Redaksıadan: Búgin bir top depýtattar Úkimet basshysy Oljas Bektenovke mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý júıesine qatysty máselelerge baılanysty saýal joldady. Senatorlardyń saýalymen tanysyńyzdar.
Qazaqstan Respýblıkasynyń «Mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý týraly» zańy 2015 jylǵy 16 qarashada qabyldandy.
Al elimizde mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý (MÁMS) júıesi 2020 jyly engizilip, densaýlyqty jaqsartýǵa, ómir súrý uzaqtyǵyn ulǵaıtýǵa, medısınalyq kómektiń sapasyn arttyrýǵa, halyqty ambýlatorıalyq deńgeıde dári-dármekpen, preparattarmen qamtamasyz etýge múmkindik berdi.
Halqymyz suranysqa ıe, qymbat, sapaly medısınalyq qurylǵylardy, jańa tehnologıalardy jáne densaýlyq saqtaý júıesiniń resýrstaryn tolyq paıdalanýǵa qol jetkizdi. Elimizde ulttyq densaýlyq saqtaý júıesin qarjylandyrýdyń búdjettik-saqtandyrý modeli qabyldandy. Onyń negizgi kózderi - mindetti medısınalyq saqtandyrý jáne búdjetten qarjylandyrý bolyp tabylady.
Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy salanyń ornyqty damýyn qamtamasyz etý úshin aldyńǵy qatarly memleketterde jalpy ishki ónimniń 5-8% jáne damyǵan elderde keminde 9% paıdalanýdy usynady. Qazaqstanda, mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý júıesi engizligennen bastyp qarjylandyrý 2,5 esege óskenine qaramastan, bul kórsetkish nebári 3,7% quraıdy.
Memleket basshysy Toqaev Qasym-Jomart Kemeluly Qazaqstan halqyna Joldaýynda ult densaýlyǵyn nyǵaıtý jáne azamattardy áleýmettik qoldaý júıesin qaıta jańǵyrtý úshin keshendi sharalar qabyldaýdy tapsyrdy.
Sonymen qatar, Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti 2024 jylǵy 7 aqpandaǵy Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda sońǵy 5 jylda elimizde medısına sapasynyń jaqsarmaǵanyn, qoljetimdiliktiń artpaǵanyn, densaýlyq saqtaý salasy resýrstarynyń tıimsiz paıdalaný oryn alǵanyn aıtqan bolatyn.
Ózekti máselelerge baılanysty VIII shaqyrylymnyń İİ sesıasynda Parlament depýtattary Álnazarova Aqmaral Sháripbaıqyzy, Jeksenbaı Bıbigúl Nurǵalıqyzy, Aımaǵanbetov Ashat Qanatuly, Beısenbaev Erjan Almabekuly depýtattyq saýaldar joldaǵan. Alaıda, sala máseleleri tolyq sheshilmegen, saýaldarǵa jalpylama jaýap berilgen.
Qazirgi ýaqytta densaýlyq saqtaý mekemeleri kóptegen qordalanǵan máselelerge tap boldy jáne ortalyq organdar olardy sheshýge járdemdesýi kerek.
Mysaly, Taldyqorǵan qalalyq kópsalaly aýrýhanasy táýlik boıy stasıonar, stasıonardy almastyratyn kómek, konsýltasıalyq, dıagnostıkalyq qyzmetti shuǵyl jáne josparly mamandandyrylǵan medısınalyq kómek kórsetetin kópsalaly emdeý ortalyǵy bolyp tabylady, Taldyqorǵan, Tekeli qalalary men oblys ortalyǵyna jaqyn Eskeldi, Kóksý, Qaratal aýdandardyń turǵyndaryna medısınalyq qyzmet kórsetedi.
Aýrýhananyń 2024 jylǵy 1 qańtardaǵy jaǵdaı boıynsha kredıtorlyq bereshegi 1,2 mlrd.teńge, onyń ishinde salyq, komýnaldyq qyzmet tólemderi, medısınalyq qyzmet, (zerthanalyq qyzmetter, KT, MRT, beıindi mamandardyń qabyldaýy) kepildengen dárilik zattar men buıymdardy, azyq – túlikterdi jáne basqa da satyp alý qaryzdary bar. Medısınalyq uıymnyń eńbek jáne qajetti emdeý resýrstarynyń jetkiliktiligine qaramastan, qarjy tapshylyǵy onyń tolyq jumys isteýine, damýyna múmkindik bermeýde.
