Osy jerde Lev Tolstoıdyń Maksım Gorkııdi qyspaqtaǵanyn qaperge sala keteıin, proletarıattyń, ateısiktiń uly jazýshysy atanǵan oǵan Lev Tolstoı eń názik jerden suraq qoıady ǵoı.
– Sen Allahtyń bar ekenin bilesiń be? – dep, sonda ol:
– Alla joq qoı, – deıdi abdyrap.
Kelbeti salqyn tartqan Lev Tolstoı: – Sen Allahtyń bar ekenin ábden bilesiń, – deıdi úni qatqyl shyǵyp. Gorkııdiń óńi qýqyl tartyp, qobaljyp turyp qalady. Jaýap berýge shamasy kelmeıdi. Lev Tolstoı sosyn únin báseıtip:
– Óıtkeni ol Allah seniń qalaýyńdaı emes, sondyqtan moıyndamaısyń, – degen. Mine, uly adamdar aqıqattyń aldynda jaltarmaǵan... Ár eki jaǵy da ishteı sezindi, moıyndasa barlyq eńbeginen bas tartýǵa týra keledi oǵan. «Aqyly bar adamnyń sońǵy taban tirer tıanaǵy – Islam». Zamannyń des bermegen jazýshysy, álemdik aqyl-oıdyń kórkem úlgisin zerdeleýshi, Nobel syılyǵynan bas tartqan Levtiń sózi osy.
Qoooosh, sonymen taqyrypqa keleıik. Bekbolattyń osy shırek ǵasyrda tasynyń órge domalaǵany sonsha, túrki halyqtaryna keńinen tanylǵan, Shahanovtan da, kóz eti ósken «Murttydan» da ármen dańqy tóske órlegen tulǵa. Maqtaıdy dep qalmańdar, tamyrshy oqyrman. Joooooq, der edim qolymdy biraq siltep!
Árıne, ult úshin jasaǵan eńbegin eshkim joqqa shyǵarmaıdy. Alaıda, jaman adam degen jaqsylyǵy joq, jaqsy adam degen qateligi joq adam degen sóz emes. Jaqsy bolmasqa da esh qaqysy joq. Aıtýlarǵa qaraǵanda, Stalın ólerden úsh jyl buryn partbıletin tyǵyp tastap, Bekbolattyń atasy namazyn tyǵyp oqyǵan, stalındik repressıa qaqap turǵan kezde. Demek, tatqany tunyq ekeninde daý joq. Kredıttik sana saltanat qurǵan qaýymǵa jaqsylyqty úndegenderdiń alǵashqy leginde boldy.
HHİ ǵasyr adam aıtqysyz aqparattyq soǵys maıdany. Jaqsylyqtyń kózin jamandyqpen bekitýdiń alýan paraǵy shyǵyp jatqan kez. Keńestik sosıalısik lágerden shyqqan bir qaýym túrmelik psıhologıany meılinshe sińirgen. Quldyq sana etten ótip, súıekke barǵan, jahandanýdyń alǵashqy soqqysynyń ózine shydas beretin ulttyq bolmys shashylyp qalǵan. Túrkitektes buratana halyqtardyń ishinde josparly soqqydan rýhy tonaý men tutqynǵa túsken el ekenimizdi nesin jasyraıyq. Yqylymnan kele jatqan úsh uly qundylyqqa qarsy shaptyq aldymen. Allah Quranda: «Asyrmen ant etem. Anyǵynda adam balasy sózsiz, zıanda, tek ımanǵa kelgen ári izgi amal jasaǵan jáne bir-birine sabyrdy nasıqat etip, ósıettegenderden basqalar» degen. (Asyr súresi, 30 para).
Sol ózimiz qarsy shapqan qundylyqtar bolmasa, eń áýeli adammyn deýdiń ózi artyq. Tań qalatynyń, oǵan ózimiz qarsy turdyq, osydan keıin biz keremetpiz dep aıta alamyz ba? Aldymen qazaq tiline qarsy turdyq, odan dilge jaýlyq tanyttyq. Dinge kelgende jaýǵa shapqandaı boldyq. Onyń dáleli tarıhı sana qalyptastyrǵan asylymyzdy aıaq asty ettik. Mektep oqýlyqtarynda Kenesary handy halyq jaýy dep oqyttyq. Shuryq etken pende joq, qaıta zulymdyqty batyrlyq, aldamshyny isker, shyndyqty jalǵan, aqty qara dedik. Dinge kelgende baıbalam salyp, tipti qutyryndyq. Dushpanǵa da tilemeıtin sózder aıttyq. Qudaısyzdyq derti býyn qurtyna aınalǵany sonsha, aldymen oramal men saqalǵa jarmastyq...
