Tanymal saıasatker, Prezıdent janyndaǵy Strategıalyq zertteýler ınstıtýtynyń dırektory Erlan Qarın jer daýyna baılanysty Atyraýdan bastalǵan mıtıńterdiń oń jáne teris jaqtaryn saraptaýmen qatar, Táýelsizdiktiń 25 jyldyǵynda qazaq qoǵamy qandaı transformasıadan ótip jatqany týraly oı órbitti.

 

– Qoǵamda sońǵy kezde qyzý talqy­lanyp jatqan másele – jer daýy. Ózińiz bilersiz, elimizdiń túrli aımaq­tarynda Jer kodeksiniń jańa nor­malaryna qarsy azamattardyń narazylyqtary oryn alyp, endi, mine, Elbasy sheshimimen Úkimet janynan qoǵamdyq komısıa quryldy. Ótken senbi kúni Astanada bul komısıanyń alǵashqy otyrysy ótti. Onyń jumysyna qandaı baǵa berer edińiz?

– Elbasynyń saıası sheshimi jer daýyna senimdi túrde núkte qoıdy deýge bolady. Nursultan Nazarbaev úkimet pen qarapaıym azamattar arasyndaǵy jer daýyna eń joǵarǵy saıası arbıtr retinde ádil baǵasyn berip, daýdy sheshýdiń naqty jolyn aıqyndady. Endigi jumys – Úkimet quryp otyrǵan qoǵamdyq komısıa arqyly Jer kodeksindegi daý týdyryp otyrǵan normalar boıynsha naqty máselelerdi jumys rejıminde, kásipkerler men dıhanshylardy, qoǵamdyq uıym ókilderin tarta otyryp jan-jaqty talqylaý. Birinshi otyrysty muqıat baqyladym, meniń oıymsha, alǵashqy otyrys durys ótti. Aldymen, komısıa quramyn aıtyp ótý qajet – komısıa jumysyna barlyq saıası partıalardyń – «Nur Otannan» bastap opozısıalyq JSDP partıasynyń ókilderi men kásipkerler, agrarlyq sala ǵalymdary, belgili qoǵam qaıratkerleri, mysaly Muhtar Shahanov, Dos Kóshim, Muhtar Taıjan, Aıdos Sarym, Berik Ábdiǵalı, Murat Ábenov jáne taǵy basqalary qatysyp jatyr. Bul durys, óıtkeni jer máselesin jan-jaqty talqylaý qajet. Birinshi otyrysta barlyq múshelerge shekteýsiz sóz berildi. 7 saǵat talqylaý barysynda 70-ten asa kisi sóz sóılep, otyrystyń barysyn 120 jýrnalıs baqylap otyrdy. Iaǵnı, bılik ózekti máseleni ashyq, búkpesiz talqylaýǵa múddeligin tanytty. Birinshi otyrys uıymdastyrýshylyq baǵytta bolǵanymen, kelesi jáıtti ańǵartty – negizgi daý ol bılik pen qoǵam arasynda emes, al aýyl sharýashylyǵymen aına­lysatyn kásipkerler men qoǵam qaırat­kerleri arasynda eken. Kásipkerler ara­synda sońǵy daý jer reformasyn tejeı me degen alańdaýshylyq basym bolsa, qoǵam qaıratkerlerin negizinen alańdatatyny – bul jerdiń sheteldikterge jalǵa berý máselesi. Menińshe, bul otyrys bılik pen qoǵamnyń osy máseleler boıynsha belgili bir kelisimge kelý múmkindigin sezdirdi. Sondyqtan komısıa kópke sozbaı-aq oń sheshim daıyndaıdy degen úmittemin. Endi bireý­ler, árıne, komısıanyń jumysyn qabyldamaı, demarsh ta jasaýy yqtımal, biraq bizdiń ortaq maqsat, dıalog prosesin úzbeı saqtaý. Syrtqa shyǵyp alyp, «men qatyspaımyn, senbeımin» degender ózderi bastapqy maqsattan aýytqyp otyr, ol durys emes. Aıttyń ba, talqylaýǵa qatysyp, óz usynystaryńdy ortaǵa salyp, sony júzege asyrýǵa kúsh salý qajet. Bizdiń halyq qashanda óz sózine berik, salıqaly, salmaqty is áreketti qoldaǵan, sondyqtan qoǵam qaıratkerlerinen de salmaqty ustanymdy kútedi.