Qarjylandyrý ýaqtyly nemese tolyq kólemde bolmaýy, kelisim-shartty oryndaýda baǵalaýdyń syzyqtyq shkalasyn qoldaný aýrýhananyń qarjylyq jaǵdaıyna keri áserin tıgizýde. Atap aıtsaq, eseptik shkalaǵa sáıkes 2021 jyly 33,4 mln.teńge, 2022 jyly 294,2 mln. teńge, 2023 jyly 17,8 mln. teńge, 2024 jyldyń İ toqsanynda 11,0 mln. teńge tólenbegen.
Mekemeniń 370 tósek oryny bola tura, Áleýmettik medısınalyq saqtandyrý qorymen jasalǵan medısınalyq qyzmet kórsetý kelisim – sharty boıynsha 284 tósek orny ǵana qarjylandyrady. Bul josparly emdeýdi (13%) azaıtýǵa jáne shuǵyl emdeýge jatqyzýdyń paıyzyn arttyrýǵa (87%) ákelgen. Esep boıynsha bıylǵy jyly barlyq emdeý qyzmet túrlerinen 1,3 mlrd. teńge kóleminde qarjy berilmegen.
Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń 2015 jylǵy 31 jeltoqsandaǵy «Azamattyq qyzmetshilerge, memlekettik búdjet qarajaty esebinen ustalatyn uıymdar qyzmetkerlerine, qazynalyq kásiporyndar qyzmetkerlerine eńbekaqy tóleý júıesi týraly» № 1193 qaýlysyna sáıkes jyl saıyn 2021 jyldan 2023 jylǵa deıin dárigerlerdiń jalaqysy 30%-ǵa, orta medısınalyq personaldyń jalaqysy 25%-ǵa kóterilý tıis edi. Alaıda, kórsetiletin medısınalyq qyzmetterdiń tómen tarıfi jyl saıyn jalaqyny bar bolǵany 10%-ǵa arttyrýǵa múmkindik berdi. Aýrýhana qyzmetkerlerdiń tólenbegen (kóterilgen) eńbekaqy aıyrmashylyǵyn (10-20%) óz qarajaty esebinen tóleıdi. 2021-2023 jyldary mekeme qyzmetkerleriniń jalaqysyn kóterýge 298 mln. teńge kóleminde qarjy jumsalǵan.
Osyǵan oraı, shyǵystardyń úles salmaǵy ósýde, al bul óz kezeginde dárilik zattar men medısınalyq buıymdardy satyp alý úshin qarjy tapshylyǵyna, kredıtorlyq bereshektiń ósýine ákelip soǵýda. Bul jerde dárilik zattar men medısınalyq buıymdar, azyq – túlik, kólik, komýnaldyq jáne ózge de qyzmetter men jumystardyń baǵasynyń ósýi, ınflásıa eskerilmegen.
2024 jylǵy 1 qańtardan bastap, Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń 2023 jylǵy 3 shildedegi «Jumys berýshiniń mindetti zeınetaqy jarnalaryn esepteý (esepke jazý) jáne biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qoryna aýdarý jáne olar boıynsha óndirip alý qaǵıdalary men merzimderin bekitý týraly» № 540 qaýlysyna sáıkes jumys berýshi 1975 jylǵy 1 qańtardan keıin týǵan árbir qyzmetker úshin Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qoryna qosymsha aı saıyn kiristerdiń eseptelgen somasynan 1,5% mólsherde mindetti zeınetaqy jarnalaryn tóleıdi (2024 jylǵy eseptik soma - 39 mln.teńgeni quraıdy).
Monıtorıń kórsetkendeı eńbekaqy tóleý qoryna jumsalatyn shyǵystardyń úlesi - tabys somasynyń 70%, al basqa shyǵyndardy qarjylandyrý shamamen 30% quraǵan.
Aı saıyn jalaqyny tóleý kezinde shyǵystardyń basqa baptary boıynsha kredıtorlyq bereshekteri ótelmeı qalady, olardyń negizgi úlesin aýrýhana ǵımaratyn kútip-ustaý shyǵystary quraıdy.
