Bıylǵy jyly dıhandar qaýymy birqatar synaqtardy bastan ótkerdi. Jazda qýańshylyq bolsa, jıyn-terim bolatyn kúz kezinde tolastamaı jaýǵan jańbyrlar ónimdi der kezinde jınaýǵa kedergi jasady. Dán masaqta turyp ónip, astyqtyń sapasyn kúrt tómendep ketti. Degenmen, dıhandar daladaǵy astyqtyń bárin jınap aldy, halyqty azyq-túlikpen qamtamasyz etetin astyq qoryn qamdaýǵa qol jetkizildi. Sonymen qatar, kókónis, baqsha jáne jemis daqyldarynyń da kerekti qory jasaqtaldy.
Egin sharýashylyǵymen qatar, aýyl sharýashylyǵynyń damýynda mal sharýashylyǵy úlken ról atqarady. Bul salada et, sút, jún ónimderin óndirýge baǵyttalǵan túrli baǵyttar bar. Sońǵy jyldary jalpy mal sharýashylyǵy, ásirese, qoı, túıe jáne jylqy sharýashylyǵy salalary tabysty damýda.
Aýyl sharýashylyǵy salasynyń negizgi mindeti – ishki naryqty ártúrli ónimmen barynsha tolyq qamtamasyz etý jáne aýyl sharýashylyǵy ónimderi eksportynyń úlesin birtindep arttyra otyryp, álemdik rynokta ónimniń básekege qabilettiligine qol jetkizý bolyp tabylady. Ol týraly jaqynda ótken Qazaqstan men Reseıdiń XIX óńiraralyq "Aýyl sharýashylyǵy – qýatty ekonomıkanyń negizi" yntymaqtastyq forýmynda el Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev naqtylap aıtty jáne basym baǵyttaryn belgiledi.
Sońǵy jyldary, aýyldy damytý jónindegi memlekettik baǵdarlamany iske asyrý arqyly aýyl turǵyndarynyń ál-aýqatynyń deńgeıin kóterý sıaqty mańyzdy mindet júzege asyrylýda.
Mysaly, egis dalasynda ónimdiligi joǵary ımporttyq tehnıkalar jumys istese, fermalarda asyl tuqymdy maldardyń sany eselep artyp keledi, elevatorlarda, et kombınattarynda jáne sút zaýyttarynda zamanaýı ozyq qondyrǵylar jumys isteýde. Alaıda, bul jetistikterdi zamannyń óskeleń talaptaryna saı dárejege kóterý basty mindet.
Qazaqstannyń aınalasynda joǵary sapaly azyq-túlik ónimderin qajet etetin úlken naryqtar bar. Bul jaǵdaı Elimizdiń Eýrazıa keńistiginde jetekshi aýyl sharýashylyǵy ortalyqtarynyń birine aınalýyna múmkindik beredi. Osy jaǵdaılardy eskere otyryp mal sharýashylyǵynda sapaly serpilis jasaý úshin ónimdi eksporttaıtyn agroqurylymdardyń sanyn kúrt arttyrý qarastyrylýda. Olar qol jetkizgen naryqtardy saqtap, eksportty ári qaraı ulǵaıtý úshin mal ónimderin óndirýdiń kólemin arttyrýǵa qabiletti óndiris oshaqtaryna ulasýy tıis.
Qazirgi kezde maldyń basym bóligi, resmı derekter boıynsha 80 paıyzy orta jáne shaǵyn jeke sharýashylyqtarynda. Olardyń kópshiliginiń memlekettik demeý qarjylaryna qoldary jete bermeıdi. Sol sebepti veterınarıa, mal tuqymyn asyldandyrý jáne jemshóp óndirý isteri kenjelep qalǵany málim. Bul jaǵdaı mal sharýashylyǵyn damytý men mal ónimderiniń eksporttyq áleýetin kóterýge keri áser etip otyr. Bul másele orta jáne shaǵyn fermerlerdiń mal ónimderi eksportymen tabysty shuǵyldanyp júrgen iri agroqurylymdardyń mal ósirý, ónim óndirý jáne ony satý tizbekterimen júıeli baılanys ornatý arqyly sheshilýi tıis.
Sharýalar eksportqa baǵdarlanǵan iri agroqurylymdardyń óndiristik jáne ónimdi ótkizý tizbegine qatysýdan ónege ala otyryp, sharýashylyqty uıymdastyrý tájirıbesin jaqsarta alady, sharýashylyqty basqarýdyń, mal baǵýdyń neǵurlym jetildirilgen ádisterin jáne mal tuqymyn asyldandyrýdyń tıimdi tustaryn ıgeredi. Osyndaı ujymdasqan óndiris júıesinde ónimniń qosymsha quny artatyny ekonomıkalyq aqıqat.