– Osy jaǵdaılarǵa sebep bolǵan óńirlerde oryn alǵan mıtıńiler ekenin bilemiz. Elimizde mıtıń ótkizý mádenıeti qalyptasyp jatyr deýge bola ma?

– Mundaı mádenıet burynnan bar dep oılaımyn. Biraq saıası mıtıń ótkizý degen jańa mádenıet qalyptasty, azamattardyń sanasy joǵary eken dep, qıt etse, qaıta-qaıta kóshege shyǵýdy toqtatý kerek. Men muny bıliktiń ishinde júrgen qaıratker bolǵan soń, bárin sabyrǵa shaqyryp, adamdardyń, azamattardyń kóshege shyqqanynan qorqyp, olardy qalaı da bolsa alańǵa shyqpaýyna úgittep-nasıhattap jat­qanymnan aıtyp otyrǵan joqpyn. Birinshiden, óz basym qashanda kez kelgen máseleni aqylmen, sabyrmen sheshýdi qoldaımyn. Ekinshiden, basqa azamattarmen salystyrǵanda, men mundaı jaǵdaılardy kóp kórdim. Máselen, Qyrǵyzstandy aıtýǵa bolady. Úshinshiden, bizdiń tarıhymyz ben dás­túrimizde búlik shyǵaryp, ashyq teke­tires­ke barý joq. Árqashanda alqaly keńes quryp, bir ymyraǵa keletin edik.

Qaıtalap aıtaıyn, qaıta qaıta, qıt etse kóshege shyǵýdy osymen qoıý kerek. Sebebi biz qıyn zamanda ómir súrip ja­tyrmyz, aınalamyzda kúrdeli geosaıası prosester júrip jatyr. Álem­dik saıa­satta teketires pen shıele­nis artyp barady. Kezinde Cherchıll: «Epoha gıgantov ýhodıt, nastýpaet vremá karlıkov» – degen edi. Iaǵnı, alyp derjavalar arasyndaǵy kúrestiń ornyna, aımaqtyq túrli kúshterdiń ashyq básekelestigi oryn alýda. Geosaıası kúrestiń shıeleniskeni sonshalyq, álemde sońǵy 5 jylda 15 jańa áskerı konflıkt paıda bolyp, buryn jylyna álemde 5-6 myń terakt oryn alsa, ótken jyly álemde 14 myńǵa jýyq terrorıs­tik shabýyldar oryn alǵan. Dál osyndaı qaýipti kezeńde bizdiń bir daýdan ekinshi daýǵa ketip, kompromıss izdemeı, ózara daýlasýymyzdyń sońy bireýge jem bolýmen aıaqtala ma dep qorqamyn. Kúni keshe Atyraýda bolsyn, Oralda bolsyn, ondaǵy azamattardy alańǵa shyǵýǵa bireýler ıtermeledi degen oıǵa qarsy­myn. Biraq mundaı jaǵdaılar qaıta­lanyp jatsa, ony belgili bir syrtqy kúshterdiń paıdalanyp ketpeýine eshkim de kepildik bere almaıdy. Mundaı qaýip-qater óte joǵary. Qandaı daý bol­masyn, ony óz ishimizde sheshe alamyz degen oıdamyn. Jáne tek ózimiz sheshýimiz qajet.

– Bul arada bizdiń dástúrli suhbat­tarymyzdyń biri esime túsip otyr. Esińizde bolsa, osydan 7-8 jyl buryn­ǵy suhbatyńyzda siz «Qazaqtyń Táýelsizdik bizge ne berdi?» degen talaby zańdy» degen edińiz. Táýelsiz­diktiń 25 jyldyǵynda bul talap qanshalyqty ózgerdi ári ósti?