Kásiporyn basshylyǵy josparly shyǵystardy naqtylap, basymdyqqa jatpaıtyn shyǵyndardy toqtatyp, merzimdi ýaqyty bar qajetti shyǵyndardy barynsha qysqartýda. Kredıtorlyq bereshekti azaıtý maqsatynda jalaqyǵa arnalǵan shyǵyndardy ońtaılandyrý, ákimshilik personaldyń laýazymdyq jalaqysyn qysqartý, ústemeaqylar men ózge de tólemderdi alyp tastaý, sharýashylyq bóliminiń qyzmetkerlerin qysqartý júrgizilgen.
Sondaı-aq, aǵymdaǵy shyǵyndar, satyp alynatyn medısınalyq buıymdardyń kólemi qysqartylǵan, qolda bar taýarlar eskerile otyryp, dárilik zattar men medısınalyq buıymdardy satyp alý qaıta josparlanǵan, ózge de jumystar men qyzmetterdi satyp alý qatań túrde baqylaýǵa alynǵan.
Alaıda, qabyldanǵan sharalar kredıtorlyq bereshekti derbes óteýge múmkindik bermeıdi, tek basqa merdigerler aldyndaǵy bereshektiń tóleý merzimi uzartylýda.
Mysaly, Taldyqorǵan qalasynyń emdeý mekemeleri tek jylý berý kásipornyna 333,5 mln. tenge qaryz.
Eń qıyny, qalyptasqan kredıtorlyq, salyqtar boıynsha qaryzdardy tóleı almaýy, taýarlardy satyp alatyn jáne qyzmetterdi oryndaýshy merdigerlerdiń sot tártibimen bereshegin óndirip alýy jáne basqa da qarjy salasynda oryn alǵan kemshilikter densaýlyq saqtaý sýbektileriniń tegin medısınalyq kómektiń kepildik berilgen kólemi sheńberinde jáne (nemese) mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý júıesinde kelesi jylǵa arnalǵan qyzmetterdi satyp alý jónindegi tenderlerge qatysa almaıtyn jaǵdaıǵa ákelýde.
Bul bir medısınalyq kásipornynyń jaǵdaıy. Al respýblıka kóleminde densaýlyq saqtaý sýbektileriniń basym bóliginde osyndaı jaǵdaı qalyptasqan.
Mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý mekemeleriniń saıttarynda aqparattardyń tolyq berilmeýi, ashyq bolmaýy, ondaǵy shtattardyń shamadan tys artyqtylyǵy, eńbekaqylary medısına qyzmetkerleriniń jalaqysynan kóp bolýy qoǵamdyq - saıası ahýalǵa óz áserin tıgizýi múmkin.
Kásibı medısına mamandarynyń birneshe emhanada jumys isteýi jáne joǵaryda baıandalǵan kemshilikterdiń saldarynan halqymyz ózine tıseli sapaly qyzmetterdi ala almaıdy. Skrınıng júrgizý, aýrýlardyń aldyn-alý tolyq qamtamasyz etilmegen.
Osyǵan baılanysty, mindetti medısınalyq saqtandyrýdyń tıimdiligin arttyrý jónindegi is-sharalardy oryndaýda kelesi máselelerdi eskerýlerińizdi suraımyz.
1.Densaýlyq saqtaý salasyna qatysty QR Parlamentiniń VIII shaqyrylymnyń İİ sesıasynda Parlament depýtattary jarıalaǵan depýtattyq saýaldardy qaıta zerdelep, tolyqqandy oryndalýyn qamtamasyz etýlerińizdi;
2.Mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý júıesin transformasıalaý boıynsha zańdarǵa qatysty usynys engizýlerińizdi;
3.Medısınalyq mekemelerdiń qarjylyq jaǵdaıyn keshendi túrde sheshýdi, onyń ishinde sala qyzmetkerlerine eńbekaqy tóleý jáne mindetti medısınalyq saqtandyrý júıesiniń tarıf máselelerin qaıta qaraýdy suraımyz.
Qurmetti Oljas Abaıuly!
«Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlamenti jáne onyń depýtattarynyń mártebesi týraly» Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıalyq Zańynyń 27 babyna sáıkes, joǵaryda kóterilgen máseleler boıynsha tolyq jazbasha jaýap kútemiz.
Qurmetpen, Senat depýtattary:
Ǵ.Sarybaev
S. Dúısembınov
S. Ershov
B. Jeksenbaı
D.Qydyráli
A.Nuǵmanov
A.Satvaldıev
A.Tolamısov
G.Shıpovskıh
