«Álem Qazaqstanǵa zor senim artady, bizdi «orta derjava» retinde tanıdy. Alaıda bul joǵary mártebe tek syrtqy saıasattaǵy naqty nátıjelermen ǵana emes, ekonomıka, ınvestısıa, ǵylym jáne tehnologıa salalaryndaǵy jetistiktermen de bekitilýge tıis». Eldiń áleýmettik-ekonomıkalyq damýy qortyndylanyp, negizgi mindetter belgilengen Úkimet otyrysynda Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev osylaı dedi. Memleket basshysy toqtalyp ótken negizgi salalar boıynsha sarapshylar óz paıymdaýlarymen bólisti.
Ekonomıkany ártaraptandyrý
Ekonomıs Baýyrjan Ysqaqov ekonomıkany ártaraptandyrý jáne salyq saıasatyna qatysty óz pikirin bildirdi.
«Bizdiń ekonomıkamyz munaı-gaz sekildi tabys túsetin 1-2 salaǵa ǵana táýeldi ekendigi belgili. Sondyqtan ekonomıkany ártaraptandyrý kún tártibinde turǵan másele. Memleket basshysy keńeıtilgen jıynda basqa salalardy damytý arqyly turaqtylyqty arttyrý qajettigin aıtty. 2024 jyly óńdeý ónerkásibi salasynda 180 ınvestısıalyq joba júzege asqan. Jobalardyń jalpy quny – 1,3 trıllıon teńge. Sonyń nátıjesinde ósim 6 paıyzǵa jaqyndaǵan. Iaǵnı Qazaqstannyń óńdeý sektory men jeńil ónerkásip salalary damýdyń jaqsy kórsetkishin kórsetip jatyr. Endigi kezekte osy óńdeý ónerkásibin ary qaraı damytýǵa kúsh salynbaq. Bul óz kezeginde ishki naryqty qamtamasyz etip, jańa jumys oryndarynyń ashylýyna septigin tıgizedi», — deıdi Baýyrjan Ysqaqov.
Baýyrjan Ysqaqovtyń aıtýynsha, qyzmet kórsetý salasyn keńeıtý, IT salasy, qarjy, týrızm, bilim berý salalaryn damytý arqyly ekonomıka turaqtylyǵyn arttyrýǵa bolady.
«Qyzmet kórsetýdi keńeıtý, IT salasy, qarjy, týrızm, bilim berýdi damytý — ekonomıka turaqtylyǵyn arttyryp, eksporttyq áleýetti kóteredi. Inovasıalyq tehnologıalar men jasyl ekonomıka, jańa tehnologıa men turaqty damý prınsıpterin engizý arqyly ekonomıkany jańǵyrtýǵa múmkindik mol. Bul saladaǵy ınvestısıalar turaqty damýǵa áserin tıgizedi. Oǵan qosa, aýyl sharýashylyǵyn damytý arqyly eksporttyq potensıaldy arttyrýǵa múmkindik mol. Bul óńirlerdiń, aýyl-aımaqtardyń damýyna múmkindik beredi. Qarjy júıesin jańǵyrtý arqyly ishki ınvestısıalar men ınovasıalyq jobalardy tartýǵa yńǵaılana bastaımyz. Degenmen ekonomıkaǵa ınvestısıa tartý máselesi qazir jaqsy kórsetkishte dep aıtýǵa erte. Buǵan búrokratıalyq kedergiler, quqyqtyq qarama-qaıshylyqtar da sebep bolyp otyr», — deıdi maman.
Ekonomıs salyqtyq jeńildikterdi qarastyryp, kásipkerlikti júrgizýdegi búrokratıalyq kedergilerdi azaıtý máselesin de tilge tıek etti.
«Búdjet-salyq saıasaty boıynsha bizge salyq júıesin ońtaılandyrǵan abzal. Bul birinshi kezekte salyq sanyn qysqartyp, júıeni ońtaılandyrýǵa múmkindik beredi. Ekinshiden, salyq tóleýshilerdi qoldaý úshin jeńildikter men yntalandyrý sharalaryn qarastyryp, salyqtyq ákimshiliktendirýdi avtomattandyrý qajet. Bul búrokratıanyń aldyn alady. Odan keıin áleýmettik baǵyttaǵy salyqty reformalaý máselesi bar, tabysy tómen azamattarǵa jeńildikter men sýbsıdıalardy qarastyrǵan jón. Aýyldyq jerler men áleýmettik osal toptarǵa arnaıy salyq rejımderin engizilýi tıis», — dedi ol.