– Menińshe, oryn alǵan oqıǵalar, bir jaǵynan, obektıvti qubylys. Buny kezdeısoq nárse dep tanýǵa da bolmaıdy. Bul bizdiń shyn máninde el bolyp qalyptasqandyǵymyzdy kór­setip otyr. Biz osy ýaqytqa deıin Táýel­sizdikti ıelengenimizdiń nátıje­sin onyń formaldi krıterııleri boıynsha ólshep keldik. Biraq ótken jyly Ýkraınada, Taıaý Shyǵystaǵy Sırıa, Lıvıada bolǵan oqıǵalardy kóre otyryp, bizde oryndy suraq paıda bola bastady. Olar da biz sıaqty ne 25 jyl buryn, ne odan da baıyrǵy za­mandarda memleketterin qura bastady. Biraq bir sátte memleketteri ydyraýǵa sál-aq qaldy. Biz osy elderdiń taǵ­dyryna qarap, oılana bastadyq: olarda da memlekettik aparattyq júıe, shekara boldy. Biraq bir sátte bir daǵdarysqa tótep bere almaı, el retinde ydyraı bastady. Sonda Táýelsizdiktiń kepili nede? Memleketti Birikken Ulttar uıymynyń moıyndap, onyń týy men Ánurany, valútasy men áskeriniń bolǵany jetkiliksiz eken. Memleket retinde ózin-ózi jarıalaý bir bólek te, memleket bolyp qalý – ekinshi másele. Mine, bul oqıǵalardyń Táýelsizdiktiń 25 jyldyǵynda oryn alyp otyrǵany­nyń bir kórsetkishi – bul bizdiń shy­naıy memleket qalyptastyrý jolynda kele jatqanymyzdyń belgisi. Sebebi kez kelgen memlekettiń tiregi – onyń azamattary. Egerde sol eldiń azamat­tary ortaq qundylyqtar úshin, eldik úshin, memlekettilik úshin óz pozısıasyn bildire almasa, onda bul memleket sonshalyqty berik, myqty dep aıta almaımyz. Elbasynyń da Assambleıa­nyń jınalysynda: «Elin, jerin qorǵaýǵa daıyn ekendigin kórsete alatyn halqymnan aına­laıyn!» – degeni – shynaıy aıtylǵan pikir. Alańǵa shyqqan azamattardyń teketires pen ylańǵa jol bermeı, ashyq, máde­nıetti túrde mıtıńtiń uıymdastyrylǵandyǵy da sol azamattardyń belgili bir máselelerge qanshalyqty narazy bolsa da, ortaq múdde – birlik, turaq­ty­lyq, tártiptiń qajettiligin túsine­tindigi, ortaq qundylyqtar aıasynda shynaıy birige alatyndyǵyn anyq baıqatty. Biraq, sonymen qatar, qandaı da másele týmasyn, ony tek qana ózimiz aqylǵa sala otyryp sheshe alatyndyǵymyzdy umytpaıyq. Qandaı da bir másele bolmasyn, ol el tutastyǵy men táýelsizdiginen joǵary bola almaıdy.

– Prezıdent jer máselesinde halyqqa durys aqparattyń jetpe­genin basa aıtty. Bılik pen halyq arasynda naqty jumys istep otyrǵan dıalog alańy bar deýge bola ma?

