Búgingi tańda topyraqty nyǵaıtýdyń dástúrli ádisteriniń tıimdiligi tómen jáne kóbinese qorshaǵan ortaǵa zıandy hımıalyq zattardyń nemese kómirtekti materıaldardyń taralýyna ákelip soǵatyny belgili. Tek sement óndirisinde kómirtek dıoksıdi ǵalamdyq lastanýdyń jalpy kóleminiń 5-7% quraıdy. Jas ǵalym mıkrobıologıalyq ádispen ekologıalyq jaǵynan taza materıaldarmen topyraqty nyǵaıtýdyń jańa tehnologıalaryn ázirleýde.
Doktorant M. Daýletquldyń «Degradasıalaný men shóleıttenýden qorǵaý úshin qum men tozǵan topyraqty nyǵaıtýdyń mıkrobıologıalyq jáne fermenttik ádicterin salystyrmaly taldaý» doktorlyq dısertasıa kóptegen ekologıalyq máseleni sheshýge múmkindik beredi.
Topyraqtyń tozýy jáne shóleıttený ǵalamdyq problemalardyń biri retinde belgili. Jeldiń áserinen qumnyń kóshýi topyraqtyń tozýyna jáne shóleıttenýiniń basty sebebi bolyp tabylady.
Jel erozıasy dalaly jáne shóldi aýmaqtardaǵy aýanyń lastanýyna ákelip soǵady. Munyń barlyǵy flora men faýnanyń azaıýyna, jaıylymdyq jerlerdiń qunarlyǵynyń tómendeýine, jalpy alǵanda ekojúıelerdiń buzylýynyń nátıjesinde aımaqtardaǵy ózine tán bıoalýantúrliliktiń taralýyna keri áserin tıgizedi.
Sońǵy jyldary bul zertteý ádisteri ıaǵnı, mıkrobıologıalyq ındýksıalanǵan kálsı karbonatynyń tunbasy (MICP) jáne fermenttik ındýksıalanǵan kálsı karbonatynyń tunbasy (EICP) ǵylymda tanyla bastady. Hımıalyq ádistermen salystyrǵanda, birqatar artyqshylyqtary bar – ýly emes, qorshaǵan ortaǵa zıansyz, qoldanýǵa yńǵaıly, shóldi aımaqtarda jıi kezdesetin shańdy daýyldardyń júrý yqtımaldyǵyn azaıtady.
Osy tehnologıalar boıynsha qumdy nyǵaıtý úshin bakterıalardyń belsendi shtamdary, nesepnár jáne kálsı karbonaty qajet.
Qumdar nesepnárdi ydyratatyn ýreaza fermentine belsendi bakterıalarmen óńdeledi. Kálsı karbonatyny tunbasy qum bólikterine enip, olarǵa beriktik qasıet beredi. A. Isabekova Nazarbaev Ýnıversıtetiniń jobalyq tobynyń quramyna ıaǵnı v.ǵ.k. N.B. Moldaǵulovanyń jetekshiligimen «Káriz sý shógindilerin organo-mıneraldy tyńaıtqyshqa mıkrobıologıalyq jolmen qaıta óńdeý» taqyrybynda zertteý júrgizedi.
Jobanyń negizgi ıdeıasy ártúrli organıkalyq qaldyqtardy bıodestrýksıalaý jáne resýrsty únemdeıtin, qaldyqsyz jáne tıimdi tehnologıalardy paıdalana otyryp, qaıta qalpyna keletin energıa alý. Bul lastanǵan aýmaqtardaǵy ár túrli organıkalyq qaldyqtardan, sonyń ishinde aýylsharýashylyq qaldyqtarynan, QTQ-nyń organıkalyq bóliginen jáne qaldyq sýlarynyń tunbasyn tazartýǵa jáne qalpyna keltirýge múmkindik beredi. Bul shaǵyn qondyrǵylardyń kómegimen tutynýshylardyń dástúrli energıa kózderine táýeldiligin azaıtady.
Bıogaz jáne elektr energıasy túrinde energıa alýdan basqa, egin sharýashylyǵyna arnalǵan organıkalyq mıneraldy tyńaıtqyshtar alynady. Osy atalǵan organıkalyq qaldyqtardy qaıta óńdeýdiń bıologıalyq nemese bıotermıalyq ádisi qaldyqsyz ónim bolyp tabylady. Bul- topyraqqa azot, fosfor, kalıı jáne t.b mıkroelementter bar organıkalyq qorek retinde qaıta ydyratýǵa múmkindik beredi, bul osy prosesterdiń júrý qarqynyn údetedi. Sondyqtan zertteýshi ǵalymdar organıkalyq qaldyqtardy tyńaıtqysh pen bıogazǵa aınaldyrý úshin, qosymsha shyǵynsyz bıotermıalyq óńdeýdi usynady. Qazirgi tańda, doktoranttar Varshava jaratylystaný ǵylymdary ýnıversıtetiniń bıohımıa jáne mıkrobıologıa kafedrasynyń zerthanasynda ǵylymı taǵylymdamadan ótip, óz izdenisterin jalǵastyrýda. Sonymen qatar, ýnıversıtetimizdiń talantty bilim alýshylary ǵylymnyń damýyna óz úlesterin qosyp, eldiń kóptegen ekologıalyq máselelerin sheshýge at salysyp júr.
