Umytpasaq, 2017 jyldyń kúzi bolýy kerek. Úkimet alǵash ret onlaın jıyn ótkizýge bel býdy.
Kúltóbeniń basy qyp, basqa-basqa emes, osy Feısbýkti tańdapty. Onda da Úkimettiń erkin oı alańy – Feısbýkke bir búıiri jáı bura qaldy deısiz be? Joq. Baıaǵysha bas paıda ǵoı oılaǵandary.
Sol, qolǵa alǵan áldebir baǵdarlamanyń jetistigin kórsete qoıaıyq degen bolsa kerek, apyl-ǵupyl. Sóıtip aıaq-astynan qara halyqqa úlken múmkindik týa qaldy.
Úkimettiń tolyq quramy men halyq tarıhta alǵash ret osylaı betpe-bet kele ketti. Vırtýaldy, árıne. Degenmen Úkimettiń betine halyqtyń bar oıyn aıtatyn kún osylaı týdy ǵoı aqyry, aıaq-asty...
Lap qoıdy
Sodan, sózdi qaısy bastaǵanyn bilmeımiz, áıteýir kezek-kezek mınıstrler minbege shyqty. Sydyrtyp baıandamalaryn oqyp jatty. Oryssha, árıne. Baqytjan Saǵyntaev otyrdy tórde.
«Al suraqtaryńyzdy qoıa berińizder» demesi bar emes pe bir ýaqytta ol kisiniń. Sol-aq eken, ádep saqtap áreń otyrǵan jelidegi qaýym lap qoıdy. Qasyndaǵy atshy-qosshylarynan tek maqtaý men jaqsy sóz estip ábden úırenip qalǵan aq jaǵalylardy qyp-qyzyl qyp dyrdaı qyldy...
Qaıtsin endi, jelide keńinen kósilip, oıyn ashyq aıtyp úırengen qaýym ǵoı. Álgilerdiń eshqaısysynyń betine qaramady. Jan-jaqtan shýyldap kelip, jabyla ketti. İshtegi qyjyldarynyń «tıegin» jiberip, burqyratty deısiń...
Mınıstrler qolyndaǵy gadjetke jabysty da qaldy. Bireýleriniń tóbe shashy tik turyp, kózderi shyǵyp ta barady. Shyndyqtyń dámi ashshy ǵoı óıtkeni.
Ne kerek, Úkimettiń bul rettegi aram esep, baqaı qýlyǵy júzege aspaı qaldy. Josparlary byt-shyt boldy.
Óz isine esep berip, memlekettik baǵdarlamalardy, mine qaltqysyz atqaryp jatyrmyz demekshi bolǵan ǵoı mınıstrler. Ony elegen eshkim bolmady. Baıandama oqyǵan mınıstrdiń ózi bir dóıdalada qaldy.
Oda sharýasy bolmady eshkimniń. Bul kezde basqa máseleler kóterilip jatty tikeleı jelide. İshindegi №1 másele, árıne qazaq tili boldy!
Iá, «qazaqsha sóıleńder» degen talap úzdiksiz suralyp jatty onda. Úkimettiń alǵashqy onlaın jınalysy bastalǵannan aıaqtalǵanǵa deıin bul talaptan damyl bolmady.
Aqyry...
Aqyry moderator kiristi araǵa:
«Nege qazaqsha sóıle deı beresizder, odan Sizderdiń bas problemalaryńyz sheshilmeıdi ǵoı, naqtylyqqa kóshelik» dep jany ashyǵansyp kópke oı tastady.
Quddy, mınıstr bir adamnyń máselesin sheship tastaıtyndaı sol arada. Ondaıǵa eshkim senbedi, senbegen de. Óıtkeni jaǵdaı aıtqanda, Úkimettiń jaýaby qandaı bolatynyn jattap alǵan ǵoı halyq qazirgi kúnderi. Qysylmady, ony jatqa soqty so arada, batyrlar jyry qusatyp:
«Benzın nege qymbat dese, tórt zaýyttyń bireýi modernızasıaǵa jabyldy deısizder. Dollar nege qymbattady dese, rúbl qunsyzdandy, munaı baǵasy qulady, Reseıdiń sanksıasy ǵoı deısizder. Basqa ne aıtasyzdar Sizder? Qudaı-aý, 25 jyl boıy estip kele jatqanymyz osy. Uıalmaısyzdar ma? Arasynda sózderińizdi ózgertip qoısańyzdarshy. Aqyry oǵan da erinesizder.
Halyq bilmeıdi deısizder me, biledi. Ne kerek, kózboıaýshylyqtyń? Halyqtyń emes, at tóbelindeı olıgarhtardyń jaıyn kúıttep júrgen júris Senderdiki. Qaısy qymbattasa da monopolısiń qaltasyn qampaıtý, sonymen bólisý bar oılaryń» dedi bylsh-bylsh etkizip, jan-jaqtan.
«Qazaqtar saıasatty, ekonomıkany qaqpaıdy» degen stereotıpke súıenetin orystildi Úkimettiń muny estigende shaqsha bastary sharadaı, eki kózderi badanadaı boldy.
Al jelidegilerdiń bir parasy myna jaqta Úkimettiń nege qazaqsha sóıleýi kerektigin ejiktep turyp túsindirip jatty.
«Jer baılyǵynan túsken paıdamen bólis dep jatqanymyz joq, ulttyq qordaǵy bolashaqtyń aqshasy qaıda ketip jatyr dep surap jatqanymyz joq, ana baǵdarlamalarǵa bólingen qarajattyń qaısysy qaısyńnyń tamaǵynan ótip ketti dep suraý salyp jatqanymyz joq, halyqtyń talaby qap-qarapaıym – qazaqsha sóıleńder, boldy» dep jazdy ashynǵan bireý ishinde.