Munyń eń jamany: berisi atalarymyz, arysy Allah elshisine qarsylyq tanytý ekenin túsinbedik. Adamı qundylyqty arasha taladyq, Islam týraly saýatsyz traktarıske deıin úkim shyǵaratyn boldy. Aqyl esi endi kirgen shynashaqtaı qyz patsha týraly ǵaıbat aıtatyn bir túrli kezeń, bir túrli qoǵamǵa kelip, mańdaıymyzdy aıamaı soqtyq. Sanasy barlar ishteı yshqynǵan, shyńǵyrǵan kez! Qazaqqa tán bolǵan uıańdyq pen ardy aıaqqa taptaǵan, obal bolady degen opaly sózdiń ózin tepkilep turyp tereń kómgen, nápsi bezderiniń bezgegin jyrlaıtyn rolıkter men áńgimeler saltanat qurǵan, jazyqsyz adam urý men zına úshin maqtanatyn esi aýysqan dáýirge aıaq bastyq. Belgili ǵalym Ibn Bazdyń sózi bar: «Kim aqyretim kúısin dese, ǵalymdardy tildesin, dúnıem kúısin dese, patshalardy jamandasyn» degen.
Men biletin Bekbolat osy dodaǵa tústi de ketti. Óıtkeni aqyly bútin, ımanǵa kelgen adam mundaı tolassyz ospadarlyqtarǵa únsiz qarap turýǵa qaqysy joq edi. Tili shyqpaǵan bılik asa jaratpady Bekbolatty. Baqsy, balger, kóripkel, qudaıy tamaqty din dep bilgen halyq ózine ony jat sanady. Eki taýdyń ortasynda qaldy. Sonda da ıslamǵa shaqyrdy, taýhıdty temirqazyq qylyp úndedi.
[caption id="attachment_12090" align="alignright" width="448"]
Bekbolat Tileýhan[/caption]
Onyń aqıqattyń ústinde turyp taýhıdty ýaǵyzdaǵanyn qasterleıtin edik, alaıda búgingi tirligi ne? Tóbemnen Túnniń máıegi ushyp ótken ushaqtyń qanatynda sorǵalap aǵady...Jalǵyzdyń únin, jaıaýdyń shańyn basqan marǵaý túndi aıaımyn.
Osy jerde mazmundy ashý úshin kilteń jerden kilt retinde saqtap otyrǵan ekinshi bir keıipkerdi aıtýdy jón kórdim. Demek, oqıǵa mazmunymen tas túıin baılanysty bolǵandyqtan aıtamyn. Esimi qazaqtyń azattyǵymen baılanysty Jeltoqsan qozǵalysynyń biregeı qaıratkeri Talǵat Rysqulbek Noǵaıbaıuly bolatyn. Bul jerde oqyrman Bekbolat pen Talǵattyń ne qatysy bar dep shamyrqanýy múmkin. Shynymen de esh qatysy joq. Salystyrmaly ádebıet degen bar, bir nárseniń mánin tereń ashý úshin qoldanylatyn. «Abaı men Ábdilda teń be?» deıtin Yqylas Ojaı dosym.
Sol sıaqty Bekbolat pen Talǵat teń emes. Eń áýeli at-ataǵymen emes, maıdanynyń beriktiginen teń emes. «Bıikten qulaǵan tas qandaı ǵajap, synǵanymen qalady tas qalpynda» degendeı, Talǵat dál osyndaı alǵan betinen qaıtpaıtyn tastaı berik rýh ıesi. Búgingi Qazaqıada taýhıdty ustanyp júrgen baýyrlar jeterlik, alaıda sony toqtaýsyz ashyp aıtyp júrgen sanaýly ǵana. Sonyń biri – Talǵat.
Onyń aqıqattyń ústinde turyp taýhıdty ýaǵyzdaǵanyn qasterleıtin edik, alaıda búgingi tirligi ne? Tóbemnen Túnniń máıegi ushyp ótken ushaqtyń qanatynda sorǵalap aǵady...Jalǵyzdyń únin, jaıaýdyń shańyn basqan marǵaý túndi aıaımyn.
