Habarlamada bul jaǵdaı demokratıanyń tómendegeniniń kórinisi retinde sıpattalǵan. Málimdemede opozısıalyq BAQ-tyń ún qatý múmkindigi shektelgeni, túrli mekemeler men kompanıalardyń jabylýy, olardy qoǵam aldynda jekkórinishti etip kórsetý, jeke múlikke zańsyz qol suǵý áreketteriniń oryn alǵany aıtylady.
Málimdemeni daıyndaǵandar – Anglıa joǵary sotynyń burynǵy basshysy Lord Výlf, Bırmıngem zań qaǵıdalary ortalyǵynyń dırektory jáne venesıalyq komısıanyń burynǵy múshesi Ser Jefrı Djoýel jáne Konservatorlar partıasynyń Parlament múshesi, Anglıa men Ýelstiń burynǵy Bas solısıtory (quzyretti) Ser Edvard Garne jáne BAQ quqyqtary salasyndaǵy sarapshy advokat Sara Pelın qatarly belgili tulǵalar. Málimdeme boıynsha ÁDP-nyń (Ádilet jáne Damý Partıasy) negizgi maqsaty: qoǵamdaǵy áleýmettik toptar men BAQ ókilderin shettetý.
Buǵan qosa málimdemede «júıeli túrde adam quqyqtarynyń buzylǵandyǵyna» baılanysty Túrik Úkimetiniń bul isin Eýropa Adam Quqyqtary Sotynda jáne halyqaralyq deńgeıde qarastyrýdyń qajettigi usynylady.
Málimdemeni zerttegen gazettiń tujyrymdamasynda ÁDP kezeńinde konstıtýsıaǵa óz múddesine qaraı ózgeris engizip, sottyń bedeli túskenin, ǵalamtor resýrstaryna senzýra jasaǵandyǵyn, sóz bostandyǵynyń shektelgendigin, sybaılas jemqorlyq boıynsha úkimetke qarsy bastalǵan qylmystyq istiń jabylǵandyǵy jáne tutqyndalǵan adamdarǵa qurmetsizdik jasalǵany aıtyldy.
40 MYŃ ADAM QYZMETİNEN BOSATYLDY
Málimdemede 40 myńǵa jýyq adamnyń qyzmetinen alastatylǵandyǵy, kóptegen tutqyndaý áreketteriniń bolǵany týraly aıtylady.
Komısıa 2013 jyly Túrkıada oryn alǵan sybaılas jemqorlyq daý-damaıdan beri atalmysh másele tóńireginde zerttep-baqylaý jumystaryn júrgizip keledi. «2005 jyly Eýropalyq Odaqpen resmı kelissózderdiń (Odaqqa kirý týraly) iske asýynan keıin, Túrkıadaǵy oqıǵalar kelissóz boıynsha bekitilgen reformalarǵa qaıshy kelýde», — dep baıandalady málimette.
«DEMOKRATIANY EDÁÝİR ÁLSİRETTİ»
«Guardian» gazeti atalmysh málimdemede bıliktiń Túrkıanyń demokratıa uǵymyna selkeý túsirgendigin ashyp aıtty. Málimdemede, ásirese, BAQ pen qylmystyq quqyq ólshemderine qysym jasalǵany aıtylady. Radıo men telearnalardy kúmándi dep tabý, sottyń sheshiminsiz áleýmettik jelilerdegi materıaldy joıý jáne ǵalamtor resýrstaryna bóget jasaý sekildi birshama zańbuzýshylyqtar atap ótilgen. Mysal retinde «Samanıolý» telearnasynyń bas dırektory Hıdaet Karajanyń ótken jyldan beri «kúdikti» dep tutqynda otyrýy kórsetildi.
Málimdeme quramynda «Zaman» gazetiniń bas redaktory Ekrem Dýmanly, Hıdaet Karajamen qosa bir top jýrnalıser, barlyǵy 63 adam jaıly «terrorlyq uıymǵa qatysy bar» degen aıyppen is qozǵalǵan. Quzyrly organdardyń tutqyndardy bosatý jaıly sheshimine qaramastan, olardyń áli kúnge deıin qamaýda otyrǵandaryn tilge tıek etti.
«Guardian» gazetine suhbat bergen memlekettik keńestiń burynǵy basshysy Ser Edvard Garne: «Túrik sot júıesine úlken zıan kelýde. Halyqtyń obektıvti sotqa degen senimi azaıýda», – dedi. Sonymen qatar Garne sońǵy úmit Konstıtýsıalyq sotta ekenin, alaıda istiń kóptiginen olardyń bul máseleni sheshýge qaýqarsyzdyǵyn málimdedi.
Eýropa adam quqyqtary soty Túrkıaǵa úmit artpaıdy
Ser Edvard Garnenyń aıtýynsha, qozǵalǵan isterdiń birtalaıyna Eýropa adam quqyqtary sotynan (EAQS) keńes alýǵa bolady. Alaıda Túrkıadaǵy búgingi máselege kóz júgirtetin bolsaq, bul jaǵdaıdyń durystalýyna esh úmit joq.
Tek ótken jyly Túrkıadan EAQS-ta jalpy sany 101 is qaralǵandyǵyn, onyń kóbi Stambulda 2013 jyly oryn alǵan «Gezı» saıabaǵy oqıǵasyna qatysty. EAQS-ta qozǵalǵan isterdiń sany boıynsha Túrkıa Reseıden keıin ekinshi orynǵa shyǵyp otyr.
Buǵan qosa «Guardian» gazeti «Jýrnalıser men jazýshylar odaǵynyń» hatshysy Alp Aslandoǵannyń sózin keltiredi: «Sot pen BAQ zańdy belshesinen basty. Bılik óziniń avtorıtarlyq áreketterin aqtaý úshin «Qyzmet qozǵalysyna» jala jaýyp, kináli etip kórsetýde».
Baspasóz bostandyǵyna qysym jasap jatqan Erdoǵan bıligi halyqaralyq qoǵamdastyqtar tarapynan jiti baqylanýda. Málimdemede «Vice News» aqparattyq gazetine qarasty eki jýrnalısiń tutqyndalýy jáne «Koza Ipek Grýpp» holdıńine jasalǵan tintý sekildi birneshe oqıǵalardy dáıek retinde keltiredi.
Túrkıa úkimeti EAQK (Eýropa adam quqyqtyry kelisimi) jáne adam quqyqtary týraly basqa kelisimderdi de buzýda. Málimdemede opozısıalyq BAQ-tyń ún qatý múmkindigi shektelgeni, «Gúlen qozǵalysyna» qatysty degen kúdikpen birneshe mekemeler men kompanıalardyń jabylýy, jeke múlikke zańsyz qol suǵý áreketteriniń oryn alǵany aıtylady.
Derekkóz: CIHAN HABER