– Bul jerde Prezıdenttiń aıtyp otyrǵany ne?! Bul keri baılanystyń bolýynda. Iaǵnı, bir baǵyttaǵy baılanys emes, tek ákimder men mınıstr­lerdiń jýrnalıser aldyna shyǵyp alyp, birjaqty brıfıń ótkizip, odan keıin jýrnalıserdiń suraqtaryna jaýap bermeı, aınalyp ketýinde emes. Iaǵnı, bılik pen qoǵam arasyndaǵy baılanys bir jaqty emes, eki jaqty bolýy qajet. Sebebi qoǵam ózgeris ústinde. Burynǵydaı tek teledıdar arqyly habar berý jetkiliksiz. Áleýmettik jeliler paıda bolyp, keń qoldanysqa ıe bola bastady. Biz aıtyp jatqan Feısbýk, Tvıtterdan basqa, ýatsap, telegramm sıaqty messendjerler paıda boldy. Iaǵnı, qoǵam burynnan da joǵary qarqynmen aqparattandyryla tústi. Qazir jurtshylyq keshki jańa­lyqtardy kútpeı-aq aqparatty dás­túrli BAQ-tarǵa balama kózderden alatyn boldy. Bul bılikten, basqa da aqparattyq proseske qatysýshylardan aqparatty berýde, taratýda, qabyldaýda burynǵydan da qarqyndy, shapshań qımyldaýyn talap etedi. Sondyqtan da bılik jańa qoǵamdyq ózgeristerge sáıkes qarqyndylyqpen birge ózgerip otyrýy kerek. Jyl saıyn bılik qoǵammen baılanysty nyǵaıtý maqsatynda jańa quraldardy oılap taýyp jatady. Máselen, ákimderdiń halyq aldyndaǵy esebi dedik, odan keıin mınıstrler men ákimderdiń blog júr­gizýge mindettedik, odan keıin baryp ákimderdi jyl saıyn Astanada jýrnalıser aldynda esep berýin engizdik jáne taǵy basqalary. Iaǵnı, alańdar az emes, tipti jyl ótken saıyn jańa tásil qosylyp jatady. Biraq olardyń sany artqanymen, másele azaıyp jatqan joq. Nege? Sebebi bul baılanystar kóbine birjaqty kúıde, múmkin, bul ınstıtýttardyń sanyn kóbeıtpeı, olardyń mazmunyn arttyr­ǵan durys shyǵar. Jer daýy sol qoǵam men bılik arasyndaǵy baılanystaǵy problemalardy ańǵartty. Mine, son­dyqtan men bul oqıǵalardyń túpkilikti sebebi shyn mánisinde jer máselesinde emes, al bılik pen qoǵam arasyndaǵy qarym-qatynasynda dep oılaımyn.

– Eger de osy oqıǵalardan sál aýyt­qyp, eldiń damý máselelerine basqa qyrynan qaraıtyn bolsaq, qazirgi qazaq qoǵamynyń kúıine qandaı baǵa berer edińiz? Qazaq qoǵamynyń aldyndaǵy negizgi qaterler qandaı sonda?

– Qalaı bolǵanda da, elimiz óz damýyndaǵy jańa bir kezeńge aıaq basýda. Búginde qazaq qoǵamy úlken transformasıany bastan keshýde. Bunyń tek teris jaqtaryn ǵana emes, oń jaqtaryn da kóre bilýimiz kerek. Bul qazaq qoǵamynyń belsendiligin, sana­synyń ashyqtyǵyn, oı keńdigin, uıymdasý qabiletin, ulttyq múddelerdi qorǵaýdaǵy tabandylyǵyn, talaptar­dyń ózgeriske ushyrap jatqandyǵyn, áleýmettik-saıası maqsattardyń alýan túrliligin kórsetti. Baıaǵydaı tek til máselesin ǵana alǵa tartpaıdy. Talaptar ózgerý­de, kúrdelenýde.