Aqıqat pen ar aldynda adal qyzmet etýdi paryz sanaǵan, «Kúnine myń pálege jolyqsań da,Sonda da kúder úzbe bir Alladan» degen taǵylymdy júregine ornyqtyrǵan, ımperıalyq pármenniń soqqysyna shydas bergen, azattyq pen qazaqtyqty saqtaý úshin ımannyń aýadaı kerek ekenin tereń túsingen Qazaqıanyń saýsaqpen sanarlyq batyrlarynyń biri. Bileginiń kúshi bar, júreginiń kúshi joq qanshama essiz sportshylardy batyr dep keldik, jalańashtanǵan eser estradashyl áıelderdi juldyz dep keldik. Bul degen masqara ǵoı.
Eń bastysy, rýhanı álemi týralyqqa baǵyttalǵan Qudaıdyń quly, adamnyń uly. Pendelikten azat, azattyqpen bir týysqan Noǵaıbaı otbasynda dúnıege kelgen, qazaqtyń dańqty estafetasy, namys fenomeni Qaırattyń tete inisi. Qaırat kezinde shaǵyn aýyldan úlken qalaǵa ulasqan qara tóbelesterde jeti-segiz sodyrdy jalǵyz ózi sulatatyn myqtylyqqa saı qorqý degendi bilmeıtin, atynan at úrketin eregiskenin ekpettetpeı tynbaıtyn shalymdy da alymdy jigit boldy. Ultshyl Qaırat ózge ult ókilderine rýhyn bermeı, Talǵatty ertip baryp jaǵalasqanyn japyryp qaıtatyn.
Bir sense, Talǵatqa ǵana sengen. Túrmeden rýhanı tirek qylyp hat jazypty tutqyndalǵannan keıin: «Meniń jazamdy, ózderiń estigendeı, atý jazasyn 20 jylǵa aýystyrdy. Bul, árıne, bireýge qýanysh, bireýge azap. Óz basym buǵan esh qýanǵam joq. Meniń bul ómirde senerim – inim Talǵat qana. Ol men biletin Talǵat bolsa, meni túrmeden shyǵarmaı tynbaıdy. Aıtqanynan qaıtpaıtyn qaısarlyǵy bar» degen. Aıtpaǵym, azattyqtyń aldaspany Qaırattyń súıenishi osy inisi Talǵat ekenin kóp adam bilmeýi múmkin. Búgingi beıbit qoǵamda tynyshtyqty túrtpektep batyr bolǵandarǵa tań qalam. Qaırattyń ákesi Noǵaıbaı qaıtys bolǵanda eldiń túkpir-túkpirinen sen tur, men ataıyn degen myqty jigitter qaraqorym bolyp qoparylyp kelgen.
Atalarymyzda, ıslamda týǵan kúnmen quttyqtaý bar ma edi? Múldem joq ekenin, mundaı úrdistiń orystardan juqqan dert ekenin basqa bilmese de, Bekbolat myrza bilýge tıis qoı. «Parovoz qalaı mańsa, vagondar solaı júıtkıdi» degen sóz beker emes. Adasty degenim osylar. Árkim óz nápsi qalaýymen túrli dinniń jańalyqtaryn qosa berse ne qalady ıslamnan?
Sol kúni Noǵaıbaımen turǵylas dosy Jýasbaı da jetken, elýdi eńsergen bul kisiniń qaıratyna qaıran qalyp jurt ańyz etedi. Tik sekirip turǵan asaýdy aıt dep bir aqyryp, jym qylady eken. Janýar dir-dir etip, azamattyń yrqyna kóne beripti. Sosyn qulaqtan ustap, jerge alyp urǵanyn kórgender jyr ǵyp aıtady. Quryshtan quıylǵandaı batyr qarıa daýysyn kóterip, sol kezdegi jyryndy reket atanǵan myqtylarǵa qarap: «Sender myna Qaırattyń dańqyna bola keldińder, Noǵaıbaıdy bilmeısińder. Qaırat Noǵaıbaıdyń tóbeli ǵana, naǵyz qasqa, aıtýly kókjal myna Noǵaıbaıdyń ózi bolatyn, naǵyz batyr edi ǵoı» depti. Demek,Tek degen sózdiń tunyǵy tereńde ekeni osydan da belgili.
