Óńir basshysynyń aqparaty boıynsha ótken jyly áleýmettik-ekonomıkalyq damýy oń serpin bergen, makroekonomıkalyq kórsetkishter ósimi qamtamasyz etilgen.
2016 jyly 38,0 mlrd. teńge kiris jınalǵan. 2015 jylmen salystyrǵanda ósim qarqyny 18,5 paıyz boldy. Búdjettiń shyǵys bóligi 99,6 paıyzǵa oryndaldy. Salanyń úlesine óńirlik jalpy ónimniń shırek bóligi tıesili. 2016 jyldyń qorytyndysy boıynsha aýylsharýashylyǵy ónimderiniń kólemi 1,8 paıyzǵa ósti jáne 416,7 mlrd. teńgeni quraǵan. 2016 jyly oblys dıqandary gektar berekeligin ortasha eseppen 17,2 sentnerge jetkizip, 5,5 mıllıon tonna astyq jınaǵanyn osy esepti kezdesýde aıtyldy. Óz kezeginde oblys basshysy Erik Sultanov:
– Jyl saıyn biz alys jáne jaqyn shetelderge 1,5 mln. tonna sapaly soltústikqazaqstandyq astyqty, 250 myń tonna undy, 150 myń tonna maıly daqyldardyń tuqymyn eksportqa shyǵaramyz. 2016 jyly aýylsharýashylyǵy óndirisine demeýqarjy úshin búdjetten 31,0 mlrd.-tan astam qarjy bólindi, bul 2015 jylǵy deńgeımen salystyrǵanda 1,8 ese kóp.
Oblystyń agroqurylymdary jyl saıyn mal sharýashylyǵy úshin 20 myń bastan astam iri qara satyp alyndy. Aýylsharýashylyǵy ónimderin qaıta óńdeý jáne tamaq ónerkásibi kartasy sheńberinde 3 myńnan astam jańa jumys ornyn ashýǵa múmkindik beretin somasy 191 mlrd. teńgeden asatyn 64 ınvestısıalyq jobany júzege asyrý kózdelgen. 2016 jyly somasy 7,8 mlrd. teńge bolatyn 20 ınvestısıalyq joba júzege asyrylyp, 270 jumys orny ashyldy, – dep Soltústik Qazaqstan oblysyndaǵy aýylsharýashylyǵy salasynda qol jetkizgen tabystardy qysqasha baıandap berdi.
Ádette bizder Soltústik Qazaqstan oblysy jaıynda áńgime qozǵaǵanda astyqty óńir ekenine aıryqsha ekpin beretinimiz belgili. Desek te, Táýelsizdik jyldary Soltústik Qazaqstan oblysy Qazaqstandaǵy mashına jasaý kásiporyndary damyǵan aımaqtardyń kóshin bastap keledi. Búginde elimizde qurastyrylǵan kólikterdiń kópshiligi osy óńirden shyǵýda. Jalpy óńirdegi ónerkásip óndirisi kóleminiń artyp, ónim shyǵarý kóleminiń 1,7 esege ósýine «ZIKSTO» AQ-nyń eleýli úles qosqanyn oblys basshysy esepti kezdesýinde atap ótti. Kásiporyn Úkimettiń qoldaýy arqasynda «Qazaqstan temir joly» ulttyq kompanıasymen jasalǵan 15 mlrd. teńge kelisimshartynyń arqasynda múmkin boldy. Sol sıaqty ónim shyǵarýda «S.M.Kırov atyndaǵy zaýyt» AQ-da – 8 paıyzǵa, «Kazneftegazmash» AQ-da – 43 paıyzǵa, «Kópbeıindi jabdyqtar zaýyty» JSHS-inde – 29,3 paıyzǵa, «Poısk» VF» JSHS-inde 5,4 paıyzǵa artqany belgili boldy.