Al qaterli tustaryna kelsek, bizdiń qoǵam úshin eń qaýipti másele, ol – áleýmettik jáne saıası margınılızasıa. Saıası margınılızasıa degenimiz – belgili bir áleýmettik-saıası toptardyń saıası prosesterden shet qalýy, oǵan belsene aralasa almaýy. Áleýmettik margınılızasıa degenimiz – qoǵamnyń, ásirese jastardyń kúndelikti ózgeristerge sondaı qarqynmen beıimdele almaı, basqa kúıde qalýy. Jańa qundylyqtar men maqsattardy bere almaýy. Menińshe, eń qaterli trendter osy. Olardy ýshyqtyryp otyrǵan jemqorlyq máselesi, sebebi ol teńsizdikti kúsheıte túsedi. Qudaıǵa shúkir, keshegi bolǵan oqıǵalardan biz aman-esen shyqtyq. Azamattar ózderiniń sanasynyń ashyq, rýhy bıik ekendigin kórsetti. Biraq mundaı jaǵdaılar oryn ala beretin bolsa, basqa da áleýmetik toptar tartyla berse, sonyń ishinde jastar jaǵy buǵan kóp aralassa, bul erteń quqyqtyq arnadan shyǵyp ketip, keri áserin tıgizýi múmkin. Sebebi qazaq qoǵamy birtekti emes. Qazaqtyń ishinde baıy da bar, kedeıi de bar. İskeri men jalqaýy da bar. Bilimdisi men bilimsizi de bar. Sondyqtan qazir bárimiz úshin syn saǵat – bılikke de, zıaly qaýymǵa da, saıası kúshterge de...

– Siz qoǵamdyq talaptar kúrdelenýde dedińiz, biraq degenmen de qazaq qoǵamynda qandaı saıası platforma, qandaı saıası ustanym basymyraq dep oılaısyz?

– Sońǵy oqıǵalar qazaq qoǵa­myndaǵy saıası kózqarastardyń alýan túrligin ańǵartsa da, qazaq qoǵamy ıdeologıa jaǵynan kóbinese solshyl baǵytta ekenin kórsetti. Qazaq aýdıtorıasyndaǵy dıskýssıalarda biz kóbinese bárin bir shkalamen ólshep keldik. Qazaqy jáne qazaqy emes, ulttyq jáne ultjandy emes dep saıasatkerler men qaıratkerlerdi ekige jiktedik. Biraq biz taǵy bir nárseni umytpaýymyz kerek, munda kóp nárse halyqtyń ult taqyrybyna kóz­qarasymen ǵana emes, sondaı-aq, saıası kózqarastarymen jikteledi ǵoı. Kez kelgen qoǵamda ońshyl jáne solshyl baǵyttan bólek, sentrıstik baǵytta, radıkaldy ońshyl, radıkaldy solshyl dep te jikteledi. Biraq qazaq qoǵamy negizinen solshyl konservatıvtik baǵytta. Iaǵnı, memlekettiń basym rolin qalaıdy, qarapaıym qazaq aınaladaǵy prosesterdi solshyl kózqarastarymen ólsheıdi. Qazaq ne kútse de, úkimet pen memleketten kútedi. Ashyǵyn aıtatyn bolsaq, ózinen eshnárseni kútpeıdi jáne ózine kóp talap qoıa bermeıdi. Túbegeıli reformalardan seskenedi, olarǵa daıyn emes. Jerden, tilden, ulttyq biregeı sıpattan aıyrylyp qalamyz degen qorqynysh bar.

– Bul qorqynysh tek bir ǵasyrda qazaqtyń eki dúnıejúzilik soǵys, ashtyq pen repressıa, qýdalaý men Alash qaıratkerleri sıaqty saıası elıtasynan aıyrylǵanynan soń týyndap otyrǵan joq pa? Jalpy, ulttyń boıynda ózin-ózi saqtaý ınstınktimen qatar, memleketti saqtaý túısigi bolǵany durys emes pe?