[caption id="attachment_12091" align="alignright" width="336"]
Talǵat Rysqulbekov[/caption]
Sútten aq, kúnnen jaryq aqıqatty aıtýdaǵy batyldyǵy qýantady deıdi biraz adam. Endi bir qyrynan qaraǵanda aqıqatty aıtqan adamdy kóptegen adam unata bermeıdi, sebebi, hakim Abaı aıtady ǵoı: «Kópte aqyl joq, ebin taýyp, jónge sal» dep. Kópte ádildik joq ekeni jasyryn emes. Álıhan Bókeıhannyń «halyqqa qyzmet etý bilimnen emes – Imannan» degen ataly sózin jaqsy túsingen Talǵat Rysqulbekovti kóp adam túsinbeı júrse, shara ne.
Sonymen basynda Bekbolatty adasty dep oı qozǵaǵan edik. «Altyn kórse, perishte joldan taıypty» degendeı. Ne úshin olaı bolǵany soqyrǵa taıaq ustatqandaı anyq nárse. Aqsha men bılikke satylǵanyn taýhıdtaǵy baýyrlar jáne basqalar aıtyp júr... Bul avtordyń óz sózi deseńizder, qatelesesizder. Bulda tańqalatyn nárse emes. Aqsha kimniń baǵytyn ózine burmaǵan?.. Aqıda men taýhıd bir dalada qaldy... Shen men shekpenniń qamyn kúıttep ketkendeı kórinedi de turady... Álde ártúrli qyspaqtarǵa shydas bermedi me eken?..
Ótken qysta SHQO-nyń bas ımamy jańa jyldy toılaýǵa bolady dep qoldaý bildirgenine renjip júrgende, «Maı izdeseń, mine, quıryq» degendeı, Bekbolat Qazaqstan telearnasynda naýryzdy quttyqtap otyr: «Ulys oń, aq mol bolsyn!» dep. Naýryz «Jańa kún» degen parsylardyń sózinen kelgen Ákýla mazda degen ot qudaıyna tabynatyn mereke. Allah Quranda «Islamǵa tolyq kirińder» deıdi. Dinnen az habary bar adamnyń bári biledi búginde. Imamdarda bul merekeniń dinimizge jaqyn emestigin ara-tura aıtyp jatady.
Allah elshisiniń (s.a.ý) hadıs sharıfinde: «Eki aıttan basqasyn quttyqtaǵan bizden emes» degen. Demek, bıdǵat úlken kúnadan da aýyr deıdi ǵalymdar. Jáne birde Bekeń – Bekbolat Tileýhan myrza feısbýk áleýmettik jelisinde BAQ-ta isteıtin kóz tanysynyń balasynyń týǵan kúnin quttyqtap jatty. Jalpy, tóńireginde júrgender jappaı týǵan kún quttyqtaý ádetke aınalǵanyn aıtady. Atalarymyzda, ıslamda týǵan kúnmen quttyqtaý bar ma edi? Múldem joq ekenin, mundaı úrdistiń orystardan juqqan dert ekenin basqa bilmese de, Bekbolat myrza bilýge tıis qoı. «Parovoz qalaı mańsa, vagondar solaı júıtkıdi» degen sóz beker emes. Adasty degenim osylar. Árkim óz nápsi qalaýymen túrli dinniń jańalyqtaryn qosa berse ne qalady ıslamnan?
Osy jerde kezindegi parsy patshasy Irakıl men múshrık Ábýsýfıan (keıin musylman dinine kiredi) týraly aıta ketsek. Irakıl: – Onyń (Allah elshisi s.a.ý) dinine kirgennen keıin shyqqan adam bar ma? – deıdi.
Sonda Ábýsýfıan: – Onyń dinine kirgen adam shyqqan emes, – deıdi.
Parsy patshasy: – Naǵyz aqıqat din osyndaı bolady, – deıdi. Partıaǵa kirip, qaıta shyǵyp ketken sıaqty, óz usqynymyzǵa kúlkim keledi. Bul jerde eshkimdi sókpeımin de. Jánnatta kedeıler kóp bolady deıdi Allah elshisi Muhammed (s.a.ý). Bul da tegin emes shyǵar!
Serik BOQAN