– 2010-2016 jyldary aralyǵynda Indýstrıalandyrý kartasy boıynsha 47 mlrd. teńgege 54 joba iske qosylyp, 2 myńnan astam turaqty jumys oryndary ashyldy, sonyń ishinde 2016 jyly 8,8 mlrd. teńgege 9 joba iske qosyldy. Qazir kásipkerlikti qoldaý kartasyna 41 joba engizildi, onyń jalpy somasy 72 mlrd. teńgeni qurap otyr. Ótken jyly shilde aıynda Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń qatysýymen ótken telekópir kezinde Petropavl traktor zaýyty iske qosylǵan bolatyn. Mine, sodan beri kásiporyn aýylsharýashylyǵy eńbekkerlerine qajetti tehnıkalardy shyǵaryp, óńirdiń mashına jasaý isine aıtarlyqtaı úles qosyp keledi. Qazirgi tańda óndiris oshaǵy jer jyrtyp, topyraq óńdeıtin jáne túrli komýnaldyq qajettilikterge paıdalanylatyn «K-704 «Batyr» traktoryn shyǵaryp keledi. Sonymen qatar ótken jyldyń jeltoqsan aıynda Elbasynyń qatysýymen Jalpyulttyq telekópir barysynda «Taıynsha-maı» JSHS-niń maıly daqyldar óńdeıtin zaýytynyń birinshi kezeńi iske qosylǵanyn bilesizder. Joba qytaılyq «Aıszú» kompanıasymen birlesip júzege asyrylǵan bolatyn. Qazirgi tańda atalǵan kásiporyndar qarqyndy jumys istep, oblys ekonomıkasynyń alǵa basýyna yqpal etip keledi, – dedi Erik Sultanov.
Jıyn barysynda ákimniń esebine nazar aýdarǵanymyzda, 2017 jyly quny 7,6 mlrd. teńge bolatyn 6 joba iske qosylyp, 300-den astam jumys orny ashylatynyn estidik. Taıaý ýaqytta Sergeevka qalasynda óz shıkizatyn paıdalana otyryp, jylyna 10 myń tonna qant shyǵaratyn «Transagroınvest» JSHS-niń qant zaýyty salynbaqshy. Zaýyt ústimizdegi jyldyń sońynda iske qosylyp, soltústik turǵyndaryna óz táttilerin usyna bastaıdy dep josparlanýda. Kásiporyn iske qosylǵan kezde oblystyń qantqa degen suranysyn 100 paıyz qanaǵattandyratynyn oblys basshysy alǵa tartty.
Búginde óńir basshylarynyń tıimdi jumys istep jatqanyn ınvestısıa tartý isimen baǵalaýdyń mańyzy zor bolyp turǵany belgili. Eger SQO ákimi Erik Sultanovtyń jumysyna osy ólshemmen qarasaq, 2016 jyly ońdy ózgerister oryn alǵanyn birden baıqaýǵa bolady. Ótken jyly oblys ekonomıkasyna 165,7 mlrd. teńge ınvestısıa tartylyp, syrttan tartylǵan qarjy ekonomıkalyq damýǵa negiz bolǵanyn baıqaýǵa bolady. Syrt elderden ınvestısıa tartýda SQO qandaı eldermen tyǵyz áriptestik qarym-qatynas ornatqanyn ákim ózi baıandap berdi.
– Byltyr Astana qalasynda 33 dıplomatıalyq mısıanyń jetekshilerimen bızneslanch ótkizdik. Osy kezdesýdiń nátıjesinde Estonıanyń, Germanıanyń, Malaızıanyń, Shvesıanyń, Qytaıdyń, Reseıdiń jáne basqa da elderdiń isker toptarynyń ókilderi oblysymyzǵa is-saparmen kelip, yntymaqtastyqtyń múmkin baǵyttaryn talqylady. Jekelegen baǵyttar boıynsha qazirdiń ózinde birlesken jobalar júzege asyrylýda. Investorlar úshin negizgi qyzyǵýshylyq agroónerkásiptik keshen men aýylsharýashylyǵy mashınalaryn jasaý salalary bolyp tabylady, – dedi oblys basshysy.
