iKOMEK109 búginde – bul elordanyń árbir turǵynyna arnalǵan sıfrlyq qoldaý men daýystyń kórinisi. iKOMEK109 qalalyq ortanyń kelbetin qalaı ózgertip jatqanyn, syn-qaterlerge tıimdi jaýap berip, elorda turǵyndary men qonaqtarynyń máselelerin qalaı sheshýge umtylatynyn ortalyq basshysy Asqar Taqsymovpen bolǵan suhbattan bildik.
– Asqar Boranbaıuly, iKOMEK109 15 mıllıondyq ótinish sheginen asty. Bul óte úlken kórsetkish. Bul sannyń artynda ne tur?
– Bul jaı ǵana san emes – bul senim men tıimdiliktiń kórsetkishi. 2018 jyldan bastap, iKOMEK109 júıesi iske qosylǵaly beri Astana turǵyndarynan 15 mıllıonnan astam ótinish qabyldadyq. Tek 2024 jyldyń ózinde – 2,3 mıllıonnan asa ótinish tústi. 2025 jyldyń alǵashqy aılarynda – 780 myńnan astam. Bul – tek bastamasy ǵana. Árbir ótinishtiń artynda naqty bir másele, suranys, apat, shaǵym nemese usynys jatyr. Biz olardy der kezinde jáne sapaly qarastyrýǵa mindettimiz.
– Mundaı turaqty deńgeıdegi jumysty qalaı qamtamasyz etip otyrsyzdar?
– Bizde kópdeńgeıli sıfrlyq ekojúıe qalyptasqan, ol ótinishterdiń úlken aýqymyn jedel óńdeýge múmkindik beredi. Orta eseppen alǵanda, kún saıyn iKOMEK109-ǵa 5–8 myńǵa deıin ótinish túsedi. 78% – qysqa 109 nómiri arqyly, al 22% – balama sıfrlyq arnalar arqyly kelip túsedi: Telegram-bot, ákimdik saıty, mobıldi qosymsha jáne áleýmettik jeliler. Búginde Telegram-botty 98 myń adam, al mobıldi qosymshany 93 myńnan astam qoldanýshy belsendi paıdalanady.
Mundaı nátıjege biz omnıkanaldy tásildi engizý arqyly qol jetkizdik. Bul tásil buǵan deıin tek bıznes salasynda qoldanylyp kelgen. Bizdiń ortalyq osy úlgini memlekettik sektorda aýqymdy túrde alǵash engizip, qyzmetke qoljetimdilikti barynsha ıkemdi ári yńǵaıly etti. Qala turǵyny ózi úshin qolaıly arnany tańdaı alady – meıli ol telefon bolsyn, saıt, messendjer nemese áleýmettik jeli. Bul qyzmetke degen qoljetimdilikti arttyryp qana qoımaı, ótinishterge áreket etý ýaqytyn edáýir qysqartty.
– Sońǵy jyldary ortalyqtyń fýnksıonaly men aýqymy aıtarlyqtaı keńeıdi. Iaǵnı, iKOMEK109 jaı ǵana koll-ortalyq emes deýge bola ma?
– 2022 jyly biz aýqymdy transformasıany bastadyq. Bul – turǵyndarmen jáne qalalyq qurylymdarmen ózara árekettesý tásilin túbegeıli ózgertti. Biz dástúrli call-ortalyq modelinen bas tartyp, ITSM halyqaralyq standarttaryna jáne Smart City-diń úzdik tájirıbelerine súıene otyryp, sıtýasıalyq ortalyqtyń fýnksıonalyn edáýir keńeıttik.
Analıtıkalyq jáne monıtorıńtik bloktar kúsheıtildi. Mysaly, 2023 jyly beınebaqylaý júıesi arqyly 19 384 quqyq buzýshylyq tirkelse, 2024 jyly bul kórsetkish 21 010-ǵa jetti. 2025 jyldyń alǵashqy aılarynda – 9 000-ǵa jýyq. Bul – monıtorıńtiń tıimdiligin jáne qamtý aımaǵynyń keńeıgenin kórsetedi.
Qazirgi tańda iKOMEK109 ortalyǵy qaladaǵy mańyzdy núktelerde – jol qıylystarynda, mektepterde, emhanalarda, aýlalar men adamdar kóp jınalatyn jerlerde ornatylǵan 12 000-nan astam beınekameraǵa qosylǵan. Bul kameralar tek tártipti baqylap qana qoımaı, potensıaldy qaýipterdi anyqtaýǵa kómektesedi – ashyq lúkterden bastap, esirtki taratý áreketterine deıin. Mundaı júıe qoǵamdyq qaýipsizdikti arttyryp, jedel qyzmetterdiń kez kelgen qaýip-qaterge dereý áreket etýine jaǵdaı jasaıdy.
– Siz ǵylymı jáne saraptamalyq qyzmetpen de belsendi aınalysasyz. Bul iKOMEK109-dyń jumysyna qalaı yqpal etedi?
– Meniń oıymsha, qalany sıfrlyq basqarý ǵylymı negizsiz múmkin emes. iKOMEK109-da engizilgen barlyq negizgi sheshimder – tek basqarýshylyq bastamalar ǵana emes, sonymen birge júıeli baqylaý, taldaý jáne zertteýlerdiń nátıjesi.