Mal sharýashylyńyn serpindi damytý mal azyǵynyń mol qoryn jasaqtaýmen tikeleı baılanysty.
Ókinishke oraı, mal sharýashylyǵyn damytýǵa qajet jemshóp qoryn jasaqtaý júıesi elimizde áli qalyptaspaǵan. Bul máseleni sheshýdiń eń tıimdi joly sýarmaly jáne tálimi egis tanaptarynda kópjyldyq shópterdiń úlesin 30 % jetkizip, topyraqtyń qunarlylyq kúshin qalpyna keltirý arqyly ǵylymı negizdelgen eginshiliktiń ornyqty júıesin qalyptastyrý bolyp sanalady. Osy meje aýyspaly egistik negizinde sapaly jáne joǵary ónim óndirýge jaǵdaı jasaıdy jáne mal azyǵynyń kajetti qoryn jasaqtaýmen qatar onyń ádeýir bóligin kórshi elderge satýdy qamtamasyz etedi.
Mal sharýashylyǵyn qarqyndy damytý úshin elimizde jer degradasıasyn toqtatýǵa jáne mal azyǵy óndirisiniń ornyqty júıesin qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan ınvestısıalyq jobalardy júzege asyrýǵa bar múmkindikti jumyldyrǵan abzal.
Oǵan «Mal sharýashylyǵy jáne jemshóp óndirisi ǵylymı zertteý ınstıtýtynyń» ǵalymdarynyń qatysýymen Karaǵandy oblysy, Shet aýdanynda iske asyrylǵan Búkilálemdik Bankiniń «Qýań jerlerdi basqarý» jáne Almaty oblysy Jambyl aýdanynda iske asyrylǵan Birikken Ultttar Uıymy Damý baǵdarlamasynyń «Jaıylymdardy ornyqty basqarý» jobalarynyń nátıjeleri úlgi bola alady. Bul jobalardyń ozyq nátıjeleri ata-babalarymyzdyń ǵasyrlar boıy jer, sý jáne tabıǵat jaǵdaıymen úndestikte júrgizgen is tájirıbesiniń qazirgi zaman talaptaryna beıimdelgen jalǵasy retinde keńinen qoldanys tabatynyna senimdimiz.
Birneshe jyldan beri elimizde «Aýyl – el besigi» jobasy júzege asyrylyp jatyr. Aýyldyq jerge bara qalsańyz jóndelgen nemese jóndelip jatqan jol, jańartylyp jatqan bilim, mádenıet jáne sport oshaqtary kózge túsedi. İlkimdi azamattardyń halyqtyń kúndelikti qajetin óteıtin dúken, kafe jáne ártúrli shaǵyn ónim óńdeý sehtary sıaqty bıznes oryndaryn ashyp, tabysty jumys istep júrgenderi de qýantady. Kásip etseń násip bolatyndyǵyna kózi jetip, áreket jasap júrgenderdiń sany jyldan jylǵa artyp keledi. Aldaǵy kezde aýyl sharýashylyǵy kooperasıasyn damytý arqyly óndiristi, ásirese, ónimderdi qaıta óńdeý men tamaq ónerkásibine qatysty kásiporyndardy kóptep qurýdy kózdegen el Úkimeti «Qazaqstan Respýblıkasynyń aýyldyq aýmaqtaryn damytýdyń 2023-2027 jyldarǵa arnalǵan tujyrymdamasyn» bekitti. Osy tujyrymdama aıasynda jańadan jasaqtalǵan «Aýyl – el besigi» jobasy bul iske jańa serpin bereri jáne aýyl ınfraqurylymynyń ári qaraı jaqsarýyna kúmán týdyrmaıdy.
Aýyldyq aýmaqtardy damytý saıasaty adamdardyń múddesi úshin qalyptastyrylady. Bul qazirgi zamanǵy standarttardy eskere otyryp, jumyspen qamtýdy qamtamasyz etý, aýyl halqynyń ómir súrý deńgeıin arttyrý, aýyldyq jerlerde adamnyń ómir súrý uzaqtyǵyn uzartý qajettiligin de qamtıdy.
