densaýlyq saqtaý salasyn reformalaý áreketi boldy. Osynyń nátıjesinde muqtajdarǵa tegin qyzmet kórsetetin tizim sany ósti. Biletin bolarsyzdar, Amerıka ekonomıkasy álemdegi eń erkin ekonomıka bolǵandyqtan, mundaǵy densaýlyq saqtaý salasy da tolyqtaı jekeshelengen. Al memlekettik degen aty bar gospıtálderdiń sany búkil el kóleminde sanaýly ǵana. Sol sebepti de turmys jaǵdaıy tómen azamattardyń dárigerge qaranýǵa qaltasy kótere bermeıdi. Olar dárigerdiń aldyna barmaıdy. Obamanyń reformasy dál osyndaı qaýymǵa baǵyttalǵan bolatyn.
Bul neniń esebinen júzege asty deısiz ǵoı? Eń aldymen eldegi orta jáne joǵary tabysy bar qaýymǵa arnalǵan medısınalyq saqtandyrý baǵasy ósti. Obamanyń oponentteri bul sátti tıimdi paıdalanyp, buǵan qarsy shyqty.
Jalpy aıtqanda, óziniń AQSH Prezıdenti bolǵan kezeńinde Obama birde-bir ret beı-bereket júris jasaǵan joq. Joq, shynymen de solaı...
Aıtalyq, ol nege ýáde berdi? Alǵashqy elektoraldy kampanıasynda «Irak pen Aýǵanstandaǵy soǵysty aıaqtaımyn» dedi Obama. Aıaqtady.
«Ekonomıkalyq ósimdi qamtamasyz etemin» dedi. Obamanyń tusynda Amerıkadaǵy jumyssyzdyq deńgeıi 5,6 paıyzǵa tómendedi.
Geosaıasat
Bul dúnıe belgili bir dárejede AQSH-tyń qas-qabaǵyna táýeldi bolǵanmen, bir júristen keıingi kelesi áreketin ańdaý múmkin emes.
Osydan 5 jyl buryn ILIM paıda bolady dep eshkim oılaǵan joq. Solaı ǵoı? Sonymen birge, ILIM-nyń paıda bolýy Obamanyń geosaıasattaǵy selqostyǵy emes, Baraktan buryn Irakka basyp kirgen Aq Úı ákimshiliginiń qateligi (Býshtyń tusy).
Osydan 5 jyl buryn eshkimde Ýkraınada soǵys bolady, Reseı Qyrymdy basyp alady jáne ekinshi qyrqı-qabaq soǵys qaıta ornaıdy dep oılaǵan da, boljaǵan da joq.
Obama alǵash Aq Úıge kelgende eń aldymen AQSH pen Reseıdiń arasyndaǵy qarym-qatynasty qaıta qaraýǵa, eki eldi jaqyndastyrýǵa tyrysqan. Ol kezde Reseı Prezıdenti – Medvedov bolatyn. Ol «oıynshyq fıgýra» bolsa da Batyspen aradaǵy baılanysty jaqsartýǵa «ket ári» emes edi. Alaıda Qyrymdaǵy jaǵdaı jáne Ýkraınanyń shyǵysyndaǵy oqıǵalardan keıin eki eldiń arasyndaǵy baılanystarǵa birjolata núkte qoıyldy. Jáne jaqyn arada jaǵdaı ózgeredi dep aıtýǵa esh negiz joq.
Bitimger
Tutastaı alǵanda, ázirgi Aq Úı ákimshiliginiń syrtqy saıasaty halyqaralyq daǵdarystardy, qaqtyǵystardy beıbit túrde sheshýge baǵyttalǵan.
«Obama ózinen keıin ne qaldyrady?» dep oılanatyndarǵa aıtarymyz: Ol AQSH-tyń tarıhyndaǵy eń bitimger Prezıdent. Áıtpese, memleketti hatshy Kerrı Máskeýge barmas edi.
AQSH sońǵy 70 jylda birinshi ret Kýbamen aradaǵy baılanysty jaqsartýǵa ynta tanytyp otyr. Iran ıadrolyq baǵdarlamasy da Obamanyń bitimger ekeniniń dáleli. Al bul baǵdarlamanyń nátıjesi qandaı bolaryn biz osy aıda biletin bolamyz.
Adılá TÚGEL, sarapshy
AQSH, Húston, Tehas shtaty
(arnaıy «Qala men Dala» gazeti úshin)