– Durys aıtasyz. Bizdiń ult bir ǵasyrlyq tarıh ishinde, basqa qandaı da bir ulttyń basynan keshirmegen talaı saıası dramalyq, tragedıalyq jaǵdaılardy keshti. Sondyqtan ulttyń ózin-ózi saqtaý ınstınkti kúshti. Biraq, menińshe, el damýy úshin qazaq qoǵamy sapalyq ózgeristerdiń qajettiligin de túsinip, moıyndaýy qajet. Onyń bir alǵysharty, ıdeıalyq alýan túrlilik. Ulttyq býrjýazıanyń qalyptaspaı jatqandyǵy, bálkim, sodan shyǵar. Bizde ońshyl baǵyttaǵy ıntellektýal­dardyń úlken bir toby da joq eken. Aıdos Sarym, Tólegen Jókeev sıaqty biren-saran ońshyl kózqarastaǵy qaıratkerlerdi ataǵannan basqa. Jalpy, reformalardyń qajettigin memleket tarapynan emes, qoǵam ishinen jaqtaýshylar bar ma? Joq demesek te, kóp emes. Tipti, keńestik ıdealdar ornyqqan Reseı qoǵamynyń ózinde ońshyl kúshter men ońshyl qaırat­kerler bar. Al qazaq qoǵamynda on­daılar az. Tulǵalar emes, doktrına­lar az. Jalpy, biz Jer kodeksindegi daý-damaılardan keıin reformalardan múldem bas tartpaýymyz kerek. Qatelespesem, 2003 jyly «Jas Alash» gazetinde «Ultshyldyq pen lıberalızm» atty maqala jazǵan edim. Iaǵnı, qazaq qoǵamynyń damý perspektıvasy osy eki kózqarastyń úılesimine baılanysty bolatyn sıaqty. Iaǵnı, ultshyldyǵyna – ulttyq jáne memlekettik múddelerge beriktigimen qatar, ulttyq-demokra­tıalyq qundylyqtardaǵy ustanym­darǵa táýeldi. Osy eki platformanyń úılesimdiligi bizdiń qoǵamnyń jańa jaǵdaılarǵa, álemdik kúrdeli proses­terge sol qarqynda beıimdelýimizdiń kepili. Bılik te qoǵammen qarym-qatynasty jetildirýden basqa jalpy qazaq qoǵamynyń bolashaqtaǵy qandaı sapaly kúıge kóshýge umtylýy kerek, álemdegi prosesterge qalaı beıimdelýi kerek, jańa synaqtarǵa baılanysty qandaı sheshimder qabyldaýy kerek degendeı máselelermen shuǵyldanýy tıis. Bul oqıǵalar barlyq jaqqa birdeı sabaq boldy bılikten bastap qoǵamǵa da, zıaly qaýym men ultshyldarǵa da... Ulttyq sana ózgeris ústinde, biraq bul proses qalaı jáne qandaı qarqyndylyqpen júrip jatqanyn jalpy sezsek te, tereń zerttep, sarap­tap jatqan joqpyz. Qazaq qoǵamyndaǵy ishki prosesterdi, qundylyqtardyń ózgerýin, tanymnyń ózgerýin, qazaqty ne alańdatady, ne biriktiredi, qazaq bolashaqtan ne kútedi, qandaı ıdeal­darǵa umtylady ne bolmasa jańa qazaq qandaı bolýy qajet degen sıaqty suraqtarǵa jaýapty birge izdeýimiz qajet. Ózge prosester men quby­lystardy zertteımiz dep, óz qaza­ǵymyzdy bilmeı, tanymaı turǵan sıaqtymyz. Baıaǵy úrdispen, baıaǵy ólshemmen qarap kelemiz, biraq ult 25 jylda úlken transformasıany basynan ótkizgen, sondyqtan ishki máselelerge kóńil bólý qajet.

– Taǵy bir suhbatyńyzda «Táýelsizdik úshin shynaıy kúres Táýelsizdik alǵan kúnnen bastalady» degen edińiz. Reseı tarapynan oqta-tekte kóterilip, halyqtyń narazylyǵyn týǵyzatyn ortaq valúta qurý sıaqty bastamalar, ekonomıkalyq odaqty saıasılandyrýǵa umtylý, taǵysyn taǵylary Táýelsizdik úshin kúrestiń áli de jalǵasyp jatqanyn ańǵartpaı ma?