Osy turǵydan agroónerkásiptik keshendi damytý, aýyl sharýashylyǵy kooperasıasyn, sondaı-aq aýyldaǵy kásipkerlikti damytýdy yntalandyrý jolymen aýyl halqy tabysynyń deńgeıin arttyrý jáne aýyl turǵyndarynyń damý resýrstaryna (jer, materıaldyq, qarjylyq, aqparattyq jáne t. b.) qoljetimdiligin arttyrý qarastyrylǵan.
Jergilikti ózin-ózi basqarýdy damytý jáne aýyldyq qoǵamdastyqtardyń bastamalaryn qoldaý jáne shaǵyn jáne orta bıznes qurylymdarynyń tabysty jumys jasaýyna járdem etý de qolǵa alynyp jatyr.
Aýyldyq aýmaqtardyń órkendeýi eldiń áleýmettik-ekonomıkalyq damýyna, onyń ishinde aýyl sharýashylyǵynyń tıimdiligi men ónimdiligin udaıy arttyrý arqyly aýyl turǵyndarynyń tabysyn arttyrýǵa baǵyttalǵan. Bul qaǵıdatty iske asyrý úshin aýyl sharýashylyǵy ónimderin qaıta óńdeý men ony ótkizýdiń tıimdi tizbekterin jolǵa qoıý, sondaı-aq aýyl sharýashylyǵy emes qyzmet túrleriniń damýyn yntalandyrý jáne taǵy basqa da is áreketter kózdelgen.
Damyǵan ınfraqurylymy bar damý áleýeti joǵary aýyldardyń kóbeıýi men tabıǵı shoǵyrlanýyna pármen berý arqyly aýyl halqynyń qalalarǵa kóshý úrdisine shekteý qoıýǵa bolady.
Ol úshin aýyldaǵy densaýlyq saqtaý, bilim berý, áleýmettik-mádenı maqsattaǵy obektilerdiń, ınjenerlik jáne turǵyn úı-kommýnaldyq ınfraqurylymnyń, qazirgi zamanǵy baılanys quraldary qyzmetterine (ınternet jelisine KJD, mobıldi, uıaly baılanys, sıfrlyq teledıdar jáne t.b.) qoljetimdiliktiń basymdyqpen damýy men sapaly jumys isteýin qamtamasyz etý kózdelgen.
Qoryta aıtqanda «Aýyl – el besigi» jobasyn iske asyrý arqyly 2027 jyldyń qorytyndysy boıynsha elimizde damý áleýeti bar 3,5 myń aýyldyq eldi mekenniń ınfraqurylymy jańǵyrady, aýyldyq jerlerde 655 densaýlyq saqtaý obektisi, 183 mektep pen 100 sport qurylysy iske qosylady jáne 650 mádenıet obektisi salynyp, jóndeletin bolady, ıaǵnı elimizdegi 90% aýyl halqynyń turmysy jaqsarady.
Osy ıgilikti is-sharalardyń júzege asýyna «Aýyl» halyqtyq demokratıalyq patrıottyq partıasy bastama kóterip, Parlament tórinen oryn alǵan depýtattar yqpalymen zańnamalarǵa tolyqtyrýlar men ózgerister engizýge pármen berilip keledi.
Aýyl sharýashylyǵy qyzmetkerleriniń kásibı merekesi bul halqymyzdyń altyn besigi – Aýyldyń merekesi. Bul dıhan men sharýa, eginshilik pen mal mamandary, kombaınerler men traktorshylar, saýynshylar men baǵbandar, aýyl sharýashylyǵy kásiporyndary men agrarlyq sala ǵalymdarynyń ǵana merekesi emes, sondaı-aq, bul mereke aýyldyq aýmaqtarda oryn tepken tamaq óndirisi men aýyl sharýashylyǵy ónimderin tutynýshylarǵa jetkizý, bilim berý, densaýlyq saqtaý, sport jáne mádenıet salalarynyń qyzmetkerleriniń de merekesi bolyp sanalady. Olardyń birlesip atqaratyn keshendi is- áreketteri aýyldyq aýmaqtarda qýatty ekonomıkanyń qalyptasýyna, elimizdiń táýelsizdigi men azyq túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etýge jáne aýyl turǵyndarynyń turmys jaǵdaıynyń jaqsarýyna berik negiz qalaıdy.
«Aýyl» halyqtyq demokratıalyq patrıottyq partıasy atynan Altyn besik – Aýyldyń merekesi qutty bolsyn, qut berekesi mol bolsyn degen tilek aıtamyz!
Aıbyn TÓREHANOV, «Aýyl» halyqtyq demokratıalyq patrıottyq partıasynyń Almaty qalalyq fılıalynyń tóraǵasy