Ekonomıs búdjettiń tıimdiligin, maqsatyn qalyptastyrý úshin búdjetti josparlaý men oryndaýdyń júıesin reformalaý kerektigin usyndy. Halyqtyń memleketke degen senimin arttyrýdyń mańyzdylyǵyn da aıtyp ótti.
«Halyqtyń memleketke senimin arttyrý úshin búdjettiń ashyqtyǵyn qamtamasyz etý úshin arnaıy onlaın platformalar iske qosylýy kerek. Bul birinshi kezekte búdjetti josparlaý men oryndaý júıesine tikeleı baılanysty. Oǵan ártúrli platformalar arqyly jumys jasaýǵa bolady. Mindetti túrde korrýpsıamen kúres, salyq júıesin jetildirý, salyq qyzmetteriniń tıimdi ári ashyq bolýyn qamtamasyz etýdi osy jerde qarastyramyz. Qabyldanaıyn dep jatqan salyq kodeksi birinshi kezekte bıznes úshin tıimdi qujat bolýy tıis. Osynyń arqasynda bıznesmender kásip ashýǵa qoryqpaıtyndaı kúıge jetedi. Kásipkerlerliktiń damýyna kedergi keltirmegeni abzal. Qolaıly ınvestısıalyq klımat qalyptastyrý úshin sheteldik ınvestorlarǵa arnalǵan salyqtyq jeńildikter de qarastyrylady. Prezıdenttiń ózi ınvestısıa bizdiń ekonomıkamyzǵa kerek dep aıtyp otyr. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev aıtqan salyqtyq-búdjettik saıasatty reformalaý eń birinshi kezekte ekonomıkalyq turaqtylyqty arttyrýǵa baǵyttalýy kerek», — dedi ol.
Infraqurylymdy jańǵyrtý
QR Prezıdenti janyndaǵy QSZI Jahandyq ekonomıka jáne turaqty damý bóliminiń bas sarapshysy Baýyrjan Ómirzaqovtyń pikirinshe, keńeıtilgen otyrysta komýnaldyq-energetıkalyq sektordy jańǵyrtý strategıalyq másele retinde aıqyndaldy.
«Apatty jaǵdaıda turǵan nysandarǵa kúrdeli jóndeý jumystaryn júrgizý alǵashqy mindetterdiń qatarynda tur. Energetıka mınıstrligi bergen málimetterge súıensek, elimizdiń komýnaldyq-energetıkalyq salasyndaǵy nysandarda ortasha tozý kórsetkishi 60 paıyzdan asady, al keıbir nysandarda ol 90 paıyzǵa jetedi. Joba iske assa, energetıkalyq jáne komýnaldyq aktıvterdiń tozý deńgeıi respýblıka boıynsha orta eseppen 40%-ǵa tómendeıdi jáne apattar azaıady», — deıdi Baýyrjan Ómirzaqov.
Sarapshynyń pikirinshe, ekonomıkalyq ósý jáne elektr energıasynyń tapshylyǵy máselesin sheshý úshin jańa óndiristerdi engizý aıasynda «taza» tehnologıalar negizinde jańa generasıalaýshy qýattardy sapaly jáne ýaqtyly iske qosýǵa basa basymdyq berý qajet.
«Memleket basshysy tarıfterdiń kóterilýine baılanysty qoǵamda uqypty tutyný mádenıetin qalyptastyryp, turǵyndarǵa jylý men elektr energıasyn únemdeý múmkindigin berý kerektigin basa aıtty. Osy oraıda Úkimet energıa únemdeýdi damytý jáne turǵyn úı sektorynda energıa tıimdiligin arttyrý boıynsha keshendi sharalardy qabyldaýǵa nazar aýdarýy qajet. İske asyrylyp jatqan sharalardyń ishinde jylý energıasyn tutynýdy retteýge jáne shyǵyndardy 30%-ǵa deıin tómendetýge múmkindik beretin avtomattandyrylǵan jylý pýnktterin ornatýdy, sondaı-aq 40%-qa deıin energıa únemdeýdi qamtamasyz etetin jaryqtandyrý júıelerin jańǵyrtýdy atap ótýge bolady. Bul bastamalar jaılylyq pen únemdilikti qamtamasyz etetin turaqty jáne zamanaýı ınfraqurylymdy qurýǵa, sondaı-aq ekonomıkalyq turaqtylyqty nyǵaıtýǵa yqpal etetin resýrstardy utymdy paıdalanýǵa baǵyttalǵan», — dedi ol.
S. Seıfýllın atyndaǵy Qazaq agrotehnıkalyq zertteý ýnıversıtetiniń profesory, ekonomıs Qaırat Bodaýhannyń aıtýynsha, agrarlyq sektordy damytý, agroónerkásiptik keshenniń áleýetin arttyrý asa mańyzdy.