Men ortalyqta jumys isteı júrip, qalalyq júıelerdiń minez-qulqyn únemi zertteımin: qyzmetterdiń, aýdan ákimdikteriniń reaksıasy qalaı, ótinish aǵyndary qalaı qalyptasady, qaı mezgilde qandaı zańdylyqtar qaıtalanady. Bul baqylaýlar meniń ǵylymı maqalalarymnyń negizine aınaldy. Qazirgi tańda resenzıalanǵan ǵylymı basylymdarda 6 maqalam jarıalandy, jáne olardyń barlyǵy Smart City tájirıbesine negizdelgen.
Mysaly, «Big Data – Smart City basqarý quraly retinde» atty maqalada azamattardyń ótinishteri boıynsha jınaqtalǵan derekterdi boljaý analızi men komýnaldyq resýrstardy josparlaý dáldigin arttyrý úshin qalaı paıdalanýǵa bolatynyn kórsettik.
«Geonomics jáne turǵyndar týraly derekterdi ózektendirý» atty maqalada keńistiktik jáne minez-qulyqtyq derekterdiń ıntegrasıasy zertteldi. Bul turǵyn úı-kommýnaldyq saladaǵy júıeli zańbuzýshylyq oshaqtaryn nemese jappaı shaǵymdaný oryndaryn dál anyqtaýǵa múmkindik berdi.
Al «Aqparattyq tehnologıalar arqyly qalalyq tirshilikti jaqsartý» atty maqalada biz iKOMEK109 negizinde júzege asqan naqty keısterdi jınaqtadyq – ótinishterdi baǵyttaý prosesin avtomattandyrýdan bastap, qyzmetkerler men turǵyndarǵa arnalǵan mobıldi sheshimderge deıin.
Osy zertteýlerdiń barlyǵy bizdiń ishki sheshimderimizge negiz boldy. Men úshin ǵylymı jumys – akademıalyq maqsat emes, qalanyń mehanızmin tereń túsiný jáne naqty jumys isteıtin sıfrlyq sheshimder qurý joly. iKOMEK109 – men úshin qalalyq transformasıanyń tiri zerthanasyna aınaldy.
– Demek, ǵylymı tásil naqty tájirıbege endirilip otyr ǵoı?
– Iá, meniń jumysym tek sheshimderdi engizý emes – biz olardy aldymen jobalaımyz, valıdızasıadan ótkizemiz, sosyn masshtabtaımyz. Men GITEX Global (Dýbaı) jáne Astana International Forum sekildi halyqaralyq alańdarda jasandy ıntellekt pen Smart City seksıalarynda bizdiń tásilderimizdi tanystyrdym. Onda biz sıfrlyq etıka, jasandy ıntellektini retteý, qaýipterdi baǵalaý sekildi máselelerdi jetekshi sarapshylarmen birge talqylaımyz. Bul prınsıpterdi biz qalalyq ortada naqty iske asyryp otyrmyz.
– Aldaǵy ýaqytta iKOMEK109 qandaı damý baǵyttaryn kózdep otyr?
– Búginde memlekettiń sıfrlyq kún tártibi jasandy ıntellektini endirýge baǵyttalǵan. Biz de bul baǵytty iKOMEK109 úshin strategıalyq mańyzdy dep esepteımiz. Qazirgi tańda ótinishterdi avtomatty túrde jikteý jáne baǵyttaý úshin JI algorıtmderin synaqtan ótkizip jatyrmyz. Bul operatorlarǵa túsetin júktemeni azaıtyp, jaýap berý jyldamdyǵyn arttyryp, qalany boljaý arqyly basqarýǵa múmkindik beredi.
Budan bólek, sońǵy jyldary biz Qazaqstannyń óńirlerimen tájirıbe bólisip kelemiz. Kezdesýler ótkizemiz, keńes beremiz, áriptesterge óz óńirlerinde osyndaı sıtýasıalyq ortalyqtardyń úlgisin qurýǵa kómektesemiz. Bizdiń mindet – tek kóshbasshy bolý emes, el kóleminde biryńǵaı sıfrlyq áreket etý ekojúıesin qalyptastyrý.
Biz sonymen birge tehnıkalyq baza men baǵdarlamalyq qamsyzdandyrýdy júıeli túrde jańartyp kelemiz. Bul – serverlik ınfraqurylym, beınebaqylaý júıeleri, sondaı-aq mobıldi qosymsha men ınsıdentterdi basqarý platformasy. Tehnologıalyq jańarý – eshqashan toqtamaıtyn proses. Biz árdaıym iKOMEK109-dyń tıimdilik etalony bolyp qala berýine umtylamyz.
– Asqar Boranbaıuly, mazmundy suhbatyńyz úshin alǵys aıtamyz. Sizdiń tájirıbeńiz, júıeli oılaý qabiletińiz ben ǵylymı kózqarasyńyz Astana qalasyndaǵy ǵana emes, búkil el boıynsha sıfrlyq servıstiń sapa standartynyń qalyptasýyna úles qosady dep senemiz.