Oblystyń taǵy bir aýyz toltyryp aıtatyn jetistigi – Soltústik Qazaqstan oblysy kásipkerlerge demeýqarjy berý boıynsha qol qoıylǵan kelisimder sany jaǵynan elimiz boıynsha óńirler arasynda top bastap turǵanyn atap aıtýǵa bolady. Osylaısha Soltústiktiń kásipkerleri bıznesterin damytý úshin memlekettik qoldaý tetikterin belsendi paıdalanýda. «Bıznestiń jol kartasy – 2020», «Jumyspen qamtýdyń jol kartasy – 2020», «Agrobıznes – 2020», «Ónimdilik – 2020», «Eksporter – 2020», taǵy basqa salalyq jáne úkimettik baǵdarlamalar sátti júzege asyp jatqanyn ákimniń esebinen bildik.
Óz baıandamasynda Erik Sultanov: «Biz úshin jol-kólik ınfraqurylymyn jaqsartý jáne jańǵyrtý mańyzdy másele bolyp qala beredi», – dep ınfraqurylymdy damytý bıyl da jalǵasatynyn alǵa tartty. 2016 jyly uzyndyǵy 143 shaqyrym «Astana – Petropavl» avtojolyn jańartý jumystary aıaqtalǵany belgili. Sol sıaqty jergilikti mańyzdaǵy 385 shaqyrym avtojol 6,8 mıllıard teńge qarjy jumsalyp jóndelgenin de aıta ketýimiz kerek. Sonymen qatar, ótken jyldyń jeltoqsan aıynda Petropavl qalasynyń áýejaı termınaly jáne ushý-qoný jolaǵyn jańartý jumystarynan keıin paıdalanýǵa berilip, jolaýshylarǵa sapaly qyzmet kórsete bastady. Petropavl qalasyndaǵy áýejaı Reseı, Eýropa jáne Azıa elderiniń kompanıalardyń júkterin tranzıtteý úshin geografıalyq turǵydan tartymdy aımaqta ornalasqan. Sondyqtan bolashaqta Soltústik Qazaqstan oblysy alyp áýe laınerleri túıisken ortalyq bolyp jatsa, tańǵalýdyń qajeti joq.
Ákimniń esebin tyńdaǵanda óńirde áleýmettik máselelerdi oń baǵytta sheshimin taýyp kele jatqanyn baıqadyq. Qarapaıym halyqty baspanamen qamtý salasynda birqatar jumystar atqarylǵanyn aıryqsha atap aıtýǵa bolady. Aıtalyq, 2016 jyly óńirde 619 páterlik 7 turǵyn úı, sondaı-aq, «SevKazEnergo» AQ qyzmetkerlerine arnalǵan 90 páterlik bir úı salynǵan. «Jumyspen qamtýdyń jol kartasy – 2020» baǵdarlamasy aıasynda jumysshy jastarǵa arnalǵan 5 qyzmettik turǵyn úı jáne oblysymyzdyń bes aýdanynda 135 páterlik 6 jataqhana paıdalanýǵa berilipti. Al «Qazaqstannyń turǵyn úı qurylys jınaq banki» AQ-nyń salymshylary jáne jergilikti atqarýshy organdarda kezekte turǵan turǵyndar úshin 834 páterlik 10 turǵyn úıdiń qurylysy bastalyp, onyń úsheýi byltyr paıdalanýǵa berilgen. Qalǵan 7 úıdiń qurylysy (kelisimshart mindettemeleri boıynsha) 2017 jyly aıaqtalady dep kútilýde.
«2020 jylǵa deıin óńirlerdi damytý» baǵdarlamasy sheńberinde eki eldimekende sýmen jabdyqtaý jaqsaryp, eki aýylǵa aýyzsý berilgen. Osylaısha ótken jyly aýyldardyń ortalyqtandyrylǵan sýǵa qoljetimdiligi 56 paıyzǵa deıin ósken (2015 jyldyń sońynda 55,8 paıyz). Bul baǵyttaǵy jumystardy júzege asyrýda qoldanystaǵy tozyǵy jetken sýmen jabdyqtaý jelilerin 2020 jylǵa deıin 72 paıyzdan 60 paıyzǵa deıin tómendetýge múmkindik týǵan. «Nurly jol» baǵdarlamasy aıasynda 2017 jyly 683 mıllıon teńgege Petropavl qalasynda sý tartý boıynsha 6 jobany júzege asyrý bastalady.