– Negizinen, bul oıdy Elbasy Táýelsizdikke arnalǵan jıyndardyń birinde: «Táýelsizdik úshin kúres biz egemendikke qol jetkizgen 1991 jyly aıaqtalǵan joq, Táýelsizdik úshin naǵyz kúres endi bastaldy» – degen edi. Shyndyǵynda da solaı. Táýelsizdikti jarıalaý bir bólek, al Táýelsizdikti qorǵaý kúndelikti júretin proses. Qatelespesem, bul suhbatty osydan 4-5 jyl buryn berip, osy máseleni aıtqanbyz. Bálkim, sol kezde osy sózderdi aıta otyryp, biz onyń qan­shalyqty shynaıy, ras ekenin tereń uǵynbaǵan shyǵarmyz. Odan keıin Ýkraına, Sırıanyń jaǵdaılaryn kóre otyryp, bul sózdiń maǵynasyn oqyrmandarmen birge basqasha uǵynyp-túsine bastadyq. Bul túsinik bizdiń boıymyzda kúndelikti bolýy kerek. Árbir azamat, árbir tulǵa qaı jaqta bolmasyn jáne sońǵy oqıǵalarǵa sáıkes daýdyń qaı jaǵynda bolmasyn, eshnárseniń de memlekettilik pen Táýelsizdik uǵymdarynan joǵary emes ekenin túsinýi kerek. Bizdi biriktiretin sol uǵym bolýy tıis.

Feısbýkte jazǵan bir jazbamda «Memlekettiń negizi – memleketshil azamattar men memleketqurýshy elıta» degen edim. Sol kezde birqatar árip­testerim jekege shyǵyp: «Aǵa, memleketqurýshy elıta degen ne? Ol qandaı uǵym?» – dep tótesinen suraq qoıdy. Shynyn aıtsam, bul sózdi áriptesterimniń, oqyrmandarymnyń baıqap qalyp, saraptaǵanyna rıza boldym. Rasyn aıtsam, bul da meniń oılap tapqan sózim emes. Osydan eki jyl buryn Imanǵalı Tasmaǵambetovpen osyndaı kezdesý barysynda álemdegi túrli oqıǵalardy talqylaǵanbyz. Sonda ol Ýkraınadaǵy jaǵdaıdy mysalǵa keltire otyryp: «Memlekettiń ómirsheńdigi – azamattardyń, qoǵamnyń belsendiligimen qosa, elıtanyń memleketshildigine de baılanysty» – degen edi. Iaǵnı, kez kelgen memlekettiń negizi – memleketqurýshy elıtaǵa, onyń jaýapkershiligine baılanysty eken. Sol elderdegi jaǵdaıdyń bizdiń elimizde qaıtalaný múmkindiginiń azdyǵy – bizdiń elıtanyń mem­lekettilik uǵymy men qundylyqtaryna beriktiginde. Sheneýnikterdi qansha synasaq ta, Qudaıǵa shúkir, bizdiń elıta memlekettilik ıdeıasyna berik. Muhtar Taıjannyń Feısbýk paraqshasynda jazyp otyrǵan jazbalary da sodan dep oılaımyn. Ol óz paraqshalarynda osy oqıǵalar boıynsha jazbalarynda: «Qansha synasaq ta, bul bılik qazaqtyń ishinen shyqqan ǵoı» – dep aıtady. Bılikti, elıtany jaý dep qaras­tyrmaýymyz kerek. Bárimiz bir eldiń azamattarymyz. Qazaq saıasatynyń bir ereksheligi – bılikshil nemese opozısıashyl, ońshyl nemese solshyl bolsyn, saıasatta júrgen tulǵalardy memleketshil nemese memleketshil emes dep baǵalaımyz. Bul neni ańǵartady? Bul qoǵamda sondaı ustanymnyń baryn kórsetedi. Iaǵnı, eger qoǵam belgili bir tulǵalar bıliktiń qaı jaǵynda júrse de, oǵan memleketshil dep baǵa berse, onda árbir qarapaıym azamat bul tulǵadan memlekettilik qundylyqtarǵa berik bolǵanyn qalaıtyndyǵynda. Osyndaı ustanym saqtala berse, biz árqashanda memleket bolyp qala beremiz. Qazaqtyń jeri aqyrzamanǵa deıin qazaqtyń jeri bolyp qalady.

– Suhbatyńyzǵa raqmet.

 

Áńgimelesken Kámshat TASBOLAT