Agroónerkásip kesheniniń áleýeti
«Agrarlyq sektor bizdiń elimiz úshin ekonomıkanyń negizgi draıverine aınalýy tıis dep únemi aıtyp kelemiz. Alaıda, ókinishke oraı, bul sala áli de óz múmkindikterin tolyqtaı paıdalana almaı otyr. Keńestik júıe kezinde mıllıard tonna astyq óndirgen agroónerkásip kesheniniń deńgeıi qazir qandaı jaǵdaıda ekenin salystyrsaq, aýyl sharýashylyǵynyń JİÓ-degi úlesi 4-5 paıyzdan aspaıdy. Halqymyzdyń 40 paıyzǵa jýyǵy aýyldy jerlerde turatynyn eskersek, bul jaǵdaı kóńilge qonymdy emes. Sonymen qatar, agroónerkásip keshenin damytýǵa jyl saıyn memleketten bólinetin mıllıardtaǵan qarjynyń nátıjesi ashyq kórsetilmeıdi. Bul máselege baılanysty Prezıdent: «Tıimdiligi tómen sýbsıdıalaý tásilinen jeńildikpen nesıe berý tásiline kóshý qajet», – dep atap ótken bolatyn. Aýyldyq aýmaqtardy damytý men ınfraqurylymdy jańartýǵa baǵyttalǵan qarjy kózderiniń jumsalýynyń nátıjeleri de aıqyn emes», — dedi Qaırat Bodaýhan.
Salyq-búdjet saıasatyn reformalaý
Ekonomıs sonymen qatar salyq-búdjettik saıasatty reformalaý, búdjet qarajatyn tıimdi paıdalaný jáne bilim, densaýlyq salasyna basa nazar aýdarý qajettigin alǵa tartty.
«Úkimet basshysy búdjet tapshylyǵyn jabý úshin ulttyq qordan 10 trıllıon teńgege deıin qarjy bólýdi suraǵany belgili. Bul salyq-búdjet saıasaty túbegeıli ózgeristerge ushyramaǵanyn kórsetedi. Búdjet qarjysyn jumsaýdaǵy «jemqorlyq uıasy» áli de tolyq ashylmaı otyr. Qarjynyń tıimdiligin esepteýdegi «kóleńkeli» tustar da kóp. Sonymen qatar, monetarlyq saıasat ta óz baǵytynda damyp jatqan joq. Árıne, munyń barlyǵy álemdik qarjy naryǵyndaǵy jaǵdaılarǵa, ımporttyq táýeldilikke, sondaı-aq qajettilikterdiń kóp bóligin ózimiz óndire almaýymyzǵa baılanysty. Alaıda, ishki naryqtaǵy jaǵdaıdy saralaý, otandyq óndirýshilerdiń quqyǵyn qorǵaý, ımporttyq keıbir taýarlarǵa, ásirese azyq-túlikke shekteýler qoıý júıeli túrde júrgizilmeıdi. Sebebi, bizdiń standarttaý men sertıfıkattaý júıemiz álsiz. Nátıjesinde dúken sórelerin negizinen ımporttyq ónimder toltyryp tur. Al otandyq óndirýshilerdiń eksporttyq áleýetin qorǵaýǵa qatysty jaǵdaı da kóńil kónshitpeıdi, óıtkeni halyqaralyq standarttarǵa sáıkes sertıfıkattaý júıesi áli de qalyptaspaǵan», — dedi ol.
Bilim men densaýlyq saqtaý salasy
Qaırat Bodaýhan, áleýmettik qoldaý isin rettep, densaýlyq saqtaý, bilim berý jáne ǵylym salasyn odan ári damytýǵa qatysty túıtkilderge de toqtalyp ótti.
«Bilim salasy áli kúnge deıin tolyq júıelengen joq. Bilim tegin bolǵanymen, múmkindigi bar ata-analar balalaryn «repetıtorlar» arqyly ǵana sapaly bilim alýǵa májbúr. Al ondaı múmkindigi joq otbasylardyń jaǵdaıy qandaı bolmaq? Bul mektepterdiń ata-ana kútken bilim sapasyn qamtamasyz ete almaı otyrǵanyn bildiredi. Densaýlyq saqtaý salasyndaǵy áleýmettik saqtandyrý júıesi de áli tolyq qalyptasyp, bir izge túspedi. Bul salada da «jemqorlyq uıalary» bar ekenin joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy», — dep qosty ol.
Avtor: Merýert Raıym