Týra osy kezde moderatordyń taǵy kılige qalmasy bar emes pe? Nege deıdi baıaǵy. Mıyn aqsha tesken bireý me eken, qaıdam?
Qalyń qaýymnyń áleýmettik-ekonomıkalyq talaptan moraldyq-rýhanı talabyn joǵary qoıǵany kúlkili ári qyzyq bop ketse kerek ózine.
Kúıip ketken jurt jaman aıtty. Mıllıon fakti keltirdi. Biraq, sony ana jerde otyrǵan mınıstrlerdiń basym bóligi túsindi degenge óz basymyz senbeımiz.
Rıza boldy
Áıteýir Saǵyntaev rıza boldy.
Bir qarasaq, mınıstrlerge bir qyrynan qarap, mıyǵynan kúlip otyr eken. «So kerek ózderińe, shoq-shoq» dep otyrǵan sekildi. «Qansha aıttym, qazaqsha sóıleńder dep, tyńdamap edińder, al kórińder» deıtindeı me, qalaı?..
Al aldyndaǵylardyń bastary salbyrap ketken. Kózderi áınek taqtaıda. Bireýleriniń qoly jybyr-jybyr. Qazaqsha túsinbeıtinderi shyǵar, kómekshilerine jyldam-jyldam jiberip jatqan. «Oıbaı, men týraly aıtyp jatqan joq pa, aýdaryp jiber» deıdi, árıne sondaǵysy.
«Monopolıserdiń bastyǵy», «Skleroz mınıstr» degen sekildi mınıstrlerge jaǵalaı aıdarlar taǵylyp jatty ol arada óıtkeni.
Sońyraq sóz alǵan Bilim mınıstri Saǵadıev qý bop shyqty. Qazaqsha zaýlap ketti ǵoı ana arada. Baıandamasy basynan aıaǵyna deıin qazaqsha boldy.
Alasapyranda kóptiń suraýyn qanaǵattandyryp, bir maqtaý estı qoıaıyn degen bolsa kerek. Biraq báribir jaqpady qazaqqa. Onyń da basyna sý quıyp jatqan...
Osy araǵa kelgende biz de jeliden shyǵyp kettik. Óıtkeni Saǵadıevke aıttyń ne, aıtpadyń ne, báribir ǵoı. Aınalyp kelip, ózińdi kináli qyp shyǵarady.
Ózge túgili búkil depýtatty jyndy qyldy emes pe ol. Májiliste kitaptaǵy qateler týraly aıtylǵanda she? Ne degenin bilesizder ǵoı...
Beti búlk etpeı:
«Saıtta turdy kitap bop shyqpaı turyp. Qaramadyńyzdar ma sol kezde, oqymadyńyzdar ma sol ýaqta, túzemedińizder me túzegish bolsańyzdar. Bolary bop qoıǵan soń endi maǵan birdeme deısizder me» dep túrin buzǵanda bir top depýtat kúıip ketip, jerge túkirgen. Dym deı almaı qaldy sonda eshqaısysy.
Aralarynda Bekbolat Tileýhan ǵana alǵa shyǵyp, qarmanǵandaı bolǵan. Biraq onysynan nátıje bolmady. Negizi, sóz ótpeıdi oǵan...
Bastysy, osy onlaın jıynnan soń tili kelse de, kelmese de bytpyraqtatyp mınıstrlerdiń árqaısysy qazaqsha sóıleı bastady ǵoı. Betburys boldy kádimgideı. Betterine aıtsa, degenmen júzderi kúıedi eken.
Temirdi ystyq kezde soq demekshi, halyqtyń kóńil-kúıimen sanasqan Elbasy da burady olardy odan soń.
«Memlekettik qyzmetkersiń be - memlekettik tildi bilýiń tıis» dedi. Sol-aq eken, jýrnalıser ár mınıstrdiń qazaqshasyn ańdýǵa kóshti.
Aqyshev ne dedi?
Áýlem, bireýin dúńkiltetip qýyp júrip ustap aldy. Iá, shendi qashty kameradan. Bydyq qazaqshasynan uıalyp. Danıar Aqyshev qoı deımin. Ulttyq banktiń tóraǵasy.
Sóıtse sol kúni Májiliste orys bir depýtat oǵan qazaqsha suraq qoıyp, qazaqsha jaýap ala almaı qaımana bopty.
Muny estip alǵan jýrnalıser qoısyn ba? Aqyry ustaǵan. Uıalǵan tek turmas demekshi, sózin shatpaqtatyp qazaqsha bastaǵan Danıar Aqyshev artyn orysshamen aıaqtapty.
Onda da ábden aqtalǵan: «Qarjy tili qazaqshaǵa kelmeıdi, el durys túsinbeı qalady, sondyqtan oryssha aıtaıyn» dep.
Kezinde mınıstr bolǵan Gúljan Qaraǵusovanyń da qazaqshasy eldiń jaǵasyn ustatty. Biraq ol da tyrysty tilin burap. Sóıtip-sóıtip aqyry mılaryna jetti-eı qazaqsha sóıleý mindet ekeni myna Úkimetke.
Ol úshin Feısbýkke raqmet, obaly ne kerek, halyqtyń sózin jetkizgen, kóp tileýin Úkimetke uqtyrǵan deımiz de...
Kámshat SÁTIEVA
(jalǵasy bar)