– 2015 jyly jańartý barysynda jylý-elektr ortalyǵynda quny 5,6 mıllıard teńgeniń №1 trýboagregaty iske qosyldy. Atalmysh týrbına elektr qýatyn 63 MVt-qa (479 MVt-qa deıin) arttyrdy. Ótken jyly quny tıisinshe 3,4 jáne 6,6 mıllıard teńge bolatyn №12 jylytý qazandyq agregaty jáne №5 týrbınalyq agregatyn iske qosý belgilengen qýattylyqty 479-dan 541 MVt-qa deıin arttyrýǵa múmkindik berdi. Aldaǵy ýaqytta jylý jelilerin jańartý jobalaryn odan ári júzege asyrý 2020 jyly qubyrlardyń tozýyn 62 paıyzǵa deıin tómendetýdi kózdep otyrmyz, – dedi oblys basshysy.
Áleýmettik sala boıynsha mańyzdy másele sanalatyn búldirshinderdi balabaqshamen qamtý isi Soltústik Qazaqstan oblysynda tolyqtaı sheshildi desek bolatyndaı. Óńirde bilim berý salasynda 3 pen 6 jas aralyǵyndaǵy balalardy mektepke deıingi tárbıemen jáne oqýmen qamtý 98 paıyzǵa jetken. Sol sıaqty úsh aýysymdyq bilim berý máselesin túbegeıli sheshý maqsatynda «Nurly jol» baǵdarlamasy sheńberinde oblysqa qarasty aýdandarynda eki jańa mekteptiń qurylysy aıaqtalǵan. Osylaısha óńirde 2016 jyly úsh aýysymdyq jáne apattyq mektepter máselesi tolyǵymen oń sheshimin tapqan.
– Jergilikti búdjetten bólingen qarjy esebinen Qyzyljar aýdanynyń Báıterek aýylynda 300 oryndyq mekteptiń qurylysy aıaqtalǵan. Kompúterlik tehnologıalardyń teń qoljetimdiligin qamtamasyz etý maqsatynda 2016 jyly kompúterlerdi jańartýǵa jáne bir myńnan astam kompúterdi satyp alýǵa búdjetten 100 mln. teńge bólindi. Qazir 5 oqýshyǵa 1 kompúterden kelip otyr. Oblysymyzdyń 26 mektebinde IT-tehnologıa engizý úshin 2016 jyldyń 1 qyrkúıeginen bastap robototehnıka kýrsy ótkizile bastady. 107 robot jıyntyǵy satyp alynyp, 1500 oqýshyny qamtyp otyrmyz. 2017 jyly elimizde Memleket basshysynyń «Barlyǵy úshin tegin kásiptik-tehnıkalyq bilim berý» jobasyn iske asyra bastaımyz, – dedi ákim.
Ótken jyly densaýlyq saqtaý salasyn qarjylandyrý 20 paıyzǵa artyp, 25 mlrd. teńgege jetipti. 2016 jyly medısınalyq uıymdardy jóndeý men materıaldyq-tehnıkalyq bazasyn nyǵaıtýǵa 1,2 mlrd. teńge bólingen.
Al halyqty jumyspen qamtý salasynda 2016 jyly 23 myńnan astam adam jumyspen qamtylyp, 11,5 myń jańa jumys orny ashylǵan. Qoldanylǵan sharalardyń nátıjesinde oblys boıynsha jumyssyzdyq deńgeıi 2016 jyldyń úshinshi toqsanynda 4,9 paıyzdy qurady.
Ákim esebine qulaq qoıyp tyńdaǵanymyzda, oblystyń áleýmettik-ekonomıkalyq jaǵdaıy jyl ótken saıyn damyp kele jatqanyn baıqadyq. Esepti kezdesýde oblys basshysy Erik Sultanov myrza Memleket basshysy atap kórsetken mańyzdy baǵyttardy basshylyqqa alyp, óńirdi órkendetý jolyndaǵy jumystardyń qarqynyn báseńdetpeıtinin aıtty.
Nurlan ÁÝBÁKİR